Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Síða 70

með skæru hljóði, og heyrðist ekki aðeins
um bæinn hjá okkur, heldur einnig uppí
kirkjugarð. En í kirkjugarðinum var önn-
ur klukka, hún var úr kopar; og af þeirri
klukku barst djúpur hljómur á móti, alla
leið til okkar inní bæ. Þannig mátti í ýms-
um veðrum heyra samhljóm af tveim
klukkum í þessu moldarhúsi, annarri úr
silfri, hinni úr kopar.“
Meistaraleg er hún, þessi einfalda lýsing, í
upphafi sögu, um klukku lífsins og klukku
dauðans, sem hljóma saman í fullkomnu sam-
ræmi í þessu snauða moldarhúsi. Fólkið í
Brekkukoti býr í stöðugri nálægð dauðans. En
svo milt og órjúfanlegt er samræmið í grunn-
tóni sögunnar, að dauðinn verður þarna aldrei
geigvænlegur nágranni, heldur eðlilegur og
sjálfsagður eins og lífið.
Lýsingar á umhverfi og útsýn minna á list
þeirra myndgerðarmanna, er sýna í myndum
sínum aðeins lítinn blett, fáa hluti í senn, ým-
islegt sem öðrum sést yfir. Enda er horft á
heiminn gegnum augu ungs drengs. Klukkna-
hljómsins minnist hann fyrst. (-Það er annars
athygli vert, hve klukkur og klukknahljómur
eru Halldóri hugstæð. Skyldu þar koma til
minningar úr kirkjugöngum hans og klaustur-
vist?). Hann finnur til notalegs öryggis í kot-
inu, og raunar hvergi nema þar. Jafnvel litli
kálgarðurinn er honum óviðjafnanlegur sælu-
staður. Þar er heimula, rænfang og hvönn.
„Ekki má ég heldur gleyma að þakka
fiskiflugunni okkar þátt hennar í leiðslu
hásumarsins; hún var svo blá að það sló á
hana grænum lit í sólskininu; og sælutóni
mannlífsins linti ekki í streingnum hennar
góða.“ (Bls. 12).
Drengnum eru heitir sumardagar hugstæð-
ari en aðrir dagar:
„Nú sem ég sit þar í kálgarðinum og er
að skemta mér þennan sumardag, og
flugan er að suða, og það er eggjahljóð í
pútunum, og netakompan hans afa míns
er í hálfa gátt og sólin skín af heiðum
himni með eins mikilli birtu og sól fær
skinið í þessu jarðlífi . “
Þegar litið er yfir Brekkukotsannál í heild,
kemur í ljós, að hún er lausari í reipunum en
aðrar sögur þessa höfundar; söguþráðurinn er
slitróttur; það má leysa bókina upp í marga
kafla, þar sem hver kafli getur verið sjálf-
stæð heild. Það er líkast því, að höfundur sé
að fletta blöðum í gamalli myndabók, gömlu
ljósmynda-„albúmi“, til að skoða andlit forn-
vina sinna. Það úir og grúir af persónum, sem
koma aðalsögunni harla lítið við, en þó eru
þær allar ómissandi.
Minnisstæðast verður gamla fólkið í Brekku-
koti. Minnzt var á það fyrr f þessari grein, að
svo gæti virzt sem höfundurinn vildi með bók
þessari greiða gamla skuld. Það er skuld okk-
ar allra við horfnar kynslóðir. Þessi saga er
að sumu leyti sem fagur bautasteinn yfir þvi
bezta í fari þeirra og menningu. Kynslóðin,
sem Kiljan minnist svona fagurlega í Annáln-
um, átti ýmsar þær dyggðir, sem fátíðar eru
orðnar með vorri kynslóð: ósvikinn heiðar-
leika og ráðvendni, yfirlætisleysi — jafnvel
auðmýkt, ódrepandi seiglu og þolinmæði. Hún
var „kynbætt af þúsund þrautum“, alin upp
við þúsund ára reynslu blásnauðrar kotþjóðar
og áttaði sig aldrei á framförum nítjándu ald-
arinnar, hvað þá þeirrar tuttugustu. Slíkar kon-
ur eru Laxness mjög hugstæðar: ömmurnar í
Sjálfstæðu fólki og Brekkukotsannál; og hann
Björn í Brekkukoti er líka af þessu sauðahúsi.
Skáldið ber ótakmarkaða virðingu fyrir þessu
gamla fólki. Hann hefir heldur ekki þurft að
sækja fyrirmyndina langt, það er amma hans
sjálfs, eins og hann Iýsir henni í Heiman eg
fór:
„Amma mín var átjándu-aldar-kona og
skifti sér ekki af því sem gerðist á nítjándu
öld, hvorki í stjórnmálum né vísindum ..
...... Súngið hefur hún eldforn ljóð við
mig ómálgan, sagt mér æfintýr úr heiðni
og kveðið mér vögguljóð úr kaþólsku ....“
Við þessi síðustu orð koma lesanda í hug
söngvar og fyrirbænir ömmunnar í Sjálfstæðu
fólki. Amman í Heiman eg fór neitar með öllu
að viðurkenna framfarir nýja tímans, síma,
vatnsleiðslur o. fl. Eitt smáatriði tengir þær
allar föstum böndum, gömlu konurnar, í Lax-
nesi, Sumarhúsum og Brekkukoti, það er ást-
in á kúnum og mjólkinni: ást hins soltna og
hætiefnasnauða á þessari fjörefnalind. Gamla
konan í Heiman eg fór „vissi eingan líka
þeirrar ósvinnu, að mjólkin væri seld frá
munnunum á börnunum," . . . . og „mjólkur-
ursala var upphaf als ófarnaðar." Kiljan hefir
víðar rekið sig á þessa kúaást og mjólkurþrá
gamalla og snauðra, því að hann segir frá því
í ferðasögubroti í Dagleið á fjöllum, frá 1927,
að hann gistir ásamt fleirum í Jökuldalsheið-
inni, og gainla konan í kotinu þar „sagðist
alltaf vera að óska sér þess að hún hefði svo-
68
DAGSKRA