Þjóðlíf - 01.11.1986, Síða 20

grannalandanna, þar sem atvinnu-
leysi er víða meira en tíu prósent af
mannafla, verður atvinnuástand hér
á landi að kallast harla gott.
Við fyrstu sýn bendir þetta tvennt,
þ.e. mikil landsframleiðsla. og lítið
atvinnuleysi, til þess að hér ríki í raun
nokkurt eða jafnvel mikið góðæri.
En þar með er ekki öll sagan sögð.
Þótt landsframleiðslan í heild verði á
þessu ári meiri en nokkru sinni fyrr,
gildir ekki það sama um landsfram-
leiðslu á mann. Fólksfjölgun í
landinu síðustu fimm árin gerir það
Flestir virðast trúa því
að góðæri ríki, en eiga
um leið bágt með að
skilja hví þeir séu þá
jafnblandir og áður.
að verkum, að landsframleiðsla á
mann verður að öllum líkindum sú
sama í ár og hún varð árið 1981, eins
og sést á mynd 1.
Þá er þess að gæta, að lítið atvinnu-
leysi er engin nýlunda á íslandi, held-
ur þarf að fara 15 ár aftur í tímann til
að finna dæmi um umtalsverðan
hörgul á vinnu í landinu. Enn er því
tæplega fundin ástæða til að gala
„Góðæri!" á torgum úti.
Þótt sumum kunni að þykja orðið
landsframleiðsla tilkomumikið, eru
þeir án efa margir, sem veitist örðugt
að finna af því ærlegt bragð. Öðru
máli gegnir um hugtakið tekjur heim-
ilanna. Flestir telja sig víst vita hvað
það þýðir, enda snertir það alla. En
hvað er hæft í því, að tekjur heim-
ilanna verði á þessu ári meiri en í
annan tíma? Svarið er: Það fer allt
eftir því við hvaða tekjuhugtak er
miðað. Sé miðað við ráðstöfunartekj-
ur er svarið já, en þvert nei ef miðað
er við kauptaxta, eins og sést á mynd
2. r
A þessu ári verður kaupmáttur
ráðstöfunartekna á mann ívið meiri
en hann varð áður mestur á árunum
1981 og 1982. En næstum fjórðung
vantar upp á að kaupmáttur kaup-
taxta verði jafnmikill og árið 1980.
Þessi gjörólíka þróun ráðstöfunar-
tekna annars vegar og kauptaxta hins
vegar það sem af er þessum áratug,
en þó einkum í tíð núverandi ríkis-
stjórnar, á sér margvíslegar skýring-
ar. Ráðstöfunartekjur einstaklings
eða fjölskyldu eru allar tekjur við-
komandi, hvort sem þær eru af vinnu
eða eignum, að viðbættum tilfærslum
úr tryggingakerfinu en að frádregn-
um beinum sköttum. Auk kauptaxt-
anna sjálfra hafa því þættir á borð við
lengd vinnutíma, atvinnuþátttöku,
launaskrið, lífeyrisgreiðslur, skatt-
byrði og síðast en ekki síst vextir áhrif
á ráðstöfunartekjur.
Auknar ráðstöfunartekjur virðast í
meira lagi hæpin vísbending um
kjarabót, — stafi aukningin af lengri
vinnutíma eða aukinni atvinnuþátt-
töku. Auknar lífeyrisgreiðslur eru
heldur ekki ótvíræður vottur um bætt
kjör eldra fólks, sé það eingöngu
fjölgun þess sem veldur auknum líf-
eyrisgreiðslum. Ætla má, að lengri
vinnutími, aukin atvinnuþátttaka og
auknar lífeyrisgreiðslur vegna tiltölu-
lega örrar fjölgunar lífeyrisþega eigi
sinn þátt í misvísandi þróun ráðstöf-
unartekna og kauptaxta undanfarin
ár, þótt erfitt sé að vísa í skilmerki-
legar tölur í opinberum skýrslum til
stuðnings þessari ályktun. En lang-
samlega veigamestu skýringarþættir
þessarar þróunar eru þó launaskrið
og auknar vaxtatekjur. Sem fyrr er
erfitt að finna óyggjandi tölur í hag-
skýrslum um þessi efni, en sú ágiskun
fer ekki fjarri réttu lagi, að sá munur
á ráðstöfunartekjum og kauptöxtum,
sem safnast hefur upp á þessum ára-
tug, stafi að helmingi af launaskriði
Hvað er hæft í því, að
tekjur heimilanna verði
á þessu ári meiri en í
annan tíma? Svarið er:
Það fer allt eftir því við
hvaða tekjuhugtak er
miðað.
og að fjórðungi af auknum vaxtatekj-
um. Þann fjórðung sem upp á vantar
má þá rekja til annarra þátta, þ.á.m.
þeirra sem taldir voru að ofan.
Ójafnari skipting
Launaskrið, þ.e. launahækkanir
umfram almennar hækkanir kaup-
taxta, hefur löngum tíðkast á íslandi,
en þó jókst það að miklum mun í
kjölfar efnahagsaðgerða núverandi
ríkisstjórnar vorið 1983, sem miðuðu
að því að skerða kaupmátt kauptaxta
með afnámi vísitölubindingar þeirra.
Mjög margir, ef ekki allflestir
launþegar, hafa notið launaskriðs í
einhverjum mæli, en samt fer ekki
milli mála að því hefur verið afar
misskipt og á þann veg sem síst skyldi
— tekjuhátt fólk hefur notið þess í
ríkara mæli en tekjulágt. Enginn vafi
virðist leika á því, að sú tilhneiging,
sem mjög hefur gætt hin síðari ár að
launahækkanir komi fram í launa-
skriði fremur en hækkun kauptaxta,
hefur leitt til ójafnari tekjuskiptingar
í landinu.
Tekjur af peningaeignum, þ.e.
vaxtatekjur af innistæðum í bönkum
og af skuldabréfum, hafa aukist mjög
á undanförnum árum í kjölfar vaxta-
hækkana. Ljóst er, að þessar tekjur
hafa ekki fallið öðrum í skaut en
þeim, sem eiga peninga og því fremur
tekjuháu miðaldra fólki en skuldum
vöfðu ungu fólki, sem staðið hefur í
því að koma sér upp þaki yfir höfuðið
á síðustu árum. Auknar vaxtatekjur í
þessu tilviki eru því að nokkru leyti
til marks um tilfærslu tekna milli kyn-
slóða, frá hinum yngri til hinna sem
eldri eru. Hver og einn verður að
leggja sinn dóm á réttmæti þeirrar
tilfærslu, en vert er að hafa í huga, að
margt miðaldra fólk hagnaðist á sín-
um tíma á mikilli verðbólgu og lágum
vöxtum.
í stuttu máli felst góðærið í landinu
hvað varðar landsframleiðslu, at-
vinnuástand og tekjur heimilanna því
í eftirfarandi: Að meðaltali er núver-
andi ástand svipað því sem var á
fyrstu árum þessa áratugar, en
nokkru betra en þegar verst lét. En
að baki meðaltölunum býr ójafnari
skipting þjóðarteknanna. Auðvitað
leyfist þeim sem það vilja að kalla
þetta góðæri, en varla er hægt að lá
hinum sem láta sér fátt um finnast.
Eftir stendur þó sú fullyrðing, að
verðbólga á íslandi sé nú sú lang-
minnsta um langt árabil. Hún á við
rök að styðjast. Á árunum 1970-85
var árleg verðbólga hér á landi rúm-
lega 40 prósent, en á þessu ári verður
hún um tíu prósent. En það er með
verðbólguna eins og landsframleiðsl-
una, að enginn fer með hana út í búð
á sama hátt og tekjur heimilisins. Og
þótt sæmilega stöðugt verðlag sé ein
helsta forsenda efnahagslegra fram-
fara þegar litið er til lengri tíma,
skilar minni verðbólga sér ekki um-
svifalaust í bættum lífskjörum.
Hverju(m) ber að
þakka?
í sömu þjóðhagsáætlun og áður var
vitnað til segir einnig: „Þennan góða
árangur [í efnahagsmálum] má eink-
um þakka þrennu: Hagstæðum ytri
skilyrðum, samræmdri efnahags-
stefnu og kjarasáttmála ríkisstjórnar-
innar og aðila vinnumarkaðarins.“
Hér að framan voru bornar nokkr-
ar brigður á, að þessi árangur sé eins
merkilegur og af er látið. Því er svo
við að bæta, að þann árangur sem þó
Enginn vafi virðist leika
á því að launahækkanir
sem koma fram í launa-
skriði hafa leitt til ójafn-
ari tekjuskiptingar í
landinu.
hefur náðst má næstum alfarið rekju
til hagstæðra ytri skilyrða. Ástæðan
er sú, að það sem kallað er „sam-
ræmd efnahagsstefna“ og „kjarasátt-
máli ríkisstjórnarinnar og aðila
20 ÞJÓÐLlF