Vísbending - 23.12.2013, Blaðsíða 19

19
bátar eru gerðir út. Öflugur vinnumarkaður skiptir meira máli, auk
góðra samgangna, svo að auðvelt sé að flytja aflann á markað.
Stundum hafa þéttbýliskjarnar orðið til sem þjónustumiðstöðvar
í landbúnaðarhéruðum. Selfoss og Egilsstaðir eru dæmi um það.
Smám saman hefur hlutverk þessara staða aukist. Bent hefur verið
á að á seinni árum skipti meira máli fyrir viðgang íslenskra bæja að
þeir liggi vel við samgöngum en að þeir séu nærri fiskimiðum.9
af hverju flytur fólk ekki úr fásinninu?
Oft virðist vera hagkvæmara að gera út stór skip en smábáta. Eftir því
sem skip stækka skiptir nálægð við mið minna máli. Hvað heldur þá
lífinu í litlum bæjum við sjávarsíðuna? Kjör hafa lengi verið slæm í
landbúnaði. Því mætti eins spyrja hvers vegna sveitir landsins hafi
ekki tæmst.
Margir sækja í kyrrð sem helst er í boði á fámennum stöðum.
Þótt höfuðborgin stækki leita margir skjóls fyrir asa borgarinnar í
sumarbústöðum. Þeir eru ekki aðeins í sveitum. Einnig er algengt
að Reykvíkingar og fleiri eigi sér afdrep í fámennum kauptúnum. Á
Siglufirði var fjórðungur íbúða skilgreindur sem frístundahúsnæði
fyrir nokkrum árum og á Ólafsfirði var hlutfallið 10%.10 Svipaðar
ástæður eru líklega fyrir því að margir vilja ekki eiga heima í
stórum bæjum. Í kauptúnum skiptir hver og einn líka meira máli
en í þéttbýlinu. Fólk vill vera þar sem það ólst upp, nærri vinum og
ættingjum. En einnig skiptir máli að verðmæti liggja í húsum, götum
og öðrum mannvirkjum, sem ekki verða auðveldlega flutt í burtu.
Hús í Reykjavík kosta tugum milljóna króna meira en fá má fyrir
sambærileg hús víða á landsbyggðinni. Í Noregi er fólki sums staðar
óheimilt að eiga hús nema það eigi þar heima. Þar heldur ásókn í
þéttbýli og framleiðni
Eins og frásagnirnar hér að framan bera með sér geta byggðir
eyðst á skömmum tíma þegar fólki er á annað borð farið að fækka.
Skýringin er ekki bara að hreyfing komi á hópinn þegar einhver fer,
heldur líka að lífið verður á ýmsan hátt erfiðara þegar fólki fækkar.
Erfiðara er að kaupa nauðsynjar, lengra er í skóla og þjónustu lækna
og ljósmæðra. Minna er um mannfundi og afþreyingu. Í þéttbýli
er meira af þessu öllu. Þar má fá margs konar störf og fyrirtæki
geta valið úr fjölbreyttu vinnuafli. Nýlega hafa fræðimenn mælt
samhengi þéttbýlis og framleiðni (afkasta miðað við tilkostnað) í
Bandaríkjunum og Evrópu. Svo er að sjá að ekki séu efri mörk á
hagræði af þéttbýli. Afköst halda áfram að aukast eftir því sem fólk
býr þéttar.8 Stundum hafa borgir orðið til á mótum vega eða vegna
nálægðar við námur eða fiskimið. En þegar þær stækka skiptir minna
máli hvar þær eru. Mestu skiptir að þar er margt fólk. Nú eiga tveir
af hverjum þrem Íslendingum heima á höfuðborgarsvæðinu og 3 af
hverjum 4 landsmönnum eru í innan við klukkutímaakstursfjarlægð
frá Reykjavík. Fjölmennið er meginskýringin á vinsældum
borgarinnar.
önnur landgæði
Hér á landi hafa flestir bæir orðið til í grennd við fiskimið. Þegar
róið er á litlum bátum skiptir mestu að aflinn sé ekki langt undan.
Fólki fjölgaði um tíma í Flatey á Skjálfanda vegna þess að fiskimið
voru í grennd við eyna. En þegar bátar stækkuðu virðist forskotið
á Húsavík ekki hafa verið nóg til þess að það tæki því að gera út
frá eynni. Grímsey er fjær landi og hún hefur haldist í byggð. Fyrir
togaraútgerð er ekki eins mikilvægt að vera nálægt miðum og þegar
Rekavík bak Látur 1927. Mynd: Hans Kuhn.