Vísbending - 23.12.2013, Blaðsíða 32

32
Ég man ég spurði þegar hann sagðist hafa þurft að bíða í vari á
þessum litla bát undir Hornbjargi yfir jól og áramót, vitandi að hann
átti konu og lítil börn heima á Ísafirði, hvort hann hafi ekki verið með
heimþrá. En hann horfði á mig á móti með hálfgerðum furðusvip,
eins og hann skildi ekki spurninguna eða þætti hún með öllu fáránleg.
Ég held að heimþrá hafi í þá daga verið munaður af því tagi sem
alþýðufólk leyfði sér ekki að hugsa um.
En þarna á Borgarspítalanum var hann fyrir löngu búinn að taka
borgina í sátt, þótt ekki hafi það gengið alveg liðlega í upphafi. Mér
hefur nefnilega verið sagt að þegar börnin hans elstu fóru að flytjast
suður til Reykjavíkur á árunum uppúr Seinni heimsstyrjöld – móðir
mín mun hafa haldið þangað 1945 eða ́ 46 og elstu bræðurnir Valdi og
Dalli um svipað leyti, þá hafi afa fundið það bæði óþarft og óskiljanlegt
tiltæki. Af hverju gat þetta fólk ekki bara verið heima á þeim góða
stað Ísafirði, þar sem réttbyggð húsin speglast á hvolfi á rennisléttum
pollinum? Og svo í framhaldinu fóru börnin hans að eignast börn og
buru fyrir sunnan, þá vildi amma að sjálfsögðu fara í langferðir, jafnvel
með flugvél, til að hitta nýfædd barnabörnin sín, en ekki fékkst afi til
að slást með í förina. Hann hafði séð Reykjavík á sínum tíma er þeir
lágu í vari í höfninni á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar og fannst hann
hafa ekkert í þann stað að sækja. Eflaust hefur hann líka talið að börnin
gætu komið til hans, þangað höfðu þau jafnan verið velkomin og aldrei
þurft að líða skort; af hverju átti hann núna að þurfa að elta óeirð þeirra
og staðfestuleysi yfir fjöll og firnindi?
Það leið áratugur, barnabörnum í höfuðstaðnum fjölgaði, ekki lét
Einar Kristján Þorbergsson sjá sig þar. En ég hef fyrir satt að þegar
nálgaðist 65 ára afmælisdaginn hans hafi verið haft samband við hann
og sagt að hann yrði að koma suður og halda á tveimur barnabörnum
sínum undir skírn. 18. júlí 1956 vorum við Sigurður Salvarsson vatni
ausnir; það gerði Þorsteinn Björnsson Fríkirkjuprestur sem líka var
þekktur fyrir að hafa sungið hljómmikilli bassaröddu lagið „Ó Jesú
bróðir besti“ inn á plötu, og var mjög haft í óskalagaþáttum. Undan
áskorun um að koma gat afi semsé ekki vikist, hann kom suður, hélt
okkur frændum á fyrsta ári undir skírn, og fannst líklega höfuðborgin
hafa skánað allmjög þegar að var gáð.
Og hann kom einnig í heimsókn sumarið eftir. Þá vorum við
fjölskyldan nýflutt í Hlíðarnar í Reykjavík, Úthlíð 10. Afi kom þar
á laugardegi og gisti hjá okkur. Svo rann upp sunnudagsmorgunn
og hann fékk sér gönguferð út í óvissu og víðáttur höfuðstaðarins.
Gekk upp Úthlíðin, og beygði svo í norður eftir Stakkahlíð. Og þótt
gamli sjómaðurinn gengi ekki hratt var hann innan skamms kominn
þangað sem Stakkahlíð endar og þar blasti við honum ein af fegurstu
og tignarlegustu byggingum heimsins, Sjómannaskólinn, sem þá
var nýlegur. Máttugt hús, með álmum og turnum, stórum gluggum;
minnismerki, listaverk. Og einhver hafði sagt honum á sínum tíma
að slökkvistöðin á Ísafirði væri með hæstu byggingum heimsins.
Honum þótti nú Reykjavík aldeilis hafa tekið stakkaskiptum frá
þeirri kollhúfulegu skúraþyrpingu sem hann hafði séð gegnum rokið
handan hafnarkamranna á sínum tíma.
Eftir þetta kom hann á hverju ári suður, gisti meðal annars hjá
okkur einhverja daga, og á sunnudagsmorgnum varð það að föstum
sið að við nafnarnir færum í gönguferð, leiddumst upp Úthlíðina,
báðir stigum við ölduna – „veldur elli mér en æska þér“ segir í
ævafornri vísu – svo norður Stakkahlíð, og um hríð stóðum við fyrir
framan Sjómannaskólann og dáðumst að þessu mikla húsi, með vita
í turninum. Það suðaði hláturinn í afa. Svo gengum við sömu leið
til baka; á sunnudagsmorgnum í þann tíð var elduð steik á flestum
heimilum; lambalæri eða hryggur. Steikarlyktina lagði út um glugga
húsanna í hverfinu. Og kræsingarnar biðu okkar þegar við komum
heim í Úthlíð; lærið, sósan, rauðkál, grænar baunir, sulta, brúnaðar.
Og enginn kvartaði yfir neinu.
um allan sjó uns þeir voru komnir í Faxaflóa sunnanverðan og náðu
að hleypa inn í Reykjavíkurhöfn, komust í skjól „höfuðborgarinnar“.
Í vetrargráma er siglst inn Sundin, báturinn bundinn utan á annan
utarlega á hafnargarði. Í gegnum slydduna má sjá í lágreista
timburhúsabyggð handan við skúra og skemmur hafnarsvæðisins.
Ég sé fyrir mér að áhöfn vestfirska bátsins hafi helst skipt við þá
stofnun sem stóð sjómönnum opnust; hafnarkamrana, og að sú tíð
hafi verið liðin að Eftirlitsmaðurinn sem segir frá í Brekkukotsannál
hafi stundað þar hreinsun og viðhald og flest verið sokkið í sama far
og þegar honum runnu svo sárlega til rifja óhreinindin á þessum stað.
Líf við hafnarsvæðið þessa helgi sem vestfirskur línubátur beið þar
byrjar hefur kannski helst birst í formi róna sem slöguðu stundum
um kæjann og kannski skutust nagdýr með hala gegnum týrur
bryggjuljóssins. Þannig að ég þykist vita að afi minn og nafni hafi
sjaldan séð verri stað. Átti reyndar góðu að venjast: heimsborginni
Ísafirði sem hafði allt sem þéttbýli má prýða, í skjólsælum faðmi
fjalla blárra.
Í það minnsta veit ég að hann varð mjög fráhverfur höfuðstaðnum,
taldi sig hafa ekkert þangað að sækja og með öllu óþarft að gera sér
ferð um langan veg til að sjá það pláss. Enda önnur mikilvægari
vekefni sem biðu. Þegar afi kom til Ísafjarðar einhverntíma nálægt
1910 þekkti hann þar fáa, en þó hálfsystur sína sem verið hafði fyrir
á fleti á Laugalandi þegar hann kom þangað sem munaðarlaust barn.
Hún hét eins og ég hef þegar nefnt Kristín Kristmundsdóttir og var
tæpum áratug eldri – alltaf kölluð Didd; ég minnist hennar sem
gamallar konu með góðlegt yfirbragð og kringlótt gleraugu á Ísafirði
– hún var í miklum metum minni fjölskyldu og hefur löngum tíðkast
að skíra stúlkur Kristín í höfuðið á henni.
Didd varð ekki barna auðið en hún hafði tekið upp á sína arma
fátæka móðurlausa stúlku upprunna úr Hnífsdal, þar höfðu ættingjar
hennar flestir látist af pestum og slysum á borð við snjóflóð. Hún
var fædd 1899, átta árum yngri en afi. En um 1920 fóru þau að
rugla saman reytum afi Einar og þessi stúlka, amma mín Sigríður
Valdimarsdóttir. Fyrsta barnið eignuðust þau 1923 – sægarpinn og
harðjaxlinn Valda móðurbróður minn, mamma kom næst, 1925,
Salvar ´26 og svo koll af kolli; alls urðu börnin átta.
Amma og afi voru ómenntuð og eignalaust alþýðufólk með engan
bakhjarl í ættingjum eða samböndum. Þau fóru að leigja ódýrar
íbúðakytrur, afi vann á sjó eða við höfnina, amma hljóp í verk sem
buðust og hún átti heimangengt. Það voru erfiðir tímar og atvinnuþref,
sjálf heimskreppan skall á fæðingahrinu barnanna átta. En öll komust
þau á legg og urðu fullorðið og myndarlegt fólk. Það er auðvitað
gaman að vera foreldri og sjá stóran og hraustan barnahóp stækka og
þroskast, hvern og einn verða að einstaklingi ólíkan öllum öðrum sem
uppi voru í heiminum.
Ég man að afi sagði mér einhverntíma frá því í framhjáhlaupi,
sem aukaatriði í annarri sögu, að einhvern tiltekinn vetur hafi
hann og restin af áhöfn einhvers báts sem hann var háseti á þurft
að bíða í vari inni á Hornvík á Hornströndum frá því fyrir jól og
fram á nýtt ár, að bíða af sér illviðri. Hann var, þegar hann sagði
mér frá þessu, kominn á tíræðisaldur og reyndar í hinstu heimsókn
sinni á spítala; var uppi á sjöundu hæð Borgarspítalans og þar sem
hann var alltaf heldur hrifinn af framförum og öllu sem var byggt af
stórhug var hann nokkuð hrifinn af þessari miklu byggingu; „það
eru sjö hæðir enn!“ sagði hann við mig og það suðaði í honum
hláturinn; hafði séð alla takkana í lyftunni á leið upp. Og milli þess
sem við skiptumst á orðum horfði hann forlyftur á bifreiðastrauminn
á Kringlumýrarbrautinni niðri við Fossvog; rauð afturljósin sem
fjarlægðust í átt til Kópavogs og Hafnarfjarðar og björt framljós
þeirra sem voru á leið í höfuðborgina.
V