Vísbending - 23.12.2013, Blaðsíða 21

21
aldursbili er 40% færra en þeir sem eru frá 46 ára til sextugs. Svipuð
skörð má sjá í aldursdreifingu fólks í fleiri útkjálkum. Skarð er líka í
aldursdreifingunni þar sem börn þessa fólks ættu að vera, en fæðingum
virðist hafa fjölgað aftur síðustu árin. Meðalaldur Siglfirðinga var
37 ár árið 1998, en í ársbyrjun 2013 var hann 43 ár. Hann hafði þá
lækkað aðeins frá árunum á undan.
Í ársbyrjun 2013 voru Íslendingar 36½ árs að meðaltali.
Landsmönnum hafði fjölgað um 1% frá 2011. Í töflu 1 má sjá byggðir
(eftir flokkun Hagstofu) sem standast tvö skilyrði: a) Fólki fækkaði
frá 2011 til 2013 og b) meðalaldur var 40 ár eða meira. Margar
byggðir sem koma fyrir í töflunni eru í strjálbýli og á meðal þeirra
eru nokkrir safnliðir (strjálbýli á Vesturlandi og svo framvegis). Fólki
fækkar víða í sveitum landsins. Þá eru þarna margir fámennir bæir og
byggðakjarnar. Athygli vekur að byggð virðist enn veik á Siglufirði
og Ólafsfirði, þrátt fyrir að göng hafi verið opnuð milli þessara staða
árið 2010. Álver í Reyðarfirði virðist ekki hafa fært líf í byggð á
Borgarfirði eystra, Stöðvarfirði og í Breiðdalsvík. Fólki hefur lengi
fækkað á Raufarhöfn. Árið 1998 voru þar um 400 manns, en árið
2013 voru íbúar 169. Eins og víðar eru það einkum þeir sem eru
nýkomnir á fullorðinsár sem flytja. Fá börn eru á Raufarhöfn. Ekki
tókst að ná í upplýsingar um húsnæðisverð árið 2013, en nokkrir staðir
í töflunni voru meðal 16 þéttbýlisstaða þar sem húsnæðisverð var
lægst á landinu árin 2008 og 2010. Þetta eru Þingeyri (fermetraverð
í sérbýli 51 þúsund krónur), Ólafsfjörður (64), Siglufjörður (72) og
Hvammstangi (82). Í Reykjavík var fermetraverð í sérbýli þá 200 til
300 þúsund krónur að jafnaði.13
Á að bjarga illa stöddum byggðum?
Er það réttur fólks að fá að búa á æskuslóðum sínum við svipuð
lífskjör og aðrir landsmenn? Það heyrist stundum, en sennilega ganga
þau rök betur í þá tvo þriðju hluta landsmanna, sem eiga heima á
höfuðborgarsvæðinu, að það sé skemmtilegt að sem mestur hluti
landsins sé í byggð. Margir vilja borga fyrir að það markmið náist. En
takmörk eru fyrir því sem fólk vill borga og því er eins gott að verja
fénu skynsamlega. Er til dæmis skynsamlegt að opinber stuðningur
við byggðir sé bundinn við ákveðnar atvinnugreinar eða jafnvel
fyrirtæki? Við viljum gjarna að fólk sé á Húsavík, en skiptir öllu máli
hvort það veiðir fisk, siglir með ferðamenn eða vinnur í verksmiðju?
Annars staðar á Norðurlöndum eru veittir skattaafslættir í fámennum
héruðum. Stjórnvöld styðja þannig byggðina án þess að skipta sér af
því hvað fólk tekur sér þar fyrir hendur. Þannig má sennilega gera
meira úr takmörkuðu fé. Ljóst er samt að ekki nást öll markmið í
byggðamálum og byggðarlög munu halda áfram að leggjast í eyði hér
á landi á komandi áratugum.
lagst í eyði hér á landi. Nokkur atriði gætu gefið vísbendingar. Í fyrsta
lagi er það vísbending um hnignun að fólki fari fækkandi. Í öðru lagi
bendir hár meðalaldur til þess að byggð standi höllum fæti. Hann er
merki um að fólk hafi flutt á brott á fyrri árum. Þeir sem yfirgefa
æskuslóðirnar eru flestir nýlega komnir út á vinnumarkaðinn. Eftir
að hópar fólks hafa flutt á brott eru skörð í yngri aldurshópa. Færri en
ella standa undir þjónustu sem veitt er í héraði. Ljóst er að fólki mun
fækka þegar fram í sækir þótt enginn flytji. Þriðja vísbendingin um að
byggð sé í vanda stödd er lágt húsnæðisverð. Verð á húsnæði gefur
hugmynd um hvað eftirsótt er að eiga heima á hverjum stað.
Á mynd 1 má sjá aldur Siglfirðinga í ársbyrjun 2013. Svo er
að sjá að óvenjufáir séu á aldrinum 31 árs til 45 ára. Fólk á þessu
Fækkun
2011-2013
Meðalaldur
2011-2013
Byggðakjarni í Þykkvabæ 20% 41,3
Brúnahlíð í Eyjafirði 16% 44,4
Strjálbýli á Vestfjörðum 13% 43,6
Raufarhöfn 13% 45,9
Laugarbakki 13% 49,5
Strjálbýli á Suðurnesjum 13% 43,6
Laugarás 11% 41,9
Borgarfjörður eystri 10% 42,5
Stöðvarfjörður 6% 42,2
Lónsbakki 5% 41,3
Hvammstangi 5% 42,2
Árbæjarhverfi í Ölfusi 5% 43,5
Vík í Mýrdal 5% 40,8
Strjálbýli á Austurlandi 4% 42,6
Breiðdalsvík 4% 44,6
Innnes (Akranesi) 3% 40,0
Strjálbýli á Norðurlandi eystra 3% 40,6
Strjálbýli á höfuðborgarsvæðinu 3% 40,3
Strjálbýli á Vesturlandi 2% 40,3
Ólafsfjörður 1% 40,5
Þingeyri 1% 42,9
Siglufjörður 0% 43,0
1 Margrét J. Vilhjálmsdóttir, Sólveig Jónsdóttir, Þórdís Mósesdóttir: Saga Flateyjar á Skjálfanda í máli
og myndum.
2 Morgunblaðið 17. nóvember 1967.
3 Þjóðviljinn, 14 árg., bls 118, 11 sept. 1900.
4 Borgþór Kjærnested, 2010, Hvað er bak við hinstu sjónarrönd?, ræða við messu í Áskirkju 2. maí.
5 Borgþór Kjærnested, 2010, sjá hér að framan.
6 Jósef Vernharðsson, 1996,: Fljótavík í Slettuhreppi og eyðing Sléttuhrepps, fyrrum Aðalvíkursveitar.
7 Borgþór Kjærnested, 2010, sjá hér að ofan.
8 Sjá má meira um þetta í grein höfundar (2013): Framtíð höfuðborgarsvæðisins: Á að þétta
byggðina?, Betri borgarbragur, ritstjóri Björn Marteinsson.
9 Ásgeir Jónsson (2002): Af örlögum íslenskra hafnarbyggða, Tímariti Máls og menningar, nóvember.
10 Edward H. Huijbens (2010): Viðhald samfélags? Hlutverk frístundahúsaeigenda í samfélögum
á jaðarsvæðum. Í Fjallabyggð fyrir Héðisnfjarðargögn, ritstj. Þóroddur Bjarnason og Kolbeinn
Stefánsson, útg. Háskólinn á Akureyri.
11 Axel Hall, Ásgeir Jónsson, Sveinn Agnarsson (2002): Byggðir og búseta, útg. Hagfræðistofnun bls.
129-133.
12 Borgþór Kjærnested, 2010, sjá hér að ofan.
13 Hagfræðistofnun (2011): Þróun á húsnæðismarkaði og samanburður við önnur lönd, júlí, unnin fyrir
Íbúðalánasjóð.
HEIMILDIR
Tafla 1. Staðir sem standa höllum fæti.
Heimildir: Hagstofan, útreikningar höfundar.
V