Vísbending - 23.12.2013, Blaðsíða 41

41
framundan bíða goðanna römm Ragnarök. Lýsingin á óförum ása er
ófögur: „Hart er í heimi, hórdómur mikill, skeggöld, skálmöld, skildir
eru klofnir, vindöld, vargöld, áður en veröld steypist mun engi maður
öðrum þyrma.“
Sagt er frá því að meðan æsir eru á þingi, „stynja dvergar
fyrir steindyrum, vitrir um veggi bergs.“ Þeir sem séð hafa
neðanjarðarborgirnar í Cappadociu muna eftir risavöxnum
steinhjólum sem rennt var fyrir göngin inn í borgirnar ef óvinir
nálguðust, en inn í neðanjarðarheimkynnunum var fólk öruggt innan
bergveggjanna. Voru „dvergar“ bara venjulegt fólk, óæðri ásum og
kannski lágvaxnara, hálfgerðir Hobbitar? Og hvað táknar úlfurinn
sem varð til úr ylfingunum og fóstra þeirra, úlfynjan? Man einhver
eftir tvíburunum Rómúlus og Remus fóstruðum af úlfynju? Ein
frægasta ímynd Rómarveldis. Hugsanlega var það óvinurinn sem
réðst inn í Anatólíu með skelfilegum afleiðingum Ragnaraka, ósigri
ása. Völuspá segir ekkert beint um ósigur ása þótt í það skíni, né
flótta þeirra til vesturs og norðurs, enda fara spásagnir sjaldan út í
smáatriði.
Enn allt er gott þá endirinn er góður og því lýsir Völuspá. Valan
sér - væntanlega þegar norður í álfu kom - jörð upp koma úr ægi,
iðjagræna, fossa, fugla og fiska. Þar finnast gullnar töflur í grasi sem
goðin virðast hafa týnt. Nú vaxa akrar, böl allt batnar. Á þessi fagra
lýsing við Norður-Evrópu, Danmörku, Svíþjóð og Noreg?
Spurningin er hvort Snorri sleppti harmsögunni viljandi til að
blettur félli ekki á goðin og orðstír þeirra. Hvorki ég né samstúdentar
mínir minnast þess að talað hafi verið um Tyrkland þegar okkur
var kennd norræn goðafræði í menntaskóla. Fannst kennurum
okkar smánarblettur á því að vera ættuð frá Tyrklandi og því sleppt
formálanum að Snorra-Eddu? Jafnvel þótt Óðinn hafi verið konungur
Tyrkja? Er okkur nóg að vera bara konungborin frá Noregi og jafnvel
Írlandi?
og var okkur boðið að ganga á fund aðalræðismanns Íslands þar í
borg. Þegar ég sá hinn aldna höfðingja sitja við skrifborð sitt, brá
mér við að sjá tvífara föður míns sitja þar og varð mikil skemmtun
að viðbrögðum mínum, en faðir minn var þá látinn fyrir nokkrum
árum. Árið 2010 vorum við Anna, kona mín, í Ürgüb, smáborg
í Cappadocia á miðri hásléttu Anatólíu. Þetta var á hátíðisdegi
tileinkuðum landsföður Tyrklands, Ataturk. Ég vissi fyrst ekki af
þessu, en sá mynd af manni hengda upp í borginni. Ég sagði við
Önnu að mér sýndist þetta vera af pabba, þegar hann var um þrítugt.
Þetta reyndist vera mynd af Ataturk á svipuðum aldri. Kannski við
ættum aðfara að dæmi Sveigðs konungs og leita uppi ættingja okkar
á slóðum Óðins og Þórs?
Þegar lesin er hin fallega frásögn Snorra Sturlusonar af
þjóðflutningum ásanna frá Tyrklandi til Svíþjóðar og Norðurálfu,
þá rifjast upp önnur saga af afdrifum ása. Sú segir frá hremmingum
þeirra sem nefnd eru Ragnarök og eftir þau upphaf á nýrri og
fallegri tilveru, jörð sem rís upp úr sænum, iðjagræn. Þá er best
að skoða nánar Völuspá sem ku vera eldri en ofangreind frásögn
Snorra. Það fyrsta sem kemur í hugann: Var Snorri að breiða yfir
eitthvað og fegra söguna? Máttu sögur af óförum norrænna manna
af völdum Rómverja í Anatólíu ekki fylgja þeim norður? Fór Óðinn
Tyrkjakonungur ekki norður með allt sitt lið af því að hann hélt að
hann væri svo dáður í norðurálfu - meiri guð en maður? Eða flúði
hann eftir harða bardaga gjörsigraður frá stríðsvél Rómverja þegar
þeir lögðu undir sig Anatólíu um 17 f. Kr.? Voru ekki þessar ófarir
kallaðar Ragnarök?
dulinn heimur Völuspár
Skoðum Völuspá. Hún byrjar á því að minnast heimkynna sinna
„fyr mold neðan“ (neðanjarðarborg?). Því næst lýsir hún miklum
landbúnaðarlöndum, grundum grónum grænum lauki. Oft greinir
hún frá því að „ræddust við æsir á rökstólum, heilög goð, og hugsuðu
málin, hvort æsir skyldu afhroð bíða eða heldur hefja stríð og heimta
bætur.“ Hófu æsir orustuna, en gekk illa, virkisgarður þeirra brotinn.
Eftir ýmiskonar lýsingar á bardögum, vígum, valkyrjum, dvergum og
jötnum kemur að því að lýst er fóstru sem fóðraði Ferris ylfinga sem
allir verða að einum úlfi tröllauknum sem allt í sig tætir. Upphefst
nú mikil óöld með svartri sól og vályndum veðrum. Hundurinn
Garmur geltir mikið þegar hann sér fjöturinn slitna af frekum úlfi og
Cappacocia, J. Lamec, Silk Road Publications, 2010
Fornaldarsögur Norðurlanda, Hversu Noregur byggðist. Íslendingasagnaútgáfan, 1949
Hvat er með Ásum?, Norræna félagið, 2007
Snorra-Edda, Íslendingasagnaútgáfan, 1949
World Travel Encyclopedia, Anatolia and the Near East, p. 80. Verlag Wolfgang Kunth GmbH & Co, KG.
München, Deutschland, 2006
Völuspá, Mál og menning, 1994
HEIMILDIR
Páll postuli með brugðið sverð. Þór með Hamarinn Mjölni. Óðinn talar þríeinn við Ganglera sem Hár,
Jafnhár og Þriðji.
V