Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Page 21

Frá Hírósíma til . . .
Að mínu áliti er alls ekki vist að þessi rökstuðningur fái staðist. Hírósíma
markaði upphaf atómaldar — nýs og gerbreytts kapítula í sögu mannkyns. Það
er ekki sama á hvern hátt slík tímamót verða. Notkun sprengjunnar var
villimannlegasti atburður mannkynssögunnar. Henni má telja ýmislegt til af-
sökunar. Það var stríð, ómannlegasta og víðtækasta strið sem nokkru sinni hafði
verið háð. Þetta var neyðarréttur. Sprengjunni var varpað til að bjarga lifi sem
allra flestra hermanna. En þetta var líka einstæð morðárás á friðsama íbúa
tveggja óvarinna borga.
Kjarnorkusprengjan er i eðli sínu brot gegn öllum hefðbundnum hugtökum
þjóðaréttar sem varða styrjaldir. Hún felur í sér afneitun allra þeirra réttarhug-
taka sem siðmenntað samfélag byggist á: Þjóðaréttar, náttúruréttar, mannrétt-
inda. Hún er afneitun alls sem mannlegt er. Samkvæmt þeim grundvallarreglum
sem Núrnberg- og Tokyoréttarhöldin byggðust á hlýtur notkun kjarnorku-
vopna að skoðast sem striðsglæpir ogglæpirgegn mannkyni, bæði vegna beinna
áhrifa á allt sem lifir og vegna áhrifa á umhverfi, náttúru og þjóðfélagsbyggingu.
Þessari meginforsendu má aldrei gleyma.4
Upphaf kjarnorkukapphlaupsim
Þegar fyrsta allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna kom saman í London 25. janúar
1946 var fyrsta ákvörðun þess samþykkt einróma, að stofna kjarnorkumálanefnd
Sameinuðu þjóðanna. Henni var falið það verkefni að undirbúa frumvarp um
bann gegn framleiðslu og notkun kjarnorkuvopna. Á þeim tima voru það
Bandarikjamenn einir sem bjuggu yfir þekkingu og tækni til að framleiða slik
vopn. Þrjár sprengjur höfðu verið gerðar og sprengdar. Sú fyrsta var tilrauna-
sprengjan — plútóníumsprengja sem var sprengd i Nýju Mexíkó-eyðimörkinni
16. júní 1945; hinar tvær voru þær afdrifaríku sprengjur sem kastað var á
Hírósíma og Nagasaki. Um áramótin 1945 — 6 voru engar fleiri kjarnorku-
sprengjur til. En Bandaríkjamenn höfðu alla möguleika til að framleiða nýjar
sprengjur. Bæði hráefnin og tæknin voru fyrir hendi. Tæknin var á þeim tíma
bandariskt rikisleyndarmál. í stuttu máli sagt: Þarna var sögulegt tækifæri til að
stöðva kjarnorkuvopnakapphlaupið áður en það hófst.
Kjarnorkumálanefnd SÞ hlaut prýðilegt veganesti i ameriskri tillögu, svo-
nefndri Acheson-Lilienthal-skýrslu. í skýrslunni var lögð fram áætlun sem fól i
sér alþjóðlegt bann gegn framleiðslu kjarnorkuvopna. Rökstuðningurinn var sá
m. a. að þeir hernaðarlegu yfirburðir sem Bandaríkin nutu þá yrðu hvort sem
væri aðeins timabundnir. Bandaríkin áttu þá einstætt tækifæri til að „stuðla að
267