Tímarit Máls og menningar - 01.02.1987, Síða 126

Tímarit Mdls og menningar
sem kafkaíska atlögu að því að tjá vitund
nútímamannsins sem stendur frammi
fyrir óræðum heimi þar sem allt er
hverfult og engu að treysta og þjáningin
kraumar alls staðar undir. Niðurlag sög-
unnar er mjög í þá átt, síðasta setningin
og þrauthugsuð er: „Guð minn, komdu
og sæktu mig.“ Neyðaróp nútíma-
manns, volaðs veru.
Skáldskapur af þessu tagi er miklu
lífsseigari, stenst betur þá frægu vígtönn
tímans sem hefur talsvert nartað í aðrar
sögur þessarar bókar. Titill hennar
speglar þetta á vissan hátt, felur í sér
breytta tíma; annað skáldskaparefni og
annan stíl. Nú þegar fyrir liggur efni
hinna meintu „þöglu“ ára á höfund-
arferli Elíasar Marar, væri ekki úr vegi
að höfundarverk hans yrði metið upp á
nýtt og skoðað í heild sinni. Eg hef það á
tilfinningunni að slík rannsókn myndi
skila okkur talsverðri þekkingu á bók-
menntalegri þróun þeirra ára.
Páll Valsson
„Ó, HANN FELUR DJÚP SÍN“
I
Bókin er lokastig ímyndunaraflsins.
Það er þá sem ímyndunaraflið deyr á
vissan hátt, ímyndunarafl einstakl-
ingsins. Síðan getur vel verið að
ímyndunarafl þjóðfélagsins taki við,
maður veit það ekki. En listaverkið
er lokastig ímyndunaraflsins, ekki
upphaf þess.
Þetta segir Guðbergur Bergsson í við-
tali sem Tómas R. Einarsson tók við
hann í tilefni af útkomu bókarinnar
Leitin að landinu fagra og birtist í Þjóð-
viljanum 20. október 1985. Einstakl-
ingur semur bók eða annað listaverk og
læsir ímyndunarafl sitt í það — viðtak-
endur njóta síðan hugarflugs listamanns-
ins, þjóðfélagið tekur við bókinni og
dæmir eftir sínu ímyndunarafli og þá
væntanlega undir forystu Bókmennta-
stofnunarinnar: gagnrýnendur gefa í
blöðum út tilskipanir um leshátt.
Það sem er athyglisvert við kenningu
Guðbergs er að hvergi er í henni gert ráð
fyrir lesandanum sem einstaklingi.
Hann býst ekki við frumkvæði þess sem
les, telur lestur ekki vera sköpun á neinn
hátt, reiknar ekki með því að ímyndun-
arafl þess einstaklings sem les starfi á
virkan hátt, heldur taki við, horfi á, dáist
kannski að.
Þetta viðhorf höfundarins til okkar
sem lesum setur mark sitt á bókina. Að
formi til er hún saga sem kona af mest-
um ættum landsins segir heldur treggáf-
uðum alþýðumanni sem vinnur í hamp-
iðjunni. Með vissu millibili leggur hún
út af efninu fyrir hann — og okkur —
dregur saman, bendir á hliðstæður, and-
stæður og tilbrigði, og í lok bókarinnar
þarf hún að tyggja ofan í hann móral
sögunnar um að landið fagra sé að finna
í ástinni, kartöflur verði hvergi ræktaðar
í snjó með vísindalegum aðferðum, það
undur gerist aðeins fyrir tilverknað ást-
arinnar.
Þessi bók er sýning á vitsmunum og
ímyndunarafli. Á hverri síðu kviknar ný
hugmynd og fuðrar upp svo gneistarnir
skjótast í allar áttir. Höfundur leiðir
hverja hugdettu sína í margar áttir,
skoðar frá ólíkum hliðum. Sögunni er
líkt við hillingar á Breiðafirði — þegar
loft er mistrað og eyjarnar virðast rísa úr
hafinu; sjálfur hefur Guðbergur auðgað
114