Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Blaðsíða 112

110
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
af margvíslegu tagi sem ekki flokkast
beinlínis undir atvinnulíf. Ein af
ástæðum þess að þeir kenna til dæmis
sögu og náttúrufræði er að lýðræðisleg
stjórnmál krefjast rökræðu um sam-
eiginlegar ákvarðanir. Hætt er við að
slík rökræða verði tómur vaðall og
vitleysa nema allmargir sem að henni
koma hafi lágmarksþekkingu á ýmsum
greinum vísinda og fræða.
Mannkynið og veröldind. . Ef vel tekst til
gerir menntun menn að heimsborgurum
og góður skóli getur ekki einskorðað
sig við að búa nemendur undir einkalíf,
atvinnulíf og þátttöku í lífi einnar
þjóðar. Hann hlýtur líka að gefa þeim
hlutdeild í heimsmenningunni, háleitum
hugsjónum, listum og vísindum.
Aðalsmerki menntaðra manna er að þeir
hafa lært að skilja og meta sumt af því
besta sem mannkynið á sameiginlega.
Kennsla í flestum greinum horfir lengra en til
þeirra sviða sem hér eru kennd við einkalíf,
atvinnulíf og þjóðfélag: Við kennum nemendum
mannkynssögu og landafræði að nokkru leyti
til að þeir kynnist stærri hluta mannkynsins
en þeir hafa beinlínis samskipti við. Kennsla í
raunvísindum og félagsvísindum þjónar meðal
annars þeim tilgangi að gefa nemendum víðari
sjóndeildarhring en þeir þurfa beinlínis á að
halda til að geta vel gagnast samfélagi sínu og
komist af í einkalífi og atvinnu.
Vera má að í ákvæðum framhaldsskólalaga
um að skólarnir hafi það hlutverk að efla
siðferðisvitund nemenda sinna og kenna þeim
að njóta menningarlegra verðmæta felist
nokkur viðurkenning á tilveru þessa fjórða
hlutverkaflokks, sem ég kenni við mannkynið
og veröldina, því siðferði og menningarleg
verðmæti fela vissulega í sér sammannleg gildi.
Þrátt fyrir þetta fer heldur lítið fyrir umræðu
um þetta fjórða svið og ýmislegt ýtir undir að
menntun sem ekki býr menn sérstaklega undir
tiltekin störf víki fyrir sérhæfingu. Um sumt af
því segi ég fáein orð í næsta kafla.
Ýmsar námsgreinar sem vel eru til þess
fallnar að ala upp heimsborgara og ýta undir
að nemendur upplifi sjálfa sig sem hluta af
siðmenningu, þar sem sameiginleg mannleg
gildi skipta meira máli en eigin stundarhagur,
fá heldur lítið rúm í námskrám framhaldsskóla.
Hér hef ég einkum í huga bókmenntir,
listgreinar, heimspeki og trúarbragðafræði.
Þessar greinar eru hornrekur í skólakerfinu,
þótt nemendur kynnist sem betur fer íslenskum
bókmenntum og að nokkru marki skáldskap á
ensku og fleiri tungumálum sem þeir nema.
Við marga framhaldsskóla hér á landi eru
kynni af Biblíunni og Hómerskviðum eða
öðrum uppsprettum vestrænnar menningar
ekki einu sinni í boði sem valgreinar. Ætla
mætti þó að lágmarksþekking á rótum eigin
menningarheims sé forsenda þess að bera hann
saman við aðra og átta sig á veröldinni.
Þessi menningarfælni skólakerfisins tengist
kannski einstaklingshyggjunni sem ég ræddi
um hér á undan. Sá sem ekki hugar að öðru
en því að uppfylla óskir ungmenna færir þeim
varla menningarlegt ríkidæmi sem þau hafa
engar forsendur til að leita eftir.
Þegar menn hugsa um skóla sem
þjónustustofnun snúa þeir hug sínum frá því,
sem ætti að blasa við, að í skóla er nemendum
ekki þjónað heldur eru þeir gerðir reiðubúnir
til þjónustu við náunga sinn, starfsgrein,
samfélagið og menninguna.
3. Ný framhaldsskólalög og
nám til stúdentsprófs
Fram til þessa hefur Aðalnámskrá Mennta-
málaráðuneytisins kveðið á um að nám til
stúdentsprófs sé 140 einingar eða fjögur
námsár. Ákvæði hennar um umfang og
innihald stúdentsnáms hafa tryggt að verðandi
háskólaborgarar afli sér nokkurrar almennrar
menntunar, til dæmis í sögu, tungumálum og
náttúrufræði.
Ný lög um framhaldsskóla, sem samþykkt
voru í vor sem leið, tilgreina aðeins að nám
í íslensku, stærðfræði og ensku skuli samtals
vera a.m.k. 45 nýjar einingar sem jafngilda
Atli Harðarson