Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Blaðsíða 115

113
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
að hægt sé að veita fullgilda kennslu gegnum
eintóm tölvusamskipti þegar um er að ræða
fög sem eru að hluta verkleg eins og efnafræði
eða gera ráð fyrir munnlegri þjálfun eins og
tungumál. Einnig er þess að gæta að sú menning
sem nemendur tileinka sér með samskiptum við
kennara og samnemendur verður líklega harla
rýr í roðinu þegar samskiptin eru eingöngu
gegnum lyklaborð og skjá.
Fjarkennsla selst samt vel því nemendur
kvarta yfirleitt ekki þótt einhverju sem ætti
með réttu að þjálfa þá í sé sleppt, a.m.k. ekki ef
þeir geta treyst á að ekki verði prófað úr því.
Við þessar aðstæður verður til samkeppni
þar sem skólar reyna að fá nemendur úr
öðrum skólum til að taka einn og einn áfanga
í fjarnámi eða sumarskóla hjá sér. Kröfuharður
skóli tekur hins vegar þá áhættu að nemendur
kaupi „erfiðustu“ áfangana annars staðar. Þeir
geta samt útskrifast úr kröfuharða skólanum
ef honum ber að meta nám frá öðrum. Þetta
grefur undan samkeppni um að gefa út
prófskírteini sem borin er virðing fyrir en
ýtir undir samkeppni um að bjóða nemendum
einingar með sem minnstri fyrirhöfn.
Getur verið að hugmyndir um skóla sem
þjónustustofnanir á markaði þar sem nemendur
geta gengið á milli og „keypt“ einn áfanga
hér og annan þar hafi leitt menntakerfið á
villigötur?
Skotinn Adam Smith, sem uppi var á 18.
öld, líkti hagrænum hvötum í markaðshagkerfi
við ósýnilega hönd sem leiðir menn þannig að
þeir geri náunga sínum gagn jafnvel þó þeir
reyni aðeins að græða sjálfir. Það má líkja
hagrænum hvötum, sem hafa vond áhrif, við
ósýnilegan fót sem er brugðið fyrir menn svo
þeir koma engu góðu til leiðar jafnvel þótt vilji
þeirra standi til þess að gera öðru fólki gagn.
Gildandi reglur um fjárveitingar, ásamt
þeirri reglu að hver skóli verði að meta nám við
alla hina, mynda ósýnilegan fót sem brugðið
er fyrir skóla ef þeir reyna að fá nemendur til
að vinna vel og erfiða með þroskavænlegum
hætti.
Eftir því sem ég best veit vinna svona
hagrænir hvatar verk sitt nokkuð örugglega,
þótt þeir ýti ekki alltaf á miklum hraða. Ef það
borgar sig betur fyrir skóla að láta nemendur fá
fleiri einingar fyrir minni vinnu, þá þokast starf
þeirra smám saman í þá átt.
5. Lokaorð
Hvaða áhrif hefur það á menntun og menningu
í landinu þegar saman fer „einstaklingsmiðað“
skólastarf af því tagi sem ég hef lýst,
menntastefna sem horfir lítt til sammannlegra
gilda, og hagrænir hvatar sem ýta undir að
skólar komi fram sem þjónustustofnanir þar
sem „kúnninn hefur alltaf rétt fyrir sér“?
Undanfarin ár hefur ekki verið neinn skortur
á gleiðgosalegum talsmönnum framfara,
breytinga og jafnvel byltinga í skólakerfinu.
Slíkir menn hafa lofsungið flest af því sem
ég hef hér sagt að við þurfum að gæta okkar
betur á. Minna hefur heyrst í svartsýnum og
efagjörnum íhaldsmönnum, svo nýjungagirnin
hefur ekki fengið það mótvægi sem hún þarf.
Þessi skrif eru tilraun til að bæta þar úr. Mér
finnst líka mál til komið að við sem störfum
í skólunum stöndum vörð um hefðbundna
menntun „nú þegar nauðsyn ber til að neita
fjölmörgu því sem yfir oss gengur.“
Þegar vinna við þessa grein var á lokastigi
lásu heimspekingarnir Kristján Kristjánsson
og Ólafur Páll Jónsson og vinnufélagar mínir
í Fjölbrautaskóla Vesturlands, þau Harpa
Hreinsdóttir, Hörður Ó. Helgason, Jens B.
Baldursson og Jón Árni Friðjónsson, hana yfir
og létu mér í té þarfar ábendingar. Ég þakka
þeim fyrir hjálpina.
Lokaorðin eru úr ljóði eftir Hannes Pétursson
sem heitir Bréf um ljóðstafi og birtist í
Kvæðasafni hans sem út kom árið 1977.
Pistillinn: Hvert stefna íslenskir framhaldsskólar?