Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1995, Qupperneq 10

Whitelaw og Brown, 1983; Miles o.fl., 1991). Áreitin í
unihverfinu, sem vekja upp kvíða og streitu hjá foreldrunum, geta
verið margs konar. Carter og Miles (1989) skipta þeim í fjóra
meginflokka sem eru:
1. Hljóð og hlutir
Það sem foreldramir sjá og heyra á vökudeildinni og veldur
þehn streitu geta verið ýmis tœld og tól og einnig ýmsar aðgerðir
sem gerðar eru á baminu. Skyndilegt píp í tækjunum er til dæmis
mjög streituvaldandi fyrir foreldrana (Dobbins, Bohlig og
Sutphen, 1994; Stewart, 1990). Einnig sjá foreldrar oft
önnur mjög veik börn á vökudeildinni og ýtir það enn frekar
undir kvíða og vanlíðan þeirra, |)ó einkum ef um dauðsföll
eða þjáningar er að ræða (Yu, Jamieson og Astbury, 1981).
2. Utlit og hegðun barnsins
Utlit og hegðun barnsins stangast gjarnan á við væntingar
foreldranna, sérstaldega ef barnið hefur fæðst fyrir thnann. Til
þess að viðhalda eðlilegri Iíkamsstarfsemi fyrirburans er
óhjákvæmilega oft þörf á notkun hjálpartækja, svo sem hitakassa,
öndunarvélar, næringar í æð og sondumötunar (Milan, 1987).
Rannsóknir hafa gefið til kynna að fyrir utan hið veikburða
útlit barnsins valdi tækin og slöngurnar í umhverfi þess
foreldrum mikilli streitu (Miles, 1989; Stewart, 1990).
Hegðun barnsins, s.s. það að barnið sýnir ekki eins mikil
viðbrögð eins og fullbura börn gera, veldur foreldrum oft
vonbrigðum (Lott, 1989).
3. Breyting ó foreldrahlutverki
í rannsókn Carters og Miles (1989) og Miles, Fnnks og
Kaspers (1991), þar sem PSS:NICU kvarðhm var prófaður, kom
í ljós að þættir sem tengdust breytingum á foreldralilutverldnu,
höfðu mest álirif á streituskynjun foreldranna. Þeir þættir, sem
ollu mestri streitu varðandi breytingar á foreldrahlutverkinu, vom
tilfuining fyrir hjálparleysi og vanmáttarkennd í því að vernda
bamið og aðstoða það. Aðskilnaður frá baminu, það að geta eldd
baldið á því, amiast það og snert, s.s. baðað, gefið því að borða og
að geta ekki tekið ákvarðanir um umönnun þess, olh allt mikilli
streitu (Miles o.fl., 1991). Hlutverk foreldranna á vökudeildinni
var ekld nægilega sldlgremt fyrir þeim. Þeir vom hjálparvana og
fundu fyrir kvíða vegna óvissu um að geta sinnt barninu á
eðlilegan hátt (Kenner og Lott, 1990; Miles, 1989).
4. Samskipti við starfsfólk
Á vökudeildinni eru foreldrar oft tregir til að taka þátt í
umönnun bamsins í byrjun vegna hræðslu til dæmis við að taka
í sundur slöngur eða setja í gang viðvörunarbjöllur. Þeir bera því
gjarnan við að starfsfólldð sé hæfara til að annast bamið og einnig
hefur komið fram að þeim finnst oft erfitt að biðja um að fá að taka
meiri þátt í umönnun þess (Hazell, 1990). Staifsfólk þarf því að
liuga að leiðum til þess að auka sjálfstraust foreldranna (Stewart,
1990). Þá er mikilvægt að foreldrum sé sýndur skilningur, að
virðing sé borin fyrir tilfinningum þeirra og þeim gert ljóst að
barnið er ekki emgöngu umkringt tækjum og tólum heldur eiirnig
fólki sem ber umhyggju fyrir því (Ifazell, 1990).
1 rannsókn Miles o. fl. (1991) kom í ljós að samskipti við
starfsfóllc vökudeildar voru ekki mjög streituvaldandi.
TÍMAHIT IULIKKU!\'AHFItÆDINGA l.tbl. 71. .árg. 1995
Að útskrifast heim með barn af vökudeild '
Þó svo að foreldrar ldakki að vissu leyti til jtess að barn þeirra
útskrifist af vökudeildinni fhinst þeim tilliugsunin að taka barnið
hehn af vökudeildinni oft erfið og jafnvel yfirjiyrmandi (Kenner
og Lott, 1990). Algengt er að mæðurnar finni til meiri kvíða og
jafnvel þimglyndis þegar líða tekur að úlskrift bamsins (Gennaro,
1991). Þegar heim kemur lhinst foreldrumþeir oft hjálparlaush-
og vanhæfir til að taka skynsamlegar ákvarðanir um umönnun
barnsins sem verið hefur í umsjá sérhæfðs fagfólks með flókin
tæld (Kenner og Lott, 1990). í jteim tilgangi að byggja upp færni
og sjálfstraust foreldranna við umönnun bamsins, eftir að heim
kemur, er mikilvægt að vandað sé til fræðslu og undirbúnings
fyrir heimferðina (Ai-enson, 1988).
Reynslunni af því að hafa átt barn á vökudeild gleyma
foreldrar ekld auðveldlega og þurfa oft á áframhaldandi stuðningi
að halda eftir að heim er komið (Lott, 1989).
Rannsólai þessi var gerð í þeim tilgangi að forprófa íslenska
útgáfu streitukvarðans PSS:NICU sem ætlað er að maia hvort og
að hve miklu leyti ákveðnir þættir í umhverfi vökudeildar valda
foreldrum streitu. Auk þess er leitað upplýsinga um
streituvaldandi þætti tengda útskrift foreldra með barn af
vökudeild.
Aðferðafræði og framkvæmd
rannsóknarinnar
Rannsóknaraðferð sú, sem notuð var, er magnbundin
(quantitative) og lýsandi. I samráði við deildarstjóra vökudeildar,
Ragnheiði Signrðardóttur, voru valdir, með þægindaúrtaki, <
foreldrar 51 barns sem voru búsettir á Stórdleykjavíkursv;rðiini
og höíðu átt barn á vökudeild Landspítala. Skilyrði til þátttöku
vom: 28-37 vikna meðgöngulengd samkvæmt þroskamatskvarða
Finnströms; að barnið hefði dvalið a.m.k. 3 sólarhringa á
deildinni og útskiifast heilbrigt heim fyrir 3-28 mánuðum.
Dr. Miles, höfundur PSS: NICU streitukvaðans, veitti leyfi til
að jtýða kvarðann og nota til gagnasöfnunar. Einnig útbjuggu
rannsakendur viðbótarkvarða J>ar sem aflað var upplýsinga um
streitu tengda heimferð og viðhorf foreldra til undirbúnings fyrir
heimferð. Streitukvarði dr. Miles er Likertkvarði sem sldptist í
fjóra undirkvarða. Hver þeirra inniheldur mismarga efnisjiætti:
Hljóð og hlutir (6 J)ættir); Utlit og hegðun barnsins (13 j)ættir);
Breyring áforeldralilutverki (7 Juettir) og Samskipti við starfsfólk
(11 þættir). likei-tkvarðhm liggur frá 1 (alls ekki streituvaldandi)
upp í 5 (mjög streituvaldandi) auk þess sem svarmöguleikinn E
(ekld orðið fyrir viðkomandi reynslu) var fyrir hendi ef foreldrar
höfðu ekki reynt ákveðna þætti. MælitaJd þetta hefur verið mjög
vel jiróað af höfundum þess og em mælingar á áreiðanleika ensku
útgáfunnar vel innan viðurkenndra marka (Chronbachs alfa =
0,89) (Miles og Funk, 1989). Til að meta réttmæti streitukvarðans
settu Miles og Fmik (1989) fram þá tilgátu að mnhverfisstreita og
mældur kvíði væru sambærilegar breytur. Þeir notuðu J)ví
Pearsons (r) fylgnistuðul til að reikna marktækni á milli
samanlagðrar streitu mældrar með PSS:NICU kvarðanum og
mældra kvíðastiga með kvíðaskalanum State Anxiety. Reyndist
vera jákvæð fylgni (p< 0,001) í undirkvörðunum Breyting á
foreldrahlutverki, Utlit og hegðim barns og Samskipti við starfsfólk
10