Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1995, Blaðsíða 22

húsanna gangi of hratt fyrir sig miðað við uppbyggingu
geðlieill)rigðisþjónustiuuiar utan Jieirra berast hvaðanæva að t.d.
frá Bretlandi, Bandaríkjum, Italíu, Hollandi og Svíjijóð (Östman
og Serning, 1987; Jón Gústafsson, 1990; Giel,1986; Wéssen
og Tysk, 1991).
Síðustu ár hafa menn gert sér far um að kanna með
vísindalegum hætti livað geðheilhrigðisþjónustubyltingin hefur
liaft í íor með sér fyrir sjúklingana sjálfa. Bresk rannsókn gefur
víshendhigu um að hegðun sjúklinga, sem nú er smnt í samhýh,
fái smám saman eðlilegra svipmót (Kingdon, Turkington,
Malcolm, Szulecka og Larkin, 1991).
Kannsókn framkvæmd í Gavleborg í Svíjijóð sýnh- að tveir
af hverjum þrem geðsjúklingum húa við viðunandi skilyrði úti í
samlélaginu. Könnunin náði til 69 sjúklinga er útskrifaðir voru á
árabilinu 1984-1988. Fjóra fýsti til gamla sjúkrahússins en aðrir
virtust tiltiilulega ánægðir ineð hlutskipti sitt (Wéssen og Tysk,
1991).
Niðurstöður atlnigana frá Vestniannalandslém í Svíjijóð,
þar sem íbúafjöldi er svipaður og á íslandi, eru þó ekki jafn
lippörvandi Jiví í Ijós kom að emi var til að dreil'a geðsjúklingum
sem hjuggu við óviðunandi aðbúnað og ekki var vitaö um áður
(Östman og Serning, 1987).
I Bretlandi hefur geðheilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa
sömuleiðis verið víshidalegur gaumur gefinn. Alyktað er sem svo,
að þriðjungur geðsjúkra geti bjargast á eigin spýtur með
óverulegum stuðningi og að geðheilbrigðisþjónusta utan
sjúkrahúsanna geti sinnt langflestum þurfandi sé vel að henni
staðið (Clifford, Charman, Wehli ogBest, 1991).
Heldur kveður við daufara liljóð í Geller, Fisher, Simon og
Wirth-Cauchon (1990) sem metið liafa geðheilbrigðisþjónustuna
í Massaehusetts í Bandaríkjunum. Þessi athugun var gerð Jiegar
innlögnum sjúklinga á ríkisgeðsjúkrahúsið þar um slóðir var
fækkað kerfishundið. Þefr félagar staðhæfa að hér sé um að ræða
Jiá breytingu á þjónustu við geðsjúka í Bandaríkjunum sem fær
hvað mestar fjárveitingar. Reynslan sýnir að auðveldast sé að
veita utanstofnanajijónustu þroskaheftum sjúklingum og
öldruðum. Gamlir sjúklingar með erfiða geðsjúkdóma séu
starfsfólki hins vegar þyngri í skauti og endurinnlagnir sumra
Jieirra eru tíðar.
I Vermont í Baiidaríkjiinum var gerð könnun á breytbigum
í geðheilhrigðisþjónustu. Tildrög voru Jiau að í upphafi sjötta
áratugarins var ákveðið að fækka mjög sjúklingum á
geðsjúkrahúsi svæðisins. Áætlunin hófst ineð endurþjálfun
starfsfólks og vali sjúklinga. Fyrir valinu urðu erfiðustu
sjúklingarnir, Jieir er voru fárveikir og lítt sjálfbjarga
langvistunarsjúldingar. Meðalaldur þeirra var 40 ár, veikindasaga
þeirra var 16 ár að meðaltali og meðalthni samfelldrar vistunar
var 6 ár. I áætlunina völdust 262 sjúklingar og hefur þeim verið
fylgt eftir í 32 ár síðan. Aldarfjórðimgi efdr útskrift voru aðstæður
og afdrif þeirra sem enn lifðu og til náðist rannsakaðir af
vísindalegri kostgæfni. Þeir er rannsóknina framkvæmdu voru
ókunnugir högum sjúldinga, Ji.e.a.s. matið var blint. Niðurstöður
benda til að 50-66% sjúldinga þeirra, er útskrifast höföu 25 árum
áður, lieföu náð verulegum hata (Harding, Brooks, Ashikaga,
Strauss ogBreier, 1987).
Ályktun
Rannsóknir hvarvatna benda til, að langfiestum geðsjúldhigmn
megi sinna utan sjúkrahúsa og án sólarhringsvistunar. En
forsenda þess er að stjórnvöld kynoki sér ekki við að efla
nauðsynlega þjónustu lianda geðsjúkiun úti í samfélaghiu. Á það
liefur nefnilega verið hent að ónóg uppbygging slíkrar þjónustu
kimni að fjölga umrenningum (Nordentoft, 1988) annars vegar og
sjálfsvígmn meðal geðsjúkra lihis vegar. Sjálfsvíg hjá Jiessmn hópi
virðist hafa auldst mn u.þ.b. 8% á síðustu árum (Alnæs,1987).
í breytingum á geðheilbrigðisþjónustiuuii eins og á öðrum
sviðum verður gjarnan skanunt öfganna á milli. Enda Jiótt öflug
geðheilhrigðisjijónusta utan stofnana sé fær í flestan sjó eru hemú
takmörk sett engu að síður. Enn er þörf aðhlynningar, gæslu og
meðferðar einslak ra geðsjúklhiga allan sólarhringinn, oft og tíðmn
vegna öryggis þeirra sjálfra og samborgaramia. Að sjálfsögðu er
engan veginn gefið að slíka þjónustu þurfí að einskorða við
sjúkrahús en óneitanlega er slík staðsetnhig á stuiidum hepjiileg,
|iar sem um margræð og flókin veikindi er að ra'ða. Einnig er
síður en svo loku fyrir það skotið að enn eigi sólarhringsvistun
faglega vaxtarmöguleika og er þá einkum litið til uppeldis-
meðferðar sem í mörgum tilvikum grimdvallast á kerfisbundinni
og samþættri meðferð ýmissa fagliópa. í Jiessu tilliti eru kennarar
allt of sjaldan tilkvaddir.
Geðsjúkhngar hafa margvíslegar Jiarfir og þeim her að
sinna með margvíslegum hætti. I þessu sambandi hefur verið á
Jiað hent að unnt sé að aðgreina Jiá hópa sjúkhnga sem annars
vegar liafa gagn af sólarhringsvistun og hins vegar dagdeildar-
vistun(S.B. Stefánsson og H. Pétursson, 1989).
Geðheilhrigðisþjónustan stefnir vafahtið í rétta átt enda
Jiótt erlitt sé að meta nákvæmlega hvernig hreytingarnar skila sér
í hættri heilsu geðsjúkhnga. Helst má að rannsóknum finna að
skilmerldlega sldlgi-einingu hugtaksins geðheilsu skortir, Jiannig
að nákvæmur samanburður athugana er torveldur. Ilrmda þyrfti
í framkvæmd vönduðum könmunmi Jiar sem sundurgreindir eru
sjúklingahópar, tegund þjónustu og aðferð til að auðvelda eins og
frekast er kostur mat og samanburð. Einnig væri það sjiennandi
viðfangsefni og þarílegt að kanna hvort sú mikla umræða um
hlutverk og völd í sldpulagi geðsjúkrahúsanna, sem átt liefur sér
stað síðustu áratugina, hafi sldhð eftir sig spor og þá hver?
Heimildaskró
Alnæs, R. (1987) Suicid blant innlagte psykiatriske pasienter. Nordisk
Psykiatrisk Tidskrift, 44, 41-49
Clifford, J.L., Charman, A., Webb, Y. og Best, S. (1991). Planning for
community care: Long stay populations of hospitals scheduled for
mndown or closure. British Jounud of Psychiatry,158, 190-196
Denecker, K. (1989). Short-term nursing staff reactions to the closure of a
major psycliiatric hospital. Nordisk Psykiatrisk Tulskrift, 43,401-
410
Geller, J.L., Fisher, W.H., Simon, L.J. og Wirth-Cauchon, J.L. (1990) Second-
gcneration deinstitutionalization. I: Thc impact of Brewster v.
Dukakis on state hospitals case mix. American Journal of
Psychiatry’, 147, 982-987
Giel, R.(1986) Care of chronic mental jiatients in thc Ncthcrlands. Social
Psychiatry 21,25-32
Gústafsson, J. (1990) Ti ár "uden" psykiatriske hospitaler. Nordisk psykologi
42(1), 37-58
Harding, C.M., Brooks, G.W., Asliikaga, T., Strauss, J.S. ogBreier, A. (1987).
The Vermont Longitudinal study of persons with scvere mcntal
illness. I: Methodology, study sample, and overall status 32
years later. American Journal of Psychiatry,144, 718-726
22
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA l.tbl. 71. ,ár». 1995
Frli. bls. 27