Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1995, Qupperneq 16

fyrirmaíli um þau verkjalyf, sem sjúklingarnir fengu á
legudeildunum eftir aðgerðir, voru í undantekningartilfellum
undirskrifuð og þannig samþykkt af lækni. Það voru
hjúkrunarfræðingarnir sein ákváðu verkjameðferðina bæði
verkjalyfm oglyfjaskammtana, a.m.k. ef marka má skráningu. Af
óbeinum viðræðum við viðkomandi iijúknmarfræðinga við gerð
rannsóknarinnar var þessu einnig þannig háttað í raun, þ.e.
meðferöin var inikið til í hönduni hjúkumarfræðinganna.
Til eru þeir hjúkrunarfræðingar sem finnst þetta gráa
fyrirkomulag ágætt því þetta gefur þeim svigrúm til að ráða
þessum lyfjagjöfum sjálfir. Margir hjúkrunarfræðingar em aftur
ósáttir við þá óvissu stöðu í starfi sem er í tengslum við
lyfjafyrirmæli og em langþreyttir á að reyna að bæta stöðu mála,
bæði til að vera ekki að starfa á þessu gráa svæði og ekki síst til
að fá lækna til að bæta þessa meðferð til handa sjúklingunum.
Ekki er þar með verið að segja að hjúkrunarfræðingar geti
ekki veitt þessa meðferð. En til þess að svo megi vera verða þeir
að hafa fullt umboð til að gera það, hvort sem það er í formi laga
eða starfsreglna. Það er óviðunandi að hjúkrunarfræðingar hlaupi
bara í skarðið fyrir lækna þegar svo býður við. Einkennameðferð
eins og verkjalyfjameðferð og velgjumeðferð þarf að sinna af festu
og fylgja eftir.
Mikill tími hjúkrunarfræðinga fer oft í að elta uppi lælaia
til að gefa skrifleg fyrirmæli um PN-lyf og hafa því miður sumir
hjúkrunarfræðingar kosið af tvennu illu að gefa viss lyf í krafti
reynslu siimar og þekkingar án fyrimiæla frá lækni frekar en að
eyða dýrmætum tíma í þennan eltingaleik.
Með þessu em hjúkrunarfraíöingar að taka ásig ábyrgð og
skapa þar með hættu á að verða lögsóttir ef upp koma mistök,
a.m.k. að vera sakaðir um að vera utan síns löglielgaða starfssviðs.
Því ljóst er að hjúkrunarfneðingur sem tekuy ákvörðun um að gefa
sjúklingi lyf er faglega ábyrgur fyrir þeirri ákvörðun, svo og
breytingum. Hjúkrunarfræðingar em oft í bestri aðstöðu til þessa
því þeir era mest hjá sjúklingunum og þeldija því líðan hans ault
þess að vita hvaða lyf sjúklingurinn fær. En það breytir eldd því
að endanlega ákvörðunin, ávísunarréttui-inn oglagalega ábyrgðin
er læknisins.
Ein leið til að koma í veg fyrir þetta misræmi milli laga og
breyttra hlutverka er að breyta lögunum. Þ.e. gefa
hjúkrunarfræðingum lagalegan rétt til að gefa fyrirmæli undir
ákveðnum kringumstæðum og þar með bæta réttarstöðu
hjúkrunarfræðinga. Bretar ogBandaríkjamenn hafa m.a. farið þá
leið. Eftir lagabreytingar geta nú hjúkrunarfræðingar með viss
tilskilin réttmdi og starfsvettvang gefið fyrirmæli um viss lyf.
I Bandaríkjunum liefur þetta verið í þróun á undanfömum
20 árum. Elizabeth Hatlley (1989), sem er lögfræðingur, gerir
mjög gagngera úttekt á hver sé staðan í Bandaríkjunum hvað
varðar rétt hjúkrunarfræðinga til að gefa fyrimiæli um lyf. Þar
talar hún m.a. mn að þar sem hjúkmnarfræðingar hafa leyfi til að
gefa fyrirmadi um lyf séu þau með tvennum hætti. Annars vegar
mega hjúkrunarfræðingar gefa fyiimiæli um lyf án yfirumsjónar
la-knis og kemur hjúkrunarfræðingur þá í stað læknis (hún kallar
|>að „substitutive role“). Hins vegar verða fyrirmælin að vera
gefin undir yfirumsjón læknis og er þá hlutverk
hjúkurnarfræðingsins í raun uppbót við lilut læknisins (þ.e.
„complementary role“). Með öðmm orðum, þegar læknirimi er
ekki á vettvangi má hj ú kru parfræðingurinn, imian viss tiltekins
rainma, gefa fyrinnæli um lyf í stað læknisins. Hið síðarnefnda
er nnklu algengara og færir Hadley rök fyrir því að sá háttur sé
ekki hagkvæinui%þjoni hvorki sjúldingunum né hjúkruninni sem
slíkri. Ilver sem liefur rétt til að gefa fyrirmæli um lyf, hvort sem
það er læknir, hjúkrunarfra-ðingur, lyfjafræðingur eða
sálfræðingur, verður sjálfur að lial'a og taka fulla l'aglega ábyrgð
á fyrinnælunum að mati Hadley.
lyfjagjöfinni. í Bretlandi er nýtt að hjúkrunarfræðúigar hafi leyfi til að
gefa fyrirma'li um lyf, reyndar tóku lögin gildi á haustdögiun 1994
Fagleg ábyrgð og nær leyfið aðeins til hjúkunarfræðinga starfandi við
(distriet nurses ogliealth visitors). Að minu mati
I þessu sumbandi er vert að benda á hina faglegu ábyrgð í heilsugæsli
tengslum viðlyfjagjöfalmennt. I ÍJúf^Tmarfræðingar herg áliyrgð hefurekki
á lyfjagjöfunuþTe. að lyfin séu gefin rétt og í hæfilegu skömmtum.
Erlendis hafa hj úk ru na rf'ra íiingar verið sóttir tilábyrgðai' hafiþeir
farið að skriflegum lyfjáfyrirmælum sem góður og gegn
hjúkrtmarfræðingur átti að vita að væm ekki við hæfi. Þ.e.a.s. þó
fyrirmælin séu skrifleg og undirskrifuð af lækni frýjar það ekki
hjúkninarfræðmginn áliyrgðinni að kynna sér lyfið, s.s. algengar
skammtastærðir, ábendingar, frábendingar og svo framvegis og
gera viðeigandi ráðstafanir ef mistök hafa verið gerð, t.d. ef
lyfjaskammtur er of stór eða lítill eins og oft kemur fyrir í
verkjameðferð.
Þó lækmrinn eigi að gefa hin skriflegu fyrirmæli um lyf vil
ég undirstrika að lyfjameðíerð eftir þörfum eða fyrrnefnd PN—
lyíjagjöf kallar á samvinnu læknis og hjúkrunarfræðings. Slík
lyfjameðferð er teymisvinna. Hjúkrunarfræðingar gegna
lyldlhlutverki í sambandi við að meta markvisst verkun lyfjanna
og vera vakandi fyrir hliðarverkimum, og síðast en ekki síst að
koma upplýsingum á framfæri við lækna ef breytinga á lyfjum eða
lyfjaskömmtum er þörf og/eða koma með uppástungur að
hefur ekld tekistý'ÍTfllýlögin um rétt hjúkrunarfræðinga til að
gefa lyfjafyrirmæli era mjög svo í anda „complementary role“ með
endalausum takmörkunum, varnöglum og neðanmálsgreinum.
Hefur farið ómæld orka í að fá þessar litlu breytingar fram því
mikil andstaða hefur verið meðal lækna og að einhverju leyti
meðal hjúkrunarfræðinga. Sömu sögu er raunar að segja frá
Bandaríkjunum og á ég ekki von á að sagan yrði öðmvísi hér.
Þá er betur lieima setið en af stað farið að mínu ábti.
Látum lyfjafyrirmæli áfram vera á hendi læknisins, í núnum
augum eru fyrirmæli um lyfjagjöf hluti læknisstarfsins,
hjúkrunarfræðingar hafa svo mörgum öðrum mikilvægum
hlutverkum að gegna við hjúkrun. Betri leið er að mínu mati að
reyna að bæta ástandið varðandi fyrirmælin með því að skýra
hlutverk hvers og eins.
Á Borgarspítalanum var sú leið farin. Til að bæta
þjónustuna á stofnuninni og til að bæta skráningu tengda
lyfjameðferð var skipaður hópur lækna, hjúlínmarfræðinga og
lyfjafræðings sem setti saman starfsreglur varðandi lyfjafyrirmæli
°S lyfjugjiif. Var þetta gert í kjölfar lauslegrar könnunar árið 1993
16
TÍMAKITIUÚKRUNAKFRÆDINGA l.tbl. 71. .úrg. 1*J95