Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2001, Side 16

þáttum (Wyatt, 2000; Dillman og Bowker, 2001). Þaö er
því mikilvægt að rannsakendur, sem ætla að nota Inter-
netið til gagnasöfnunar, geri sér grein fyrir kostum og göll-
um miðilsins; nýti kostina til hins ýtrasta og beiti aðferða-
fræðilegum og tæknilegum leiðum til að draga sem mest
úr annmörkunum.
Hagkvæmni gagnasöfnunar- og úrvinnsluferla
Einn helst kostur gagnasöfnunar á Internetinu er hag-
kvæmni, bæði hvað varðar tíma og peninga. Safna má
stöðluðum gögnum á Internetinu með töluvert minni
kostnaði en á pappír (Zhang, 2000), raunar hefur verið
sýnt fram á allt að 38% minni kostnað þegar Internetið er
notað við gagnasöfnun í könnunum í samanburði við
hefðbundna póstkönnun (Schleyer og Forrest, 2000). Hins
vegar má ekki gleymast að þó að pappírs-, prentunar- og
dreifingarkostnaður eða kostnaður við hringingar sé úr
sögunni eða verulega minni getur talsverður kostnaður
falist í hönnun og uppsetningu spurningalista á netinu.
íslenskir rannsakendur búa venjulega við takmörkuð
fjárráð og gæti Internetið til gagnasöfnunar verið álitlegur
kostur þegar sníða þarf stakk eftir vexti. Meta þarf þó í
hverju tilviki fyrir sig hvað hentar best út frá efnistökum,
aðferðafræði og siðfræði rannsóknar fremur en að
kostnaður sé ráðandi þáttur í ákvarðanatöku um hvernig
gagnasöfnun verði háttað (Dillman og Bowker, 2001;
Wyatt, 2000).
Gagnasöfnun á netinu er því hagkvæmur kostur vegna
tímasparnaðar við gagnasöfnun og gagnavinnslu og
vegna minni hættu á innsláttarvillum (meiri gæði gagna)
þar sem hanna má innsláttarumhverfið þannig að sjálfur
gagnainnslátturinn fari fram af hálfu svarenda sjálfra um
leið og svarað er (Duffy, 2000). Það er enn fremur hagur
allra, bæði rannsakenda og þátttakenda, að niðurstöður
könnunar birtist svo fljótt sem unnt er.
Persónuvernd og öryggi gagna
Ólíkt mörgum öðrum aðferðum við gagnasöfnun býður
Internetaðferð við gagnasöfnun upp á tæknilegar aðferðir
sem auka möguleika á að tryggja öryggi gagna og
persónuvernd einstaklinga sem svara spurningalistum.
Gagnatap (sem varðar bæði öryggi og gæði gagna)
getur verið fylgifiskur stórra rannsókna eða kannana þegar
pappírsbundin svör fara á flakk og jafnvel týnast (t.d í
pósti) en minni hætta er á slíku gagnatapi þegar gagna-
innsláttur og gagnamiðlun í úrvinnslugrunn er sjálfkrafa ferli
á Internetinu (Wyatt, 2000). Gagnatap af völdum tækni-
bilana, þegar gögn eru komin í úrvinnslugrunn, getur
ógnað öryggi gagna, sama hvernig þeim er safnað, en
með því að taka reglubundin afrit af gögnum er öryggi
þeirra tryggt.
Á Internetinu er unnt að forðast persónugreinanleika
eins og við aðrar gagnaöflunaraðferðir með réttu vali
304
spurninga og skilgreindum leiðum við gagnameðhöndlun.
Þegar gögn eru send á Internetinu beint í úrvinnslugrunn
verður jafnframt að beita tæknilegum aðferðum til að
koma í veg fyrir að safnað verði persónugreinanlegum
upplýsingum sjálfkrafa við gagnasendingar (t.d. með því
að koma í veg fyrir að IÞ-númer tölvu fylgi með gögnum
eða með svokölluðum „cookies").
Gæði gagna
Svörun einstaklinga í könnunum hefur löngum verið tengd
ýmsum skekkjum sem varðað geta gæði gagna. Sem
dæmi má nefna þegar þátttakendur vilja gjarnan svara
eins og þeir telja að rannsakendur ætlist til að þeir svari,
þegar þeir hafa tilhneigingu til að fegra aðeins myndina
sem svörin gefa (t.d. draga aðeins úr kílóafjölda þegar
spurt er um líkamsþyngd), eða þegar þeir muna ekki
nákvæmlega það sem óskað er svara við. Skekkjur, sem
hafa kerfisbundin áhrif á niðurstöður könnunar, þarf að
reyna að sjá fyrir og forðast með vali úrtaks sem og með
því að vanda til spurningalista könnunarinnar og beita
öðrum aðferðafræðilegum leiðum til að fyrirbyggja kerfis-
bundnar skekkjur og byggja inn í gagnasöfnunarferlið strax
í upphafi könnunar. Til eru fjölmargar tegundir kerfis-
bundinna skekkja sem ber að forðast. Oftast er nóg að
flokka kerfisbundnar skekkjur í tvo meginhópa eftir því
hvort þær eiga rætur að rekja til vals einstaklinga til þátt-
töku í rannsókn (selection bias, valskekkja) eða til aðferða
sem notaðar er til að safna upplýsingum um einstakling-
ana (information bias, upplýsingaskekkja) (María Heimis-
dóttir, 2001). Mögulegur skekkjur við gagnasöfnun á
Internetinu eru allar þekktar við gagnasöfnun í könnunum
með spurningalistum almennt, en sumar birtast í annarri
mynd þegar gagnasöfnun fer fram um Internetið (Bosnjak
og Tuten, 2001).
[ hvers konar rannsókn eða könnun er jafnan mikilvægt
að skilgreina úrtak þeirra sem taka þátt í rannsókninni
þannig að það endurspegli sem best þýðið sem rann-
sókninni er ætlað að lýsa og til þess þarf m.a. að tryggja
aðferð við valið svo allir einstaklingar í þýðinu eigi jafna
möguleika á að lenda í úrtaki (til að minnka valskekkju). Á
Internetinu þarf að auki að beita góðri aðgangsstjórnun
svo einstaklingar, sem ekki teljast til úrtaks, geti ekki orðið
hluti af úrtaki með því einu að hafa aðgang að spurningum
á netinu og svara þeim (Dillman og félagar, 1998a).
Þar sem á Internetinu hefur skapast áður óþekkt sam-
skiptafrelsi hefur verið talin hætta á að í þessu umhverfi
skapist nýjar skekkjur í könnunum, t.d. ef óprúttnir net-
verjar hafa óheftan aðgang að spurningum og geta sent
inn tilbúin svör við þeim eða ef réttmætir þátttakendur
svara ekki samkvæmt bestu samvisku. Nýleg rannsókn
bendir reyndar til að allt að 40% netverja hafi einhvern tíma
gefið upp rangar upplýsingar um sig á netinu (Graphics,
Visualization, and Usability Center, 1997) en það á fremur
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 77. árg. 2001