Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2001, Blaðsíða 17

viö um almenn samskipti, t.d. á spjallrásum o.s.frv., heldur
en við svörun í formlegum könnunum. Þó fyrirbærið sé
ekki einungis bundið við rannsóknir á netinu heldur fremur
við almenna svarhegðun einstaklinga er ástæða til að hafa
þessi atriði ofarlega í huga þegar Internetið er valið til
gagnasöfnunar. Ef tilgangur könnunar höfðar til úrtaksins
eru allar líkur á að réttmæt svör berist.
Gæðum gagna getur einnig verið ógnað ef einstakl-
ingur, þó réttmætur þátttakandi sé, getur sent inn margar
og jafnvel mismunandi útgáfur af svörum sínum við sama
spurningalistanum. Þessu má verjast með því að nota
tölvutæknina til aðgangsstýringar og með einfaldri forritun
má tryggja að einungis skilgreindir þátttakendur hafi
aðgang að spurningalistanum og geti aðeins sent svör sín
einu sinni í úrvinnslugrunn.
Aðgengi þátttakenda að Internetinu og þekking þeirra
á notkun tölva hefur enn fremur áhrif á svörun úrtaksins.
Hér á landi er aðgangur að Internetinu afar almennur í
ákveðnum hópum og þar er minni hætta á valskekkju
vegna mismunandi aðgengis þátttakenda að Internetinu
en í öðrum hópum þar sem aðgengi er almennt minna
(t.d. meðal aldraðra til skamms tíma þó það sé nú óðum
að breytast).
Aðgengi má einnig skoða í Ijósi hönnunar svar-
umhverfis á Internetinu en það getur verið misaðgengilegt
þátttakendum í Ijósi ólíkrar reynslu þeirra af tölvum og
Internetnotkun og einnig í Ijósi tæknilegra takmarkana. Til
dæmis hafa einstaklingar og vinnustaðir yfir að ráða
ólíkum Internetbúnaði en misgamlar útgáfur vafra eru
þáttur sem verður að taka tillit til við hönnun gagna-
öflunartækisins. Tengingar við Internetið bjóða upp á ólíka
burðargetu og þar af leiðandi ólíkan flutningstíma gagna
og það hefur m.a. áhrif á hversu hratt vefsíða birtist og
hvort fólk hefur þolinmæði til að bíða eftir efninu. Aðgengi
fólks (í víðum skilningi) að Internetinu hefur því áhrif á
hverjir veljast til að svara spurningum í könnun á Inter-
netinu. Þess vegna þarf að gera ráð fyrir því í nánustu
framtíð að gagnasöfnun á netinu geti farið fram samhliða
hefðbundinni gagnasöfnun á pappír og huga vel að
hönnun útlits spurninga í Internet-umhverfi þar sem þær
gæti þurft að flytja yfir á pappír, t.d. með útprentun
(Dillman og félagar,1998b).
Þrátt fyrir þá annmarka, sem geta fylgt Internetkönn-
unum, eru kostir þeirra ótvíræðir sé ofangreindra atriða
gætt. Vitað er að fólki finnst iðulega að gagnasöfnun á
netinu sé minna áreiti eða innrás en annars konar gagna-
öflun (t.d. símaviðtöl) þar sem það velur sjálft stað og
stund sem hentar því best til að svara í ró og næði og án
þrýstings frá spyrjendum eða rannsakendum.
Gagna er hægt að afla á Internetinu hvort sem um er
að ræða megindlegar eða eigindlegar rannsóknir. Kostir
þessarar aðferðar við gagnasöfnun felast í því að hægt er
að fá svörun tiltölulega fljótt en rannsóknir benda til þess
að þeir sem svara geri það flestir innan tveggja sólarhringa
frá beiðni um þátttöku (Bauman og Airey 1998, Lynch og
Leder, 2001).
Könnun á Internetinu meðal hjúkrunarfræðinga á
íslandi
Öll þau atriði, sem hér hafa verið reifuð, voru lögð til
grundvallar þegar undirritaðir höfundar réðust í að kanna
notkun á upplýsingatækni og viðhorf hjúkrunarfræðinga til
hennar, við rafræna sjúkraskráningu og við notkun staðl-
aðra flokkunarkerfa í hjúkrunarstarfi. Hér er um töluvert
viðamikla könnun að ræða, bæði að efni og umfangi, þar
sem þessara upplýsinga hefur ekki verið aflað fyrr hér á
landi og því mikilvægt að könnunin væri sem best úr garði
gerð til að niðurstöðurnar yrðu gagnlegar.
Úrtak og aðgangsstýring
Til að minnka líkur á valskekkju og tryggja að úrtakið
endurspegiaði sem best hjúkrunarfræðinga f starfi á íslandi
var afráðið að úrtak könnunarinnar afmarkaðist einungis af
því að hjúkrunarfræðingar væru 67 ára eða yngri, væru á
skrá hjá Félagi íslenskra hjúkrunarfræðinga og með búsetu
á íslandi. Könnunin var tilkynnt til Þersónuverndar skv. lög-
um nr. 77/2000 og 90/2001 um persónuvernd og með-
ferð persónuupplýsinga. Eftir kynningu á tilgangi og
aðferðum könnunarinnar aðstoðaði Félag íslenskra hjúkr-
unarfræðinga höfunda við val skilgreinds úrtaks úr félaga-
skrá. Úrtakið var í heild 2577 einstaklingar en höfundar,
sem báðir eru hjúkrunarfræðingar, voru fjarlægðir úr úrtak-
inu þannig að eftir stóð N=2575. Öllum hjúkrunarfræð-
ingum úrtaksins var sent kynningarbréf þar sem tilgangur
og framkvæmd könnunarinnar voru kynnt og þeim boðin
þátttaka. Endursend kynningarbréf voru 10 talsins og
bentu til að um brottflutta hjúkrunarfræðinga væri að
ræða. Þannig varð endanlegur fjöldi þeirra sem fengu boð
um þátttöku 2565.
Kynningarbréfin innihéldu tvö númer, þátttökunúmer og
slembitölu sem nefnd var aðgangsnúmer. Þetta númera-
par, sem ekki var eins hjá neinum tveimur hjúkrunarfræð-
ingum, þjónaði þrennum tilgangi:
1. Með númeraparinu var reynt að tryggja að einungis
viðtakandi kynningarbréfs gæti fengið aðgang að
spurningum könnunarinnar og sent svör sín inn.
Þegar svör þátttakanda bárust í gagnaskrána var
búið svo um hnútana að svarstaða þátttakandans f
notendaskrá úrvinnslugagnagrunns breyttist úr 0
(hefur ekki svarað) í 1 (hefur svarað). Notendaskrá
var ætíð haldið aðskilinni frá og ótengdri við gagna-
skrá könnunarinnar þannig að ekki var unnt að rekja
saman einstaka þátttakendur og svör þeirra. Með
því að afla upplýsinga um svarstöðu gafst kostur á
tvennu:
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 77. árg. 2001
305