Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 24

Tannheilsa aldraðra
Guðjón Axelsson og Sigrún Helgadóttir hafa kannað tannheilsu
íslendinga, m.a. tannheilsu ísiendinga 65 ára og eldri (Guðjón
Axelsson og Sigrún Helgadóttir, 2004). Marktækur munur var
á hlutfalli tenntra og tannlausra eftir starfi. Hlutfall tannlausra
var hæst hjá verkamönnum en lægst hjá háskólamenntuðum
sérfræðingum og embættismönnum. Marktækur munur var á
hlutfalli tenntra og tannlausra eftir starfi maka, hlutfall tann-
lausra var hæst þegar maki var iðnaðarmaður en lægst þegar
maki var háskólamenntaður sérfræðingur eða embættismaður.
Ekki var tekið fram hvort þetta gildir bæði fyrir konur og karla.
Starf föður hafði líka sitt að segja. Hlutfall tannlausra var hæst
þegar faðir var verkamaður eða ósérhæfður skrifstofumaður
en lægst þegar faðir var háskólamenntaður sérfræðingur eða
embættismaður. Marktækur munur var á hlutfalli tenntra og
tannnlausra eftir menntun. Hlutfall tannlausra var hæst hjá
þeim sem aðeins höfðu lokið barna- eða unglingaprófi eða
höfðu styttri skólagöngu að baki en lægst hjá þeim sem höfðu
háskólapróf. Mjög sterk tengsl voru á miili kynferðis og tann-
leysis. Konur voru ríflega tveimur og hálfum sinnum líklegri til
að hafa misst allar tennurnar en karlar (Guðjón Axelsson og
Sigrún ITelgadóttir, 2004).
Líkamshreyfing, skólaganga og dánartíðni
Áður er getið rannsókna á sambandi skólagöngu, áhættu-
þátta kransæðasjúkdóma og dánartíðni (Maríanna Garðarsdóttir,
Þórður Harðarson, Helgi Sigvaldason og Nikulás Sigfússon,
1998) en markmið annarrar rannsóknar úr efnivið Hjartaverndar
var að kanna hvort líkamshreyfing gæti að einhverju leyti skýrt
mun á dánartíðni mismunandi menntunarhópa (Einar Þór
Þórarinsson, Þórður Harðarson, Helgi Sigvaldason og Nikulás
Sigfússon, 2002). Greinilegt samband kom fram milli lengd-
ar skólagöngu og þess hversu algengt var að fólk stundaði
líkamshreyfingu. Leiðrétting fyrir ástundun hreyfingar dró úr
lengslum skólagöngu og dánartíðni en eftir leiðréttinguna stóð
: enn eftir marktækur munur á dánartíðni eftir lengd skólagöngu.
lægri þjónustustétta, atvinnurekenda og sjómanna.
Bent var á að störf þessara hópa séu afar ólík, allt
frá kyrrsetustörfum skrifstofufólks og bílstjóra,
til erfiðis sjómanna eða byggingarverkamanna. Á
hinn bóginn krefjist þessi störf yfirleitt tiltölu-
lega stuttrar skólagöngu (Laufey Steingrímsdóttir,
Hólmfríður Þorgeirsdóttir og Stefanía Ægisdóttir,
1992). Þegar litið var á tengsl menntunar og matar-
æðis kom í ljós að skólaganga tengdist mataræði
afar sterkum böndum og voru áhrif menntunar mun
meiri hér á landi en fram hafði komið í sambæri-
legum athugunum í nágrannalöndum okkar. Vitnað
er til erlendra rannsókna, sem hafa sýnt sterka
fylgni milli hollustuhátta í mataræði og þjóðfélags-
hópa, og bent á að ráðleggingar um mataræði hafi
greinilega náð betur til þeirra sem betur eru settir
í þjóðfélaginu eða þeir verið færari um að tileinka
sér hollara mataræði en þeir sem lakar eru settir.
Könnunin benti til þess að lengd skólagöngu væri
óvenjusterkur áhrifavaldur varðandi holiustuhætti
í mataræði hérlendis (Laufey Steingrímsdóttir,
Hólmfríður Þorgeirsdóttir og Stefanía Ægisdóttir,
1992). Þótt matarræði kvenna dragi síður dám af
atvinnu og menntun en mataræði karla borðuðu
kvenkyns atvinnurekendur feitara og trefjasnauðara
fæði en aðrar konur að kvenkyns bændum undan-
skildum en bændur borðuðu fituríkara fæði en allir
aðrir árið 1990.
Önnur landskönnun var gerð á mataræði
Islendinga árið 2002 og helstu niðurstöður hafa
verið gefnar út í skýrslu (Laufey Steingrímsdóttir,
Hólmfríður Þorgeirsdóttir og Anna Sigríður
Ólafsdóttir, 2003). Skýrsluna mátti sækja 8. des.
2004 á heimasíðu Lýðheilsustöðvar, http://www.
manneldi.is/frettir/manneldi/nr/107. I skýrslunni
kemur ekki fram hvort eða hvaða mismunur sást
á mataræði starfs- eða menntunarhópa.
Mataræði
1 könnun á mataræði Islendinga, sem Laufey Steingrímsdóttir
og félagar gerðu 1990 (Laufey Steingrímsdóttir, Hólmfríður
Þorgeirsdóttir og Stefanía Ægisdóttir, 1992), kom meðal annars
lram að búseta, atvinna og menntun höfðu veruleg áhrif á mataræði
og hollustu fæðunnar meðal karla en mataræði kvenna virtist að
mestu óháð menntun eða atvinnu. Heimilistekjur höfðu lítil sem
engin áhrif á næringargildi eða hollustu fæðunnar, hvorki meðai
karla né kvenna, þótt nokkur munur væri á fæðuvali tekjuhópa.
Hærri þjónustustéttir borðuðu fituminnsta fæðið. Athygli vakti að
fituríkasta fæðið var að finna meðal bænda, ófaglærðs verkafólks,
Reykingavenjur
Samkvæmt könnun Gallups á reykingavenjum
Islendinga árið 2003 er öfug fylgni á milli reykinga
og lengdar skólagöngu; 23,9% þeirra sem höfðu
eingöngu grunnskólapróf en 13,2% háskólaborgara
reyktu daglega (Gallup, 2003). Öfug fylgni var
einnig milli fjölskyldutekna og daglegra reykinga;
28,4% þeirra sem höfðu fjölskyldutekjur undir 250
þúsundum reyktu daglega en 18,4% þeirra sem
höfðu 550 þúsund eða meira í fjölskyldutekjur
á mánuði. Þegar greint var eftir starfssviði kom
Tímarit hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 81. árg. 2005