Tíminn - 24.12.1956, Síða 20

'Sqi.to nSaiSips u® "eu'Epunq i uSsi
háns urðu systrum hur.s þirng
raun, en veiíþi -þeim jafnfremt
innsÝn í heJrfl, sferh var þeim s'í.lf-
rnn frnmanci.
Arið 1832 korn Charlötto, aftur
lr.eim frá skólanum 1 Roe Ho.ad, þá
serrtán íra gömúl. Næstu órin á
eítir tive’zt hún heima me5 systr-
um '^rsum, les saeð heim. húmerk
og skriír-r í frístundum sínum.
U.vgu stúlkurnsr þrjár höíðii rorið
verksviS heimi fyrir.; þser rrðu að
bin. til mitmn, sauma fötin, s m
þœ.r k’rotídust í o. s. frv. Þrsr sk'ntu
störfunrm meS sér. og alit fór fram
efttr ströngustu reglusemi. Klukk-
an 9 að kveldi gekk frrouka þeirra
til sœn'gur. Þá lofcs máttu systurnar
leggja frá sér saumana. Sn í otað
þess að íara að sofa, kriúpa þær
framan vio arininn í fcorðstoíunni.
Þær eru vanar að slökkva Ijósið til
þess að spara lj'ósmetið, og svo
sitja bær þarna og gera áætlanir
: um framtíðina, yrkja og láta sig
dreyma við bjarmann frá eidinum.
Allar fást þær við að yrkja, þegar
hér er komið sögunni. Áttu þær að
freista þess, að reyna að fá ljóð sín
birt? Mufldl það nokkuð stoða?
Charlotta var elzt og áræönust.
Hún ákvað nú. að skrifa skáldinu
Southey, senda honum Ijóð eftir sig
og biðja um álit hans á þeim. Um
þessar mundir hafði hún tekið að
sér kennslustarf við skólann í Roe
Head, þar sem hún áður stundaði
nám. En hún hafði litla ánægju af
starfinu og naut sin ekki sem kenn-
ari. Loks kom hið langbráða svar
frá skáldinu. Það olli Charlottu
djúpum vonbrigðum. Southey við-
urkenndi að vísu, að hún hefði
hæfileika, en hann réði henni ein-
dregið frá því að leggja út á rit-
höfundarbrautina. í bréfinu komst
hann m. a. svo að orði: „Ritstörf
geta aldrei orðið hið sanna lífs-
hlutverk nokkurrar konu, og þau
eiga heldur ekki að vera það. Því
betur sem hún rækir sínar eiginlegu
skyldur sem kona, því minni tíma
mun hún hafa aflögu til ritstarfa,
jafnvel þótt hún stundi þau aðeins
sér til ánægju og dægrastyttingar“.
Þetta svar var vissulega særandi
fyrir hverja konu, en Charlotta
harkaði af sér vonbrigðin. í svar-
bréfi þakkar hún skáldinu ráö-
leggingar hans, þótt hún játi jafn-
framt, að þær hafi verið sér beisk-
ur biti. En hún segir í bréíinu, að
hún sé einmitt hvern dag að rækja
hin „kvenlegu skyldustörf“. Hún
segist leitast við af alhug að finna
ánægju í þeim, „en mér tekst það
ekki alltaf“, bætir hún við. Samt
kýs hún heldur að gera hreint,
þurrka ryk og búa upp rúm heldur
en þurfa að kenna í skólanum.
Launin þar hrukku líka naumlega
fyrir fötum handa henni og yngstu
systur hennar. Fjárhagsástandið
var ekki sem bezt á heimilinu.
Einkasonurinn, Branwell, reyndist
aldrei fær um að sjá sér farborða.
Vegna stöðu sinnar sem prestsdæt-
ur gátu systurnar ekki unnið í vist,
þótt þær kysu helzt að vinna heim-
ilisstörf. Hvað eftir annað reyndu
þær Charlotta og Anna að vinna
fyrir sér með kennslu, en það starf
lét þeim ekki. Þær voru óframfærn-
ar, en jafnframt stoltar og við-
kvæmar, og báðum ieiddist þeim
kennslustarfið.
Þó fór svo, að þær ákváðu að
setja á stofn sinn eigin skóla, en
í bví skyr.i að veröa liæfari til þess,
urðu bær að afla sér frekari mennt
unar. Þær tóku lán- hjá frænku
sinni, og árið 1342 héldu þær
Charlotta og Emily til Brússel og
hóíu' nám við aikunnan kvenna-
skóla þar í borg.
Nú gafst gystrunum í fyrsta sinn
kostur á að stunda þau fög, sem
hugur þeirra stóð einkum til, svo
sem bókmenntir, tungumál, hljóm-
list og teikningu, en Charlottu
hafði eitt sinn dreymt um að verða
málai’i. Þær reyndust þegar frá-
bærir nemendur.
Dvölin í Brússel varð Charlottu
örlagarík. Þar hitti hún í fyrsta
sinn mami, sem var andlegur jafn-
oki hennar. Það var Constantin
Héger. Hann kenndi bókmennta-
sögu og tungumál við skólann og
var jafntframt kvæntur forstöðu-
konu hans. Þessi mikli kennari
naut þess að kenna svo þroskuð-
um nemendum og liæfileikasömum
sém systurnar voru, og eftir hálfs
árs nám voru báðar gerðar að að-
s toða r kenn u r u m við skólann og
hlutu ókeypls kennslu í þeim fög-
um, sem þær kusu helzt að stunda.
En um líkt leyti andaðist frænka
þeirra. Urðu systurnar þá að fara
heim til Haworth, en aðeins Char-
lotta hvarf aftur til Brússel.
Prófessor Héger er svo lýst í
samtíðarheimild, að hann væri eigi
aðeins andrikur gáfumaður, heldur
einnig gæddur persónutöfrum, og
þeirri hjartagæzku, sem gerði hann
ástsælan af öllum þeim, er komust
í snertingu við hann, ekki sízt
börnum. Þennan mann hafði
Charlotta nú hlotið fyrir einka-
kennara og.nemanda í ensku. Elsk-
aði hún Constuntin Héger? Um það
hafa verið skrifaðar margar bæk-
ur. Eitt er vist: kynningin við hann
varð henni örlagaríkari en nokkuð
annað á lífsleiðinni, enginn maður
fékk slíka þýðingu fyrir líf henn-
ar. En hann var kvæntur og Char-
lotta leyfði sér aldrei að hugsa um
hann á annan hátt en sem vin.
Þetta kemur átakanlega fram í
bréfum, sem hún skriíar honum
síðar, er hún er horfin heim aftur
til Englands. í einu þeirra segir
hún: „Ef herra minn sviptir mig
vináttu sinni, þá á ég enga von
framar, en ef hann veitir mér
brot, aðeins örlítið brot af henni,
þá skal ég verða ánægð, já, sæl, ég
verð að finna að líf mitt og starf
hafi tilgang“.
En þessi seinni dvöl í Brússel
varð Charlottu þjáningatími á
marga lund, og er skólaárið var á
enda, sagði hún upp starfi sinu
við skólann og hvarf aftur heirn til
Englands. í einu bréfa sinna kemst
hún svo að orði um þetta timabil
í ævi sinni: „Ég hvarf aftur til
Brússel eftir dauða frænku, þótt
samvizkan byði mér að gera það
ekki. Það var eins og einhver
ómótstæðileg hvöt knýi mig til
þess, og ég fékk ekki staðiö gegn
henni. Og sannarlega hlaut ég
þunga refsingu fyrir heimsku mína
og eigingirni. Þessi dvöl rændi mig
allri gleði og sálarfriði í mörg ár“.
Heimkoman varð dapurleg fyrir
hana. Faðir hennar var að verða
blindur, bróðir hennar rekinn frá
störfum, og yngsta systirin, Anna,
hafði reynzt óhæf sem kennslu-
kona. Sjálf gekk hún sem í draumi
og hugsaði um liðna aaga í Brússel.
En það var þá, sem systurnar á-
kváðu að gefa út kvæði sín sam-
eiginlega. Bókin kom út undir dul-
nefni. Þær köiluðú sig Currer, Ellis
og Acton Bell. Hún vakti litla at-
hygli, nema helzt kvæði Emily, og
seldist ekki. En þeim hafði nú auk-
izt áræði, og þær afréðu næst að
gefa út sína skáldsöguna hver. Bók
Emily, Wuthering Heights (Fýkur
yfir hæðir), sem á seinni tlmum er
svo fræg orðin, vakti litla athygli
og hlaut hina verstu úóma. En bck
Charlottu, Jane Eyre varð á svip-
stundu heimsfræg, og hafði komið
út i fjórum útgáfum í Englandi,
áður en ár var liðið.
Þessi bók var um margt einstæð
í samtíðarbókmenntunum. Lýsing-
in á sálarlífi Jane Eyre í bernsku
og síðar sem ungrar stúlku, af-
staða hennar til sjálfrar sín, var
frurnleg og sérstæð. Lýsingar h'öf-
unclarins raunsærri, berorðari en
þá var títt. Mörgum fannst bókin
klúr, trúðu því ekki, að kona héfði
skrifað hana. En hún hréif hugi
manna. Hvað olli því? Fyrst og
fremst það, að hún var frumlegt
verk, eina skáldsagan, sem fram
hafði komið, þar sem ástinni var
lýst í töfraveldi sínu.
Bökin var ávöxtur þeirrar reynslu,
semhún hafði orðið fyrir í Brússel.
Char’ofta sagði s;iálf .siðaiv að. við-
"*» tökv>rher, sem Jane Éyre fékk,
hefðu ekki komio sér á óvárt. Það,
’; í sem hún s'álf hafð.1 ve-’ð svö al-
t kir- r*. hlau.t að ber.nár ehjin á-
3it: ^lnr.hT :?ð gr'pe u-oridánn.
: ú Ptóðú'henni: ell'r'veg’r ópsáir.
; rT- *> g ník" F'* “ ■ 1 ■*''r v
tryggð. Henni var greiður áðgang-
ur að bókmennfasö'.úm L’.mtíún"-
borgvv. cg nú gat húr lifatJ íýrir
ritstðrfin. En hennl ‘VHi bó ekki
að auönast að nýf-t'*. -U" xfanna • af
frrogð ni og velgengni. Er hér
v»r komið tí.undi éírfvC*‘.n yfir bein-
ili lienn^r. Bró65r d’6 &
hinn ömnrlegasta htítt, en systur
henflar veiktust báðar af tæringu.
Hún varð að horfa á þær trorast
upp hvora effcir aðra og deyia úr
sh'zkdómi, sem á þeim tfmum var
ólæknandi. Þessi ár voru skelfinga-
tími í lifi Charlottu Bronte.
Nú sat hún ein eftir heima hjá
föður sínum, hálfblindum, með
sorg sína og minnlngar. Þáð var
orðið h’Uött og kyrrlátt á litla
prestssetrinu.
En bá var það, að húh skrifar
höíuðverk sitt. skáldsöguna Villette.
Umhverfi bókarinnar og bakgrunn
ur er Brússel, atburðirnir mótaðir
af reynslu hen-nar þar. A þeim ár-
um hafði hún háð stranga baráttu
við tilfinningar sínar, við sitt mikla
og óstýriláta skáp. Sú barátta end-
urspeglast, heldur áfram, í lýsingu
hennar á Lucy Snowe. Heimur
ungu, énsku kennslukönunhar inn-
an lokaðra múra heimavistarskól-
ans, er fábreyttur á ytra borðinu,
en því ríkari að innrl áfökura. Hún
lýsir hér einmana sál. hiarta, sem
brennur, blæðir til ólííis af þrá,
sem fær ekkert endursvar.
Þessi bók var hin síðasta, sem
Charlottu Bronte auðnaðist að
skrifa. Ári eftir útkomu bókarinn-
ar giftist hún aðstoðarpresti föður
sins. Hún ákvað þá að leggja rit-
ströfin á hilhma. Það eina ár, sem
hún fékk að lifa með manni sín-
um. gekk hún heil og óskipt að
hlutverki sínu sem eiginkona, starf
aði einnig með manni sínum í
söfnuði hans. En þegar hún skyldi
fæða sitt fyrsta barn. voru kraftar
hennar þrotnir. Lífsorkan fjaraði
út hægt og hægt. Á páskadags-
ffioram érlð 18-5 andáðist hún.
Hún hafði bráð heitt að mega lifa
íerisrur með manni s'num, sem
hafði orðið henni kærari með
hverjum degi. Kún gat, elíki trúað
því, að hún ætti nú að deyja frá
hónum. Einhver siðustu orð henn-
ar voru þessi: „Guð getur ekki
fengið af sér að skilja olckur að,
við höfum veriö svo hamingju-
söm“.
(Þýtt og endursagt).
, J .J . /.f
lííCiLlecft'a jo la, aró otj J-noar
óólmtn vér ölLm vúólipta-
vtnum vo-rum.
RAKARASTOFA
Valda
Akureyri