Tíminn - 24.12.1956, Side 29

29
(Framh. af ols. 5)
ÍT 't'' y ■ Fjárhúsín s tóðu rireift mn
tV ið að fonnim : ■Jð: Lambhús,
Cý . u S-U 3hús, Miðgerði ásamt fjárrétt,
H ÁO gerði cg hesthúsið á fimmta
st únim. Nú standa þau öll á ein-
ú: rrt stað í k L'mbhús' /ellinum.
R 'úsule g langhús stóðu fyrr á
V' :Ö:' gum bæ'um á Árskögsströnö,
't'. ?!. Hámunöarstöðumim báðmn,
H'eliu, Krossiirn, Árskógurmm, Sel-
•árbakka og yíðar. Munu flest lang-
húsin byggð á hákarlaúfcgerðarár-
unum, en sjómennska og búskapur
hafa jafnan verið stunduð jöfnum
höndum á Árskógsströnd. Baðstofa,
búr og eldhús voru byggð úr torfi
og stóðu að baki langhúsanna
(framhúsanna). Búið er nú að rifa
gðmlu bæina og byggia steinhús á
flestum bæjum. Urðu einkum mikil
umskipti í byggingarmálunum eftir
jarðskjálftana árið 1934, en pá
skemmdust gömlu bæirnir.
Á Litla-Árskógssandi bjuggu lengi
flestir á loftinu í sjóbúðum, sem
grafnar voru inn í sjávarbakkann.
:Nú eru húsin þar komin upp á
bakkann og fiest byggð úr steini. —
Nýja húsið á Stóru-Hámundar-
stöðum var byggt 1935. Það er úr
timbri, járnklætt og stendur á
steyptum kjallara. Notað var tals-
vert af viðnum úr gamla langhús-
inu. Stendur húsið á sunnanverð-
um grunni gamla langhússins og
nær lengra suður og fram. Komið
var niður á gamlar hleðslur, e. t. v.
af fornu bænahúsi. „Bænhús hefur
hér að fornu verið; það er nú fall-
ið“, segir í jarðabók 1712. Þegar
foreldrar mínir fluttu að Stóru-
Hámundarstöðum 1909, sáust enn
rústir af gamalli skemmu og hesta-
rétt norðan við bæinn og stór íiska-
steinn stóð bar. Hestastólpi (mikill
og mjög núinn rekadrumbur) með
keng í stóö á vaípanum suður og
frsm af bænum. Smiðjubrot sést
enn á hól uppundan bænum.
Kálgarðar eru taldir tveir árið
1324, og enn voru þeir tvcir 1909
(á Kvíhólnum og við bæinn). Nú
eru garðarnir hafðir í nýrækt.
Sprettutíminn er stuttur á Ár-
skógsströnd og garðávextir aðeins
ræktaðir til heimilisnota. Vallar-
garður var enginn 1824, en 1909 var
grasigróinn vallargarður ofan við
gamla túnið og túnskákir utan
hans á Smiðjuhól, Hesthúsvelli og
Gerðunum. Túnið var talið 16 dag-
sláttur 1824, en var um 20 dag-
slátta 1909. Nokkuð af því var
þýft. Nú er það slétt og allstórar
grasmóaskákir gerðar að túni til
viðbótar. Fást af því 16—17 kýr-
fóður. Útheysskapur var oft um 300
hestar, en er nú orðinn sáralítill.
Rétt við túnfótinn í Miðgerðisholt-
inu fannst nýlega kolagröf, cg
margar kolagrafir eru á Hámund-
arstaöahálsi. Hafa holt og ásar ver-
ið vaxin skógi fyrrum, alveg heim
að túni.
Það sætir nokkurri furðu hve bú-
fjáreign virðist hafa verið lítil
1824. Fjárhús aðeins fyrir 28 full-
orðnar kindur, hesthús „vel fyrir
tvo hesta“ og fjögurra kúa fjós.
★ JDLABLAÐ TÍMANS 1956 *
Líklega hefur ábúandi sjálfur átt
eitthvað af gripahúsum og þau
ekki talin fram í úttektargerðinni.
Þnrna er líka snjóþungt mjög og
Arna Magnússonar og Páls Vída-
líns: „Stóri-Háls, en kallast nú
Hálskot, fornt eyðiból í Hámundar-
staðalandi utarlega og eru þar
Engi og hlíðar — allt í kafi
ennþá niður kingir snjó.
Hvergi sér á öökkva díla,
tírengir Strandar samt ei víla
yfir fönn og fennta bíla
fálcur traustur sleða dró.
Vorið leysir vetrarklakann
‘vindurinn hlýi fer að skaka’ ’hann
sunnanhlákan sem mun taka’
’hann
og senda með lækjum út í sjó.
kindinni ætláðir 5 baggar af út-
heyi til vetrarföðurs. Sauðir hafa
að vísu verið léttir á fóðrum og
voru látnir ganga í Hámundar-
staðahálsi. Sjór hefur eflaust verið
stundaður, ásamt búskapnum. Á
árunum 1910—1940 voru að jafnaði
80—100 ær á fóðrum, 3—4 hestar
og 4—5 kýr. Fjáreign er minni eftir
fjárskiptln, en kúabú stærra, þ. e.
10—12 kýr og nokkrir kálfar, 5
hross, 50 ær, 16 lömb (þ. á m. 2
forustugimbrar) og 2 hrútar.
Árið 1712 er áhöfnin talin.,5 kýr,
44 ær, 20 saúðir, tvævetrir og eldri,
20 veturgamlir saúðir, 1 hestur, 2
hross og 1 unghryssa. „Fóðrast
kann þá 7 kúa þungi“.
Örnefni eru mörg í landi jarðar-
innar, en fá þeirra merkileg, t. d.
Ljúflingshóll, Hálskot, Hálskotslág,
Sellág, Selhjalli, Stóri-Hjalli,
Svarðarlækur, Hongrýti, Olnbogi,
Lausa-Hlein, Skítabrík (hvít af
fugladrit), Búðarmýri, Gráskjöidu-
fen, Garnir, Lokaörn (hvorttveggja
klettagil í fjalli), Garnarhaus,
Höllin, Ríplar, sem eru hóia-
hryggir, líkt og fellingar, Rípla-
tjörn.Nóngil, Gullkelda, Gullkeldu-
sund o. s. frv. Hálskotin eru tvö,
hið Neðra og Efra. Á Neðra-Háls-
koti sjást allstórar bæjarrústir,
öskuhaugar, stórt túnstæði (Grund
irnar), sem lyng nú sækir á, garða-
hleðslur, áveituskurðir, kringlóttir
sáðgarðar o. fl. Stekkjartóttir í
Sellág spöl frá, úti við hálsinn, sem
lengi mun hafa verið skógi vaxinn
— og þykir enn beitarland gott. Á
Efra-Hálskoti voru fyrr beitarhús
frá Stóru-Hámundarstöðum. En
aska með miklu af fisktaeinum er
þar í jörðu undir hólnum, svo að
líklega hefur einhverntíma verið
búið þár. Mikið finnst líka af væn-
um fiskbeinum í öskuhaugunum á
Neðra-Hálskoti. Þarna fyrir neðan
eru þá björg við sjóinn, fjaran
mjó og engin lending. Hefur fisk-
urinn sennilega verið sóttur inn í
Hamarsvör á Hámundarstöðum,
eða líka út í Hálshorn utan við
Hámundarstaðaháls. Gömlu reið-
göturnar lágu einmitt fyrrum um
Neðra-Hálskot. Þá hefur flest verið
flufct á hestum og sumt borið á
bakinu. Varð margur hryggsár af
því að bera á bakinu tað- og svarð-
arpoka og annan varning. Sbr.
gamlan „húsgang" kenndan vinnu-
konu:
„Bakið mitt er bilað mjög,
ber það menjar Krossavistar.
Það er nú mín þyngsta kvöl
að vera sliguð eins og hryssa“.
Kerrur komu seint út á Strönd-
ina. Var lengstum flutt á reiðingi,
og kaupstaðarvarningur á sjó.
Krókar og hrip sáust á sfcöku sfcað
fram yflr aldamót.------
Hálskot mun að fornu hafa heit-
ið Stóri-Háls. Segir svo í jarðabók
byggingarmerki af tófta- og garða-
leifum, en ekki búið verið frá gam-
alli tíð. Aftur má liér byggja því
túnstæði er sæmilegt“.
Og beit hefur verið góð í kjarr-
inu á Hámundarstaðahálsi. í jarða-
bókinni er þar talið „rifhris til elöi-
viðarstyrks meðtaði undan sauðfé".
Nú er hálsinn vaxinn f j alladrapa og
lyngi, en melkollar blásnir.
Um lendinguna í Hamarsvör seg-
ir 1712: „Heimræði hefur hér verið
sæmiiegt, en nú varla brúkandi,
því sjávargangur hefúr tekið
naustið, og er síðan ekkert skipa-
uppsátur so þvi sé óhætt fyrir
sjávargangi og fær ábúandi því
skipsstöou í Hellulandi, þegar að
amar, og geldur lóðarfisk þegar þar
er lent“. Líklega hefur fjaran
breyst eitthvað og eyðst á umliðn-
um öldum. Nú er hætt að róa frá
Hámundarstöðum og Hellu, útgerð-
in hefur flutzt að Litla-Árskógs-
sandi, Hauganesi og Rauðuvík.
Dugnaðarsjómenn hafa jafnan
búið á Árskógsströnd. Þar bjuggu t.
d. hinir alkunnu hákarla- og fiski-
skipaformenn Jóhann á Selár-
taakka, Sæmundur í Stærra-Ár-
skógi, Þorsteinarnir á Stóru-Há-
mundarstöðum og Rauðuvík, Jó-
hann í Litlu-Árskógi, Gunnlaugur
á Krossum. Þorvaldur o. fl. Hellu-
bændur (sbr. bækurnar „Virkir
dagar“ og ,,Hákarlaveiðar“). —
Nú sækja menn talsvert suður
á vertið. — Hafnargerð er býrjúð
á Hauganesi og lagast þá 'skil-
yrði heima fyrir. Vélbátar eru
allmargir. Nær allar vörur eru nú
fluttar á bílum frá Dalvík og Ak-
ureyri. — Sjófanginu fylgdi mikill
rottugangur. Man ég, sem bg,rn,
þegar Gunnlaugur kaupamaður
skaut rottu með skammbyssu, út
um miðbaðstofugluggann eina sum-
arnótt, en rottan hafði áður hlaup-
ið yfir andlitið á honum í rúminu!
— Vetrarríki er mikið á Árskógs-
strönd:
Mér er sem eg sigli af hafi
sveitin faldar hvítu trafi.
— — — Þegar jarða,bókin var
gerð 1712 hét ábúandi Stóru-Há-
munöarsíaða Sigurður Bjarnason.
Um aldamótin 1890 býr þar Jón
ólafsson og þarnæst Benedikt
Benediktsson.
Árið 1810 tekur við jörðinni Hall-
grímur Þorláksson frá Skriðu og
býr þar lengi. Eftir hann kemur
sonur hans Hallgrimur (og nokkur
ár einnig Loftur annar sonur hans).
Síðan Flailgrimur Hallgrímsson
yngri (d. 1886). Af honurn tekur við
Þorsteinn Þorvaldsson skipstjóri og
bjó síðar með honum tengdasonur
hans Baldvin Þorvaldsson. Vorið
1909 flytur Davíð Sigurðarson frá
Ytri-Reistará að Störu-Hámundar-
stöðum, (kaupir síðar jörðina) og
býr þar til laust fyrir 1950 er Har-
aldur sonur hans tekur við jörð-
inni — og býr þar nú. —
Helgi magri bjó á Hámundar-
stöðum hinn fyrsta vetur, en hinn
fyrsti eiginlegi bóndi þar var Há-
mundur heljarskinn tengdasonur
Helga, og fyrstu húsfreyjurnar
Þórunn og Ingunn. Hámundur var
„svartur mjcg“ yfirlitum, enda var
hann ekki hreinn Norðurlandabúi,
því að móðir hans var Ljúfvina,
dóttir konungs eins austur á
Bjarmalandi. En í föðurætt var
Hámundur kominn af norrænum
herkonungum. (Hjör, Hálfr, Hálfs-
rekkar). Föðurætt Helga magra var
frá Gautlandi í Svíþjóð, en móðir
hans, Rafarta, var írsk. Hafa hinir
fyrstu Ilámundarstaðamenn verið
af all-blönduðu kyni. Hámundur
f-lutti seinna inn í Eyjafjörð i ná-
grenni Helga. Ekki er vitað hver
við tók af Hámundi á Hámundar-
stöðum. Eru nú liðnar nær 11 aldir
síðan Helgi og Hámundur, Þórunn
og Ingunn stigu þar á land og hafa
líklega lif.að á Hámundarstöðum
um eða yfir 30 kynsióðir.
Blendinn mjög var Helgi í huga,
hversdagslega trúði á Krist.
En í þrautum Þórr bað duga;
þrúðug heiðnin dýpst var rist.
Hrútfirðinga
Borðeyri
óskar öllum jélagsmönnum
sínum og öðrum viðskiptavin-
um gleðilegra jóla og nýárs.
Þökk fyrir gott samstarf frá
liðna árinu.