Tíminn - 12.05.1963, Blaðsíða 2

Píramídar ,viðreisnarinnar‘
Fyrr á árum var oft rætt um
þegnskyíduvinnu. Ýmsir töldu
hana í senn afl mikilla afreka cg
uppeldisrá'S. Menn vildu láta
skylda ungt fólk milli fcrmingar
oig tvítugs til þess aS vinna á ári
hverju nokkra daga hjá ríki, bæ
eða sveitarfélagi. Þegnskyldu-
vinnu skyldi beint að því að vinna
nyt.javerk fyrir framtáðina, græía
la.nd og rækta, hjálipa olnboga-
börnum, byggja framtíðarhús —
reisa hugsjónum musteri. S'lík
þegnskylduvinna var tíðkuð víða
um lönd fyrr og síðar, á einstaka
landi í þjónustu hins góða hlut-
skiptis, en víðar til ills, svo sem
til þess að reisa harðstjórum
ha.llir cða þjóma fordild þeirra í
lífi og dauða. Slíka þegnskyldu-
vinnu höfum vi'ð gjainan kall'að,
skylduvinnu eða jafnve'l nauð-
ungarvin.nu.
Þegnskylduvinmm var aldrei í
lög leidd á íslandi, en mcnn lögðu
hana oft á srjg af frjálsum vilja
til þess að vi.nna góð verk. Skyldu-
vinnia og jafnvel nauðunigarvinna
var hins vegiar af hendi leyst á
mörgum dimmum öldum og í
mörgum mynduin.
Leiiguliðar unnu af sér lands-
skuldir, og við möng höfuðból ís-j
lenrk voru kot í túnfæti, og skyldu
kotbúar vinna stórbónda sínum
dag og dag, óða jafnvel þegiar
hann þurfti með, cg vildi þá oft
verða frávikasamt við eigin bú-
störf og eftirtekja rýnna. Ofan á
þann stranga vinnudag, sem til
þurfti að afla sér og sínum lífs-
viðurværis, urðu menn að gefia
öðrum aukavinnu. Þessar kvaðir
á mönnum þóttu aldrei neinn feg-
urðanauki á íslenzku lífi, og á
þessari öld hé'ldu menn sig alveg
leysta af slíkum lénsklafa. Menn
héldu, að þeim áfanga væri end-
anlega náð, svo að aldrei þyrffi
úr honum að hopa framar, að
dagvinnustimdir munu nægjia til
þess að veita hverjum manni
brýnustu lífsþarfir. Að vísu töldu
men.n oftast, að þeir bæru of lítið
úr býtum fyrir venjulegan vinnu-
dag, og að því mætti stefna að
eftirtekja hans yrði meiri en
allra brýnjustu nauðsynjar. Menn
töldu, að stefna mætti fram á leið
og flest ár Var það 'gert.
En þáttaskil urðu í þessum cfn-
um árið 1959. Þá var allt í einu
farfð að þrýsta mönnum aftur á
bak. Þó að stundum hefði staðið
í stað áður, höfðu menn þó til
þessa þraukað í sömu sporum. Nú
vöknuðu menn allt í einu upp við
það, að hinn ákveðni vinnudagur
dugði þeim ekki til þess að friam-
fleyta sér og sínum. Þctta hefur
mönmum orðið æ Ijósara eftir því
sem lengra hefur liðið, og loks
stungu staðreyndimar svo í augu,
að ritstjóri annars blaðsins, sem
styður þá ríkisstjórn, scm að þess-
um stórmerkjum stendur, igat ekki
orða bundizt og lýsti yfir í blaði
sínu, að þeir, sem aðeins ynnu
lögverndaðan og venjulegan vinnu
dag, MUNDU VERÐA HUNGUR-
MORÐA. Þess vcgna ynnu allir
nú miklu meira og flestir tvö-
faldan vinnudiag.
í Morgunblaðinu i fyrnadag —-
hinu stjórnmálagagninu — mátti
lesa auglýsingu frá manni, sem
óskaði eftir vinnu en tók það
fram, að þiað yrði að vera á t'íma-
bilinu milli kl. 7 að kvöldi og
átta að morgni. Aðrar stundir átti
hann ekki aflögu. Þetta var ekk-
ert merkileg auglýsinig — aðeins
táknræn um ástandið. Sú stjóra,
sem situr á íslandi núna, hefur
lagt á menn skylduvinnukvaðir,
cig þær verða menn að leysa af
hendi. Það er auðvitað sjálfagt,
að menn vinni eftirvinnu, þegar
hún fæst og menn vilja — EN
AÐEINS EF MENN VILJA. En
það er angi af þrælahaldi miðialda,
ef menn verða NAUÐUGIR að
vinna meira en fastan vinnudag
til þess að geta haft í sig. Það er
það, sem hcfur gerZt. íslenzk ríkis
stjórn hefur tekið nokkur pund úr
þeim bagga, sem lénshernar cg
einvaldar hafa laigt á fólk á ýms-
um öldum, og lagt á herðar ís-
lenzkra þegna sinna í dag. Hún
hefur innleitt vinnuskyldu, þar
sem flestir þegniar verða að leysa
af hendi NAUÐUNGARVINNU
FYRIR VIÐREISNINA. „Við.
rei’snin" er píramídi hennar, sá
píramídi, sem hún Iætur nú rei'sa
í skylduvinnu. Sá píramídi á að
verða musteri stórkapítalismans,
eiinkaiauðs og fjárbralLsmianna.
Þetta musteri er ríkisstjórni,n nú
að striíast við að reisa með naúð-
ungarvinnu landsmanna, NAUÐ-
UNGARVINNU MEÐ NÝJU
SKIPULAGI. FuIItrúar einkaigróð
ans fylgjiast með tíma og tækni.
Nú er ekki hafður sá háttur á að
kotbændur láti stórblöðum í té
vinnudaiga eins og áður á c'ldum,
en það stefnir a'ð sama marki að
lá'ta menn verða að leggýa á sig
aukavinnu til þess að geta fram-
fleytt sér — því marki að auðga
fámenna sérgróðastétt. Þunniig
kemur nauðungarvinnan aðeins
fram aftur í ,nýju gervi.
Það mun lá'ta nærri, ,a'ð tíu
stunda vinnudaigur verkamanns á
íslandi núna veiti honum sömu
lífsnauðsynjar og átta stunda
dagur 1958, og gcrir þó víst ekki
betur. Þessar t»/ær aukastundir
cru vinnuskylda „viðreisnarinn-
ar“, kauplaus nauðungarvinna,
sem rikisstjórnk, hefur laigt á al-
menning í þágu þeirra fáu, sem
græða. — Hárbarður.
MINNING
Steinunn Þórarinsdottir
Breiðabólstað, Suðursveit
ÞaS var fyrir 45 árum, að ung
hjónaefni fluttu í ^mitt byggðar-
lag, en byggðarlagið er kallað
Breiðabólstaðarbæir, dregur nafn
af höfuðbólinu Breiðabólstað, 4and
námsjörð Hrollaugs Rögnvaldsson-
ar jarls af Mæri. Hin býlin í byggð
inni eru Gerði og Hali á sínum
tíma byggð úr Breiðabólstað, og
Lundur, nýbýli frá Hala, kemur
í byggð 1939.
Það hefði ekki verið í frásögur
færandi þó hjónaefni flyttu á jörð
til búsetu, en af því það *bár að
á sérstakan hátt þá byrja ég þessi
mihningarorð mín með því að
segja frá því.
Þegar ég var að alast upp og
fram á mín fullorðins ár, bjuggu
þrír bræður á áðurnefndum jörð-
um, synir Steins Þórðarsonar á
Breiðabólstað. Á Gerði bjó Þórar-
inn ok kona hans, Guðleif Bene-
diktsdóttir frá Hala. Á Hala Þórð-
ur, kona hans, Anna, systir Guöleif
ar; og á Breiðabólstað Björn, ó-
kvæntur, en bústjórnina innan
bæjar hafði Þórunn móðir hans
seinni kona Steins.t Steinn faðir
þeirra bræðra varð blindur um
sextugt, en dvaldi hjá Birni og
hafði lengi fram eftir árum bú-
stjórn með honum.
Þegar fram liðu stundir greip
einhver útþrá Björn. Fékk hann
þá, Þórarin bróður sinn til að
fara að Breiðabólstað með fjöl-
skyldu sína og taka þar við búi.
Þetta gerðist vorið 1905. Gerði tók
þá Ketill Jónsson, gamla föður-
leifð, og hóf þar búskap. Þá var
móðir hans, Oddný Sveinsdóttir,
enn lifandi, var áður hjá Þórarni
á Gerði.
Eftir þrjú misseri kom Björn
Umboðsmenn
TÍMANS
ÁSKRIFENDUR TÍMANS
og aðrir, sem vllja gerast
kaupendur blaðsins I Kópa-
vogl, Hafnarflrði og Garða-
hreppi, vinsamlegast snúl sér
til umboðsmanna TÍMANS,
sem eru á eftlrtöldum stöð-
um:
* KÓPAVOGI, að Hlíðarvegi
35, síml 14947.
* HAFNARFIRÐI, að Arnar-
hraunl 14, sími 50374.
* GARÐAHREPPI, að Hof-
túnl vlð Vífilsstaðaveg,
sími 51247.
aftur að Breiðabólstað og tók við
bústjórn af Þórarni, en Þórarinn
og fjölskylda hans, sem ekki var
farin í aðra vist, hélt áfram að
vera á Breiðabólstað.
Haustið 1913 fékk Björn aðkenn
ingu af slagi, varð hann aldrei
samur maður eftir það. Sumarið
1917 fór lasleiki hans í vöxt, var
hann ekki vinnufær það sumar.
Þegar á haustið leið, þyngdi hon-
um og í nóvember andaðist hann.
Þegar Björn fann hvað að fór,
vildi hanri" ráðstafa síriu lieimili
á þann hátt að foreldrum hans
?yirði tfýggð framtíð meðan þeim
entist aldur, en aldur þeirra var
þá orðinn hár.
Um þessar mundir varð það
hljóðbært, að Steinunn dóttir Þór
arins, bróður Bjöms og Þórhallur
Bjarnason á Kálfafelli í Suður-
sveit, væru heitbundin. Gaf Björn
þá út gjafabréf þar sem hann gaf
þessum hjónaefnum allar eigur sín
ar, fastar o.g lausar, þar á meðal
jörðina Breiðabólstað, gegn því að
þau flyttu þangað og sæju fyrir for
eidrum hans meðan þau lifðu. —
Þetta voru hjónaefnin, sem fluttu
að Breiðabólstað fyrir 45 árum,
til búsetu þar.
Nokkuð umtal vakti þessi ráð-
stöfun Björns, að fá unglingum
rúmt tvítugum, allar eigur- sínar
í hendur á þessu gamla og gróna
heimili. Þar sem aldrei hafði vant
að neitt, mælt á þeirra tíma vísu.
Líklega mundi þetta fara svo að
öllu yrði sóað og gömlu hjónin
lenda á sveitina.
En dagdómar fólksins reynást
ekki alltaf réttir, og svo varð hér.
Búskapurinn á Breiðabólstað var
rekinn í nokkuð sama formi og
áður, nema það sem meira þurfti
til heimilis að leggja vegna stækk
andi fjölskyldu ungu hjónanna.
Þeim gömlu hjónum, Steini og
Þórunni, reyndust þau sem úm
foreldra þeirra væri að ræða. —
Steinn var spurull, vildi vita um
allt sem var að gerast. Með alúð
en engum styttingi, svöruðu ungu
hjónin honum. Þetta var gamla
manninum ómetanlegt í blindni
sinni, og eftir hinn mikla sonar-
missi. Einatt sagði Steinn við Þór-
hall, þegar hann kom inn frá vinnu
sinni. — Seztu hérna á rúmstokk-
inn hjá mér, Þórhallur, og segðu
mér hvað mikið var hirt í dag,
eða ef réttað var, — heimtirðu
vel?. Vantar þig margt? Seturðu
mörg lömb á, karlinn? Varaðu þig
á heyinu. Hvenær á fyrsta kýrin
að bera hjá þér? Úr öllu þessu
og öðru leysti Þórhallur með svo
mikilli alúð að gamli maðurinn
varð eitt bros. Mörg ár lifðu þau
Steinn og Þórunn eftir að Stein-
unn og Þórhallur tóku við búi á
Breiðabólstað. Þau létust í hárri
elli, einkum Steinn, sem var nær
tíræður þegar hann lézt.
Fyrir fáum dögum var hús-
freyjan á Breiðabólstað, Steinunn
Þórarinsdóttur flutt til grafar að
Kálfafellsstað, eftir 45 ára ástríka
sambúð við mann sinn, Þórhall
Bjarnason. Hún lézt 3. apríl s. 1.,
á Sólvangi í Hafnarfirði, eftir að
hafa dvalizt þar og á sjúkrahúsi
í Reykjavík rúmt ár. Frá Breiða-
bólstað var útför hennar gerð, þar
kvaddi hún vini og vandafólk
hinztu kveðju á svölum apríldegi.
Steinunn var fædd á Gerði (áður
nefnt) 29. júlí 1895. Foreldrar
hennar voru Guðleif Benediktsdótt
ir og Þórarinn Steinsson, bæði af
góðum ættum komin. Á Gerði ólst
Steinunn upp fyrstu æskuárin. —
Fluttist að Breiðabólstað með for-
eldrum sínum 1905. Þar dvaldist
ihún fram á fermingaraldur að
hún fluttist að Sléttaleiti í Suður
sveit til Þórunnar systur sinnar
og manns hennar Þorsteins Jóns-
sonar, sem þar voru að byrja bú-
skap. Eftir nokkur ár fór hún það-
an til Guðrúnar Eyjólfsdóttur og
Þórðar Jónssonar á Kálfafelli. Þar
á næsta bæ kynntist hún manns-
efni sínu. Árið 1918 fluttu þau
að Breiðabólstað sem áður getur
og giftust það sumar.
Þau Steinunn og Þórhallur eign
uðust átta börn, þar af eru tvær
dætur þeirra látnar, Steinunn lézt
rúmlega þrítug, og Sveinbjörg lézt
í æsku. Dæturnar sem eftir lifa
eru: Rósa, ógift, hefur nú bústjórn
innan bæjar hjá föður sínum;
Rannveig húsfreyja á Kálfafelli,
Suðursveit, gift Steinþóri Bene-
diktssyni; Jóhanna, húsfreyja í
Reykjavík, gift Gunnari Jóhanns-
syni verkamanni. Synir þeirra eru
þrír: Bjami, Steinn og Þórir, en
um tvítugt bilaði heilsa hans. Allir
eru þeir ókvæntir. Lengst af í
sumar dvaldi Bjarni syðra móður
sinnl til ánægju í veikindum henn
ar, og heimsótti hana daglega á
sjúkrahús það, sem hún dvaldi á.
Það var með • Steinunni eins og
fleiri íslenzkar hsúfreyjur, að hún
helgaði heimilinu fyrst og fremst
krafta sína. Þar er verkefnið oft-
ast nóg, en aðstaða misjöfn að
leysa þau af hendi. Það vill því
verða lítill tími til andlegra starfa.
En húsfreyjurnar hugsa og álykta
þó um það standi sjaldnast mik-
ill styr, það sýna kvenfélögin
bezt. Steinunn var mesta dugnaðar
kona að hvaða verki sem hún
gekk, frjáls í hugsun og vildi öll-
um vel. Hún var laus við allt um-
tal um fólk og sízt af öllu gerði
hún sér dátt að þvi er miður mátti
hjá náunganum. Breiðabólstaðar-
heimilinu var viðbrugðið fyrir
drenglyndi og hjálpsemi, þar hafa
hjónin Steinunn og Þórhallur mark
að stefnuna og ekki spilltu börnin
Deila á Reykjanesi
f fumi því, sem einkennlr
áróður íhalds og kommúnlsta
gegn Framsóknarflokknum eru
fáránlegar þversagnir og mót-
sagnir, einkum um það, með
hverjum Framsóknarflokkurinn
vilji og ætli að vinna eftir kosn
ingar. Meginlínan hefur verið
sú, að kommúnistar sögðu, að
Framsóknarflokkurinn vildi í
stjóm með ílialdfnu, en Sjálf-
stæðísmenn, að hann þjónaði
kommúnistum og vUdi í stjóm
með þeim.
Svo rann út í fyrir íhaldsfor
kólfunum, og þeir segja nú ým-
ist að Framsókn ætli í stjóm
með íhaldi eða kommum, og
nú virðist verkaskipting helzt
vera sú, að Bjami segir, að
Framsókn ætli með íhaldinu í
stjórn en Ólafur að hún vilji
í stjórn með kommum. Snýst
vindmyllan þannig daglega.
Þessi öldulireyfing færist svo
út í kjördæmln, og er sá buslu
gangur einna hjákátlegastur I
Reykjaneskjördæmi um þessar
mundir gegn Jóni Skaftasynl.
Kommar þar hafa lengl sagt
hann íhaldsslnna og kallað
hann jafnvel hernámssinna. En
svo hrópar íhaldsblaðið Land-
nám, að Jón sé laumukomm-
únistl og ætli séir að verða
dómsmálaráðherra í stjórn með
kommum. Þarna sló heldur í
baksegl, en nú hefur Keilir,
blað komma á Reykjancsl, fund
ið þá skýringu, aS Jón muni
hafa pantað þessl skrif í Land
nám, og hann sé óskabam
íhaldsins o.s.frv.
Er þannig mikil deila uppi
milli íhalds og komma um það,
'hvort Jón sé heldur laumu-
kommúnisti eða óskabam
íhaldsins. Verður fróðlegt að
sjá hverju fram vindur næst
í deilunni.
þar um, eftir að þau komu tH
ráða með foreldrunum. Slíka sam-
ferðamanna er alltaf gott að minn
ast.
Steinunn var ein af þeim ellefu
sem fyrst stofnuðu U.M.F. Vílir,
og ritaði- greinar í blað þess. Einn
ig var hún ein af fyrstu stofnend-
um kvenfélagsins Ósk. Félagshyggj
an var Steinunni áreiðanlega í
blóð vorin, en heimilisannríki varð
þess valdandi að hún gat ekki fylgt
þar eins fast á eftir eins og hugur
stóð til.
Við Steinunn höfðum verið I ná
búð frá barnæsku, fyrst sem börn
og lékum okkur saman í stærri
barnahóp, þá var oft kátt I rökkr-
inu á kvöldin. Siðar höguðu at-
vikin því, að við urðum húsráðend
ur hvort á sínu heimili I sama tún
inu, hátt I hálfa öld. Það er ánægju
legt nú að leiðarlokum að geta
kvatt þessa leiksystur og sambýlis
konu með virðingu og þökk, fyrir
langt samstarf sem hvívetna ein-
kennist af manndómi og drenglund
hjá hinni látnu frænku minni.
Steinþór Þórðarson.
TRliLOFUNAR
HRÍNGIR
^AMTMANNSSTIG 2
HALLDÓR KRISTINSSON
qullsmiður Slmi 16979

katffi.
TIMINN, sunnudaginn 12. maí 19G3 _
2