Tíminn - 12.05.1963, Blaðsíða 22

ÞRIDJA RÍKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
Menn eiga ef til vill aldrei eftir
aö vita allan sannleikann um þing-
húsbrunann. Nær því allir, sem
um hann vissu, eru nú látnir, flest
ir þeirra drepnir af Hitler mánuð
ina eftir brunann. Það var ekki
einu sinni hægt að upplýsa málið
fullkomlega við Nurnberg-réttar-
höldin, enda þótt nægilegar sann
anir séu fyrir hendi til þess að
fullyrða, með nokkurri vissu, að
það voru nazistar, sem skipulögðu
brunann og komu honum af stað
til þess að þeim mætti takast að
ná sínum eigin þólitisku takmörk-
um.
Neðanjarðargangur lá frá Þing
forsetahöll Görings yfir að þing-
húsinu og átti að vera fyrir mið-
stöðvarkerfið. Að kvöldi hins 27.
febrúar fór Karl Ernst, fyrrum
hóteldrengur, sem orðinn var SA-
foringi í Berlín, með litla sveit
stormsveitarmanna eftir þessum
gangi til þinghússins. Þar vættu
þeir allt með olíu og sjálfkveikj-
andi efnum, og síðan flýttu þeir
sér til baka til hallarinnar, sömu
leið og þeir komu. Á sama tíma
hafði treggáfaður hollenzkur
kommúnistí, sem þjáðist af í-
kveikjuæði, Marinus van der
Lubbe, komizt inn í þessa stóru
og niðdimmu byggingu, þar sem
hann þekkti ekki tU, og kveikt
nokkra smáelda hér og þar. Þessi
heimski brennuvargur barst naz-
istum upp í hendurnar, eins og
væri hann þeim af himnum send-
ur. S.A. höfðu tekið hann hönd-
um nokkrum dögum fyrr, eftir að
heyrzt hafði til hans á bar, þar
sem hann hrósaði sér af því að
hafa gert tUraun til þess að
kveikja í nokkrum opinberum
byggingum og hafði nú í hyggju
að reyna næst við þinghúsið sjálft.
Sú tilviljun, að nazistar höfðu
fundið vitskertan kommúnista-
brennuvarg, sem hafði einmitt í
hyggju að gera það, sem þeir sjálf
ir höfðu ætlað sér að gera, virð-
ist ótrúieg, en ýmislegt styður
þessa tilgátu samt. Hugmyndin um
brunann átti án efa rætur sínar
að rekja'til þeirra Göbbels og' Gör-
ings. Hans Gisevius, starfsmaður
í prússneska innanríkisráðuneytinu
á þessum tíma, bar það í Niirn-
berg, að „það hafi verið Göbbels
sem fyrstur lét sér detta í hug,
að kveikja í þinghúsinu", og
Gestapo-foringinn Rudolf Diels,
þætti við í framburði sínum, að
„Göring hafi vitað nákvæmlega,
hvernig kveikja átti í“, og hefði
skipað honum „að útbúa fyrir brun
ann, lista yfir fólk, sem handtaka
skyldi eftir að hann hafði átt sér
stað“. Franz Halder, hershöfðingi,
yfirmaður þýzka herforingjaráðs-
ins fyrst í síðari heimsstyrjöldinni,
sagði frá því í Niirnberg, hvemig
Göring hefði við eitt tækifæri gort
að yfir afreki sínu.
— Við miðdegisverð, sem hald-
inn var í tilefni af afmælisdegi
foringjans 1942, barst samtalið að
þinghúsbyggingunni og hinu list-
ræna gfldi hennar. Eg heyrði með
mínum eigin eyrum, þegar Gör-
ing rauf samræðurnar ogjirópaði:
„Sá eini, sem veit eitthvað í raun
og veru um þinghúsið, ér ég, því
ég kveikti í því“! Um leið sló hann
sér á læri með flötum lófanum.
Það virðist augljóst, að van der
Lubbe iét nazistana leika á sig.
Hann var hvattur tfl þess að
kveikja í þinghúsbyggingunni, en
stormsveitarmennirnir áttu hins
vegar að sjá um aðalverkið, auð-.
vitað án þess að hann vissi nokk
uð um. Það kom reyndar fram við
réttarhöldin, sem fram fóru á eftir
í Leipzig, að hollgnzki hálfvitinn
hafði ekki það til að bera, sem
þurfti tfl þess að geta kveikt í svo
mikilli byggingu á svo skömmum
tíma. Tveimur og hálfri mínútu
eftir að hann hafði komizt inn, var
hinn mikli aðalsalur alelda. Hann
hafði aðeins skyrtuna sína til þess
að kveikja í með. Samkvæmt fram-
burði sérfræðinga við réttarhöldin,
höfðu aðaleldarnir verið kveiktir
með miklu magni af olíu og alls
konar efnum öðrum. Greinflegt
var, að einn maður gat ekki hafa
komið öllu þessu inn í bygginguna,
og það hefði heldur ekki verið
hægt fyrir hann að kveikja svo
marga elda samtímis á svo mörgum
ólíkum stöðum á svo skömmum
)ima.
Van der Lubbe var handtekinn
á staðnum, og Göring, eins og
han skýrði réttinum frá á eftir,
vildi helzt hengja hann á stund-
inni. Næsta dag gaf Ernst Torgler,
þingforingi kommúnista, sig fram
við lögregluna, eftir að hann hafði
heyrt, að Göring hafði bendlað
hann við málið, og nokkrum dög-
um síðar handtók lögreglan einnig
Georgi Dimitroff, búlgarskan
kommúnistaleiðtoga, sem síðar
varð forsætisráðherra Búlgaríu og
tvo aðra búlgarska kommúnista,
Popov og Tanev. Réttarhöldin sem
frarn fóru yfir þeim við hæstarétt
inn í Leipzig, urðu nazistum frem
ur til ógagns, þó sérstaklega Gör-
ing, sem Dimitroff tókst auðveld-
lega að æsa svo upp með fjölda
flókinna spurninga og gagnspurn-
inga, að hann gerði sig að fífli, en
Dimitroff varði sig sjálfur. í eitt
skipti hrópaði Göring, að því er
segir í skýrslu réttarins: — Út
með þig,. þorparinn þinn!
Dómarinn (við lögreglufor-
ingja): Farið út með hann.
Dimitroff (sem verið var að
leiða burtu): Eruð þér hræddir
við spurningar mínar, Herr Minist
erprasident? ,
Göring: Bíddu bara, þorparinn
þinn, þangað tfl við höfum náð þér
út úr þessum réttarsal!
Torgler og Búlgararnir þrír voru
sýknaðir, enda þótt þýzki konim-
únistaforinginn væri þegar í stað
settur í „gæzluvarðhald", og þar
var hann, þangað til hann lézt í
síðari heimsstyrjöldinni. Van der
Lubbe var fundinn sekur og líf-
látinn.
Réttarhöldin vörpuðu sterkum
grun á Göring og nazistana, þrátt
fyrir undirgefni réttarins við naz-
istayfirvöldin, en þessi grunur
kom of seint, til þess að hann
hefði nokkra hagnýta þýðingu, því
Hitler hafði ekki látið neinn tíma
fara forgörðum, áður en hann not
38
færði sér þinghúsbrunann tfl hins
ýtrasta.
Daginn eftir brunann, 28. febrú-
ar, fékk hann forsetann til þess
að undirrita ákvæði „til varnar
þjóðinni og ríkinu“, þar sem af-
numin voru sjö hlutar stjórnar-
skrárinnar, sem tryggðu persónu
legt og borgaralegt frelsi. Þessu
var lýst, sem „vörn gegn ofbeldis-
aðgerðum kommúnista, sem ógn-
uðu ríkinu". í ákvæðunum sagði . .
að leyfilegt væri að leggja frekari
hömlur, en lög hefðu hingað tfl
sagt um, á persónufrelsi, skoðana-
frelsi, frelsi blaðanna, og sömu-
leiðis mætti skerða rétt manna til
þess að koma saman og mynda fé
lög. Þá var leyfilegt að hafa af-
skipti af bréfa, skeyta og símsam
bandi manna í millum og gefa
mátti út heimildir til húsrann-
sóknar og skipanir um eignarnám
og skerðingu eignarréttar.
Auk alls þessa var ríkisstjórn-
inni heimilað að taka algjörlega í
sínar hendur stjórn smáríkjanna,
þegar nauðsyn krefði, og kveða
upp dauðadóma fyrir allmarga
glæpi, þar á meðal, ,fyrir alvar-
lég-t ónæði“ af völdum vopnaðra
manna.
Þannig var Hitler fær um, ekki
einungis löglega, að stinga upp í
andstæðinga sína og handtaka þá
á augabragði, ef hann óskaði þess,
heldur hafði honum einnig tekizt
að gera milljónir miðstéttafólks og
bændafólks svo utan við sig af
skelfingu, með því að gera hina
uppblásnu kqmmúnistahættu ,.op-
inbera" að það trúði því, að
greiddi það ekki Þjóðernissósíalista
atkvæði sitt í kosningunum, sem
fara áttu fram innan einnar viku,
myndu bolsévíkkar ná völdum. —
47
við, — og það veitir mér leyfi tfl
að ferðast um allt landið að eigin
geðþótta.
Lögreglumennimir — sem voru
sex í hóp — athuguðu skjölin.
Petrov lækkaði ljósin. Hann bað
I hljóði, að Blanche bærði ekki á
sér og að lögreglan myndi ekki
skipa honum að stíga út úr bíln-
um meðan þeir rannsökuðu hann.
Og hann bað einnig að flugwélinni
seinkaði um örfáar mínútur. Hann
hlustaði eftir vélarhljóði, ef flug-
vélin kæmi núna . . . þá varð hann
að vera snar í snúningum. En
skollans óheppni — einmitt þegar
þau Blanche voru að sleppa úr
allri hættu
— Hvert er förinni heitið, félagi?
spurði Kínverjinn, sem var sýni-
lega foringi þessarar deildar.
— Tfl Kowloon í erindagjörð-
úm, sem aðeins koma mér og
Mwa Chou við. Leynflegar erinda-
gjörðir, bætti hann yfirlætisfullur
við.
— Mwa Chou er mjög véikur,
það er vafasamt að hann lifi það
af.
— Og það er einmflt ástæðan tfl
þess, að hann er ekki með mér,
anzaði Petrov hinn rólegasti. —
Áætlunin var sú, að við færum
til Kowloon saman, en nú bað
hann mig að fara einan og ljúka
tþessu ....
—Hvers vegna sendi hann engan
með yður, félági? spurði Kínverj-
inn tortrygginn.
— Vegna þess að honum fannst
ekki rétt að 'gera það. Mwa hefur
smitazt af faraldri og allir, sem
vinna hjá honum eru hugsanlegir
smitberar. Eg talaði við hann gegn
um glerrúðu, bætti Petrov við. —
Og þar sem mér var fulkomlega
Ijóst, í hverju verkefni okkar var
fólgið, bað hann mig að fara ein
an. Eg var bólusettur þegar ég
fór úr aðalstöðvunum. Hershöfð-
inginn er kannski mjög sjúkur, fé-
lagar, en ég lief það frá áreiðan
legum heimildum, að hann muni
ná sér og þá held ég ekki að hann
muni auðsýna þeim nema misk-
unn, sem töfðu mína för...........
Þefta verk er mjög þýðingarmik-
ið og gleymið ekki að ég er rúss-
neskur ríkisborgari og er hér til
að starfa með hershöfðingjanum
og öðrum háttsettum embættis-
mönnum í leyniþjónustunni.
Bersýnil'egt var, að þetta hafði
áhrf iá Kínverjann og hann hik-
aði eilítið og sagði síðan.:
— Gott og vel, félagi. Þér meg-
ið hal’da áfram förinni. En það er
bezt, að tveir manna minna fylgist
með yður.
Fjandinn sjálfur, hugsaði Petr-
ov, þá verð óg að ryðja þeim úr
vegi, þegar hinir eru farnir. En
fyrsl varð hann að reyna annað
bragð.
— Fábjáni, hrópaði hann ösku-
reiður. — Ef þér hafið vonir um
forfrömun, er tími til kominn að
þér reynið að nota heilabúið. Hald
ið þér ekki, að Mwa Chou hefði
sent menn með mér, ef hann' hefði
talið það nauðsynlegt? Eg hef sagt
yður, að ég fer tfl Kowloon í leyni-
legum erindagjörðum og þær
verða að mimnsta kosti ekki leyni-
legar lengi, ef ég kem þangað í
fylgd með lögreglumönum á mófor
hjól'um. En gerið eims og yður lízt
bezt, ég segi yður aðeins, að ekki
mun óg ábyrgjast afleiðingarnar.
Kínverjinm hikaði ekki lengur.
— Akið áfram, félagi, sagði hann.
—' Skjöl yðar eru í lagi. Svo gaf
hann fyrirskipun til manna sinna,
þeir séttust aftur á hjólin og óku
af stað sömu leið og þeir höfðu
komið.
Petrov sat stundarkorn, svo ók
'hann hægt áfr-am. Honum brá við,
þegar hann upgötvaði að hann var
sveittur um hendurnar. Hamingj-
'v'
Á H/ ETTUSTUND Mary Richmond
an góða, hugsaði hann, voru taug-
arnar skyndilega famar að gera
vart við sig? Það var sannarlega
timi til kominm að hann tæki sér
leyfi frá störfum.
Hann stöðvaði bifreiðina og
hlustaði. Jú, hann heyrði dauft
flugvélarhljóð sem nálgaðist. Hann
slökkti öll ljós á bílnum og gekk
úf og tók sér stöðu milli trjánna.
Svo grgip hann vasaljósið og hóf
að gefa merki. Loksins blikuðu tvö
ljós þarna uppi og hann gaf
merkjasvar sitf. Hávaðimn jókst og
faann sá vélina sveima þarna eins
og risafugl í náttmyrkrinu. Hún I
lækkaði flugið, og hvarf bak við j
trén nokkurn spöl í burtu. Tvær— |
þrjár mínútur liðu, svo varp Petr-
ov fegimsamlega öndinni. Hanni
flýtti sér aftur að bílnnm og lyfti |
stúlkunni upp. Hann þakkaði guðij
fyrir að hún var enn meðvitundar-,
laus og að hún hafði ekki vitað i
neflt af þ'essari glæfraför. Hanntók í
og með sér lflinn böggul úr:
igeymsluplássinu. Svo henti hann j
bíllyklunum frá sér. Bíllinm gat
verið þarna kyrr, á morgun myndi j
einhver finna hann og skýra tög-
reglunmi frá. Þeir myndu vera
nokkurn tíma að átta sig á hlutun
um og áður en þeir hefðu gert
það . . .
Hann gekk í áttina tfl lendingar-
■stað vélarinnar. — Carmiehal?
hrópaði hann lágt og svo kom flug
maðurinn í ljós. — Guði sé lof, að
þú ert kominn. Hjálpaðu mér með
stúlkuna. Og nú verðum við að
hraða okkur, lögreglan stöðvaði
mig á leiðinni hingað og hver veit
nema þeir komi aftur . . .
— O.K., sagði Carmichal stutt-
aralega. — Ég skal taka stúlkuna.
Þér þurfið engu að kvíða héðan af.
32. KAFLI.
— Yður líður nú miklu betur,
sagði Ferskjublóm. — Áður en
varir verður dvölin í Kina aðeins
eins og illur draumur og þér get-
ið farið að gera áætlanir um nýtt
líf.
Hún sat hjá Blanche á verönd-
inni fyrir utan herbergi Blanche á
gistihúsinu í Hong Kong. Blanche
var grönn og föl, en hafði að öðru
leyti náð sér eftir allar þrenging-
ar og þrautír síðustu vikna í fang-
elsinu í Kanton. Þegar hún hafði
komið til meðvitundar hér í gisti-
herberginu, hafði liðið nokkur tími
áður en henni skfldist að hér var
hún örugg og hafði ekki smitazt af
veikinni. Kínverski læknirinn hafði
getið henni sprautu, svo að hún
missti meðvitund, meðan hún var
borin út úr fangelsinu og ejtið til
flugvélarinnar. Hún hafði óljósa
epdurminningu um að Petrov hefði
setið við hlið hennar í vélinni. —
Hann hafði gefið henni eitthvað að
drekka, svo að hún sofnað'i aftur
og siðan mundi hún ekkert fyrr en
hún vaknaði hér.
Hún hafði sofið samfleytt í tvo
sólarhringa og læknir og hjúkrun-
arkona höfðu verið hjá henni allan
tímann. Hún hafði ekki trúað að
hér væri hún örugg, fyrr en
Ferskjublóm — mjög föl og grann
lefl — kom til hennar og
hún hafði sagt við Blanche, að
Petrov hefði smyglað henni út úr
fangelsinu og sent hana hingað og
amah og gamli fiskimaðurinn
væru hér líka.
Og Dorothy og börnin voru hefl
á húfi. Dorothy hafði komið inn
tfl Blanche og grátið beisklega yf-
ir dauða Johns.
— Maður skyldi ætla að hann
hefði getað bjarga honum líka,
sagði hún æðislega. — Hann lagði
þessi ósköp á sig tfl að bjarga öil-
um hinum.
— Áttu við . . .
— Já, ég meina Ferskjublóm og
þjónum hennar, mér og krökkun-
um og þér. Aðeins John varð að
sjá um sig sjálfur og hann dó . . .
og ég veit, hvers vegna. Það var
vegna þess, að HANN var afbrýði-
samur út í John . . óstjórnlega
afbrýðisamur , . vegna ÞÍN . . .
— Ég skil hvorki upp né niður,
sagði Blanche og strauk sér þreytu
lega um ennið. — Um hvern ertu
að tala?
— Manmnn sem þú þekkfl sem
Petrov ofursta. Hann er ensktir i
aðra ættina og notar nafn móður
sinnar. Hann heflir í raun og veru
Nicolas Trockmorton. Hann hefur
22
T f M I N N , sunnudaginn 12. maí 1963 —.