Tíminn - 12.05.1963, Blaðsíða 19

kúga sig ai rðdsvaldtnu með hót-
anum um refsiaðgerOir, ef bænd-
trr tóti ekki ag vflja þess. Þetta
er jafn sjálfsagt enda þótt ýmsir
stjómmálaflokkar og stjómmála-
leiðtogar, sem svo eru kallaðir,
virðist líta svo á, að þeir mundu
bæta stjómmálaaðstöðu sína í
þéttbýllnu með því að þurfa ekki
lengur aj láta sig málefni bænda
varða, eins og einn ágætur alþm.
skýrði mér eitt sinn frá. Þótt ég
ræði þetta ekki frekar hér, er rétt
að benda á, að þessi skoðun getur
haft vafasamt gildi fyrir stjóm-
málamanninn, þótt honum kunni
að virðast fjölbýlig vera hið fyrir-
heitna land. Ég hygg, að hlð sanna
sé, að sveitabóndinn og fjölbýlis-
maðurinn séu hver öðrum háðir,
svo þag sé næsta erfitt að gera
þar upp á milli. Sannleikurinn
er Uka sá, að ýmislegt bendir til
þess, að fjölmennustu stéttir þjóð
félagsins og jafnframt þær lægst
launuðu, bændur og verkamenn,
þirrfi að eiga samleið í hagsmuna-
baráttunni í stað þess að berjast
gráar fyrir járnum hver gegn ann
arri eins og verðlagsmálabaráttan
um búvöruverðið hefur einkennzt
af undanfarið. Það sem þarf að
gera í þessum málum er, að halda
uppi virkri fræðslustarfsemi í land
inu um atvinnuvegi þjóðarinnar og
kenna fólkinu hleypidómalaust að
skilja þýðingu þeirra fyrir menn-
ingu og sjálfstæði hennar. Það er
ekki nóg að kenna fólkinu, að
fiskurinn sé okkar eina lifibrauð
og varla sé minnzt á aðra atvinnu
vegi í fréttum sjálfs ríkisútvarps-
ins árið út og árig inn. Þýðing
hmna ýmsu höfuðatvinnugreina
þjóðarinnar, þótt misjafnlega sé að
þeim búið, er að sjálfsögðu jafn-
þýðingarmikil fyrir þjóðfélagsheild
ina, því að hver framleiðslugrein
hefur sinu ákveðnu hlutverki að
gegna. Það er skylda þjóðfélagsins
að sjá svo um, ag hinar einstöku
atvinnugreinar njóti lögverndar
þjóðfélagsins svo að þaer dragist
ekki affcur úr öðrum, sem betur
mega sín í baráttunni um fjár-
magn og vinnuafl þjóðarinnar. Öll
un má vera ljóst, eins og nú er
komið, að aðstaða íslenzks landbún
aðar er að þessu leytl svo bágbor-
hui, að engu tali tekur. Allt ungt
fóDc, sem elst upp í sveitunum, eða
bvo tfl allt, flyzt í aðra atvinnu-
vegl, sem geta greltt helmingi
hærra kaup en landbúnaðinum er
fært að greiða. Eða er það ekki
staðreynd, að ungur maður, hvort
sem hann er úr sveit eða ekki,
geti, ef heppnin er með, aflað eins
mlktlla tekna á 2ja mánaffa síldar
vertfð eins og Z fullgtldir menn
geta Innnnnið sér á heilu árl við
landbúnað, jafnvel vlð beztu skil-
yrðf?
Lögin um dýrtíðarráðstafanirnar
14. apríl 1943 og skipun Sexmanna
nefndarinnar, var á sínum tíma
skýlaus viðurkenning á því, að
bændur ættu rétt til þjóðartekn-
anna í hlutfalli við framlagða
vinnu og fjármagnsmyndun í land- j
inu. Þessi löggjöf og þær kjara-
bætur bændunum til handa 1943 j
vöktu mikla bjartsýni meðal þeirra
og trú á framtíðina og ag þeir
ættu nú og eftirleiðis að njóta á-
vaxtapna af erfiði sínu.
En Adam var ekki lengi í Para-
dís. Fljótlega eftír að samkomu-
lagið hafði náðst milli launþega-
samtakanna og bænda um verðlag
landbúnaðarvara, var hafinn áróð-
ur fyrir því, að hin vaxandi dýrtíð
í iandinu væri ryrst og fremst að
kenna verkamönnum og bændum
— lægst launuðu stéttunum. En
þeír ásökuðu svo hvorir aðra fýrir
ag ganga á undan með kröfurnar
um bætt kjör. Kauphækkanirnar
1943 og 1944 urðu þess valdandi,
að reksfcrarkostnaður landbúnaðar
ins hækkaði verulega og árið 1944
reiknaðist Hagstofunni svo'tíl, að
verg landbúnaðárvara þyrfti að
hækka um 9,4% vegna hins aukna
framleiðslukostnaðar frá 1943.
Þessum rétti til nauðsynlegra verð

1 £ l / cö « •o'O M VI § u •H rf rH rf •H /=> 64NJJ ” > tð -Ö §) CÖ 0) Xi -P K3 m •H cö > VI u cö rH ■Ö VI) rtí > 2 **> ^ O j Vextir m m ÞO rí tí *o •H cö •P +» ri m rtí o Þh M í 1 3 i r cö aV
| 752 374 582 356 900 524 102 26804 30394j
2762 1326 533 1200 900 878 195 34360 42154í
3710 1775 594 1825 900 600 347 33861 43712 j
4444 1678 740 1625 900 690 672 34634" 45)3831
5640 2574 1212 2022 900 828 672 3984CT 53688j
5998 3074 1454 2245 900 1104 672 45724 611715
5788 3718 13823 2356 900 1220 672 51946 68431
6669 4829- 1678 2347 900 2670 1900 52112 73115
€260 5334 1662 3351 900 2647 1900 52858 T4912
8334 5654 2747 3341 5637 2647 1813 60993 91166
8132 6283 3243 3663 5637 3205 1813 66168 98144
9614 8752 3484 5854 8188 4600 3590 72337 116419
SL4514 9055 4083 6842 8188 • 5612 3590 81412 133296
1485$ 12054 4251 8741 11614 5670 4500 8Œ839 142524
16106 13934 7114 10966 12824 7002 4500 80839 153285
20065 14587 7806 15423 16579 83®<1 5200 98930 186890
:210$5 15884 10057 16927 24794 8591 6000 114522 211778
'4147$ 1628$ 4655$ 2655$ 1539$ 5782$ 427$ 597$
hækkana voru bændur látnir af-
saia sér með samþykkt auka Bún
aðarþings haustíð 1944, er síðar
var lögfest meg „breytingum á
lögum um dýrtíðarráðstafanir" frá í
3. maí 1945 í svofelldum ákvæð-1
um: „1. Hækkun sú á landbúnaðar 1
afurðum eftir verðlagsvísitölu sam
kvæmt lögum um dýrtíðarráðstaf-
anir frá 14. apríl 1943, sem ganga
áttu úr gildi 15. sept. 1944, skal
falla niður, og verð landbúnaðar-
afurða á tímabilinu 15. sept. 1944
tíl jafnlengdar 1945 reiknast eftir
vísitölu næsta tímahils á undan. —
2. Verðhækkun á kaupgjaldi á
tímabilinu 15. sept. 1944 til 15.
sept. 1945, sem áhrif hefur á vísi-
tölu landbúnaðarafurða, eða
vinnslu og sölukostnað þeirra sam
kvæmt útreikningi Hagstofunnar,
skal verðlagið hækka í samræmi
vig það. Breytingu þessa skal Hag-
stofan reikna út fyrir lolc tímabfls-
ins, og skulu þær teknar til greina,
þegar verðlagið er gert upp.“ —
í tölulHS 2 felst það, að sú verð-1
haskkun, sem bændur afsöluðu sér
1944, skal einnig af þeim tekin
eftirleiðis.
Framleiðsluráðslögin frá 5. júní
1947 kveða að vísu svo á, að „sölu
verð landbúnaðarvara á innlendum !
markaði skuli miðast við það, að'
heildartekjur þeirra er landbúnað
stunda, verði í sem nánustu sam-
ræði við tekjur annarra vinnandi
stétta“. Með þessu orðalagi töldu
fulltrúar bænda, að þeim mundi j
takast að endurheimta það, sem j
eftír var gefið 1944. Var nú enn j
fagnað nýjum áfanga og nýjum j
sigri í hagsmunabaráttu bænda. — j
Allt skyldi endurheimt, sem van-
goldið var 1944—1946. Þetta fór j
þó á annan veg. Fulltrúum bænda j
reiknaðist svo til 1947, að verð- j
lagsgrundvöllurinn frá 1943 ætti
að hækka um 42—44%. Fulltrúar.
neytenda litu hins vegar svo á, að
bændur hefðu fyrir fullt og allt
afsalað sér 9,4% af afurðaverðinu
1943. Þessum ágreiningi var vísað
til yfirdóms, sem féll þannig, að
bændur fengu 33% hækkun á
grundvöllinn 1943 í stað 42— ,
44% hækkun, sem fulltrúar bænda i
kröfðust. Þannig tók yfirdómurinn '
ti! greina kröfuna um frádrát.tinn
á 9,4% auk „aðstöðumunarW. I
sem bændum var enn dæmdur og
svaraði tíl 6,45% launaskerðingar.
Yfirdómur þessi olli auðvitað
óánægju meðal bænda. Hugðust
þeir þó geta bætt hag sinn með
því að stækka búin og fá þannig
launabætur í gegnum framleiðslu
aukninguna. Á sama hátt vonuðu
þeir, að stéttínni mundi takast að
fá fram ýmsar leiðréttingar á
grundvellinum. Þetta hefur þó far-
ið öðru vísi en ætlað var. Það hefur
verið sótt og varizt á sömu víg-
stöðvum siðan 1947 án sýnilegs
árangurs. 9,4% eftirgjöfín 1943
hefur aldrei fengizt endurheimt öll
þessi ár, 6,45% ekki heldur nema
sem tílfærsla á kosfcnaðinum, þótt
í orði kveðnu hafí „aðstöðumunur-
inn“ veríð felldur niður. Áuk þess
hefur ríkisvaldinu með aðstoð laun
þegasamtakanna tekizt að halda
launum bænda allt að 10% neðan
við almennt kaupgjald vegna dýr-
tíðarspennunnar, en eins og kunn
ugfc er rei’knast kaupið í landbún-
aðinum samkvæmt kaupgjaldinu
næsta ár á undan á sama hátt og
annar rekstrarkostnaður landhún-
aðarins. Til viðbótar þessu hafa
fulltrúar bænda gengið inn á, eða
beinlínis samið um verSlækkanir
á framleiðsluvörum landbúnaðar-
ins í samræmi við lausn ýmissa
þjóðfélagsvandamála. Auk þess
hafa nýir skattar verið lagðir á
framleiðsluna hver á fætur öðr-
um, fyrst % % til Bændahallar í
Reykjavik, síðan 1% tíl Stofnlána
deildar landbúnaðarins og 0,75%
neytendagjald tíl sömu stofnunar,
en þetta gjald mun í reyndinni
verða tekið af bændum í gegnum
búvöruverðið, hvernig sem það er
túlkað. Hverjum nýjum áfanga
sem bændur hafa nág með fram-
leiðsluaukningu, hefur verið svar-
að um hæl með nýrri verðlækkun
landbúnaðarvara. Þannig var t. d.
18% hækkun á verðlagsgrundvell-
inum 1947, samkvæmt útreikningi
Hagstofunnar, færð niður í 1,8%
það ár.
Haustið 1961 voru verðlagsmál-
in enn sem fyrr í sjálfheldu vegna
ágreinings. Þá var dýrtíðin af
völdum 2ja gengisbreytínga farin
að segja svo til sín með vaxandi
taprekstri í landbúnaðinum, að
bændur sáu sig tílneydda ag krefj
ast verulegra leiðréttínga á verð-
lagi framleiðslunnar. Gerðu full-
trúar þeirra m. a. kröfur til auk-
inna fyrningaafskrifta og vaxta-
kostnaðar, sem höfðu verig stór-
hækkaðir samhliða hinu hækkaða
verðlagi á öllum rekstrar- og stofn
kostnaðarvörum, er gerði það að
verkum, ag ógerlegt var orðið að
fyma vélar, hús og önnur mann-
vúki án gagngerðra leiðréttinga á
afurðaverðinu. Þetta ósamkomulag
leiddi tíl yftrdóms, sem bændur
töldu óréttlátan gagnvart sér. —
Eftír þann úrskurð óx þeirri skoð
un fylgi meðal b'tenda, sem raun-
ar er orðig opinbert leyndarmál,
að grundvöllurinn að afurðaverði
landbúnaðarins sé í höfuðatriðum
lagður af því opinbera — sjálfu
jríkisvaldinu — sem þykisfc svo
hvergi nálægt koma. Kom þetta
m.a. fram, þegar fjárlagafrumvarp
ið fyrir árið 1962 var lagt fram,
en þessu frumvarpi var ákveðin
viss upphæð tíl niðurgreiðslu og
verðuppbóta á landbúnaðarvörur
— allt miðað við tíltekið ákveðið
vérð á kjöt og mjólk. Við þetta
var svo yfírdómurinn bundinn
haustíð 1961. M.ö.o. fyrst er verð-
lagið ákveðið, síðan er búinn til
verðgrundvöllur innan þess ramma,
sem verðlagið leyfir, svo hægt sé
að slá ryki í augu bænda, er hafa
verið svo barnalegir að trúa því,
að verðlagsgrundvöllurinn væri
eins konar stærðfræðileg niður-
staða um framleiðslukostnaðinn
hjá þeim, og sýndi, hve hátt kaup
þeir bæru úr býtum fyrir árið, sem
nú er talið milli 90 og 100 þúsund
á bónda að meðaltali. Þetta er þeim
sagt, þótt vitað sé, að núgildandi
framleiðsluverð standi ekki undir
nema í mesta lagi hálfu þessu
kaupgjaldi, nema e.t.v. við allra
beztu aðstöðu og flestir bændur
gangi algjörlega eða næstum kaup
laust frá ársstörfum sínum, ef tek
ið er tíllit til allrar framlagðrar
vinnu við búreksturinn, nauðsyn-
legar fyrningar, afskriftir og vöxtu
af fjármagni búsins.
Þegar svona er komið er ekki
nema skiljanlegt, að bændur freisti
þess að efla samtök sín í milli með
einhverjum hætti í trausti þess,
að fundnar verði leiðir til þess
ið afstýra frekari vandræðum og
upþlausn í þessum elzta atvtnnu-
vegi þjóðarinnar. Vegna þessa var
mikill undirbúningur hafinn s. L
sumar til nýrrar sóknar í verðlags
málum landbúnaðarins. Tveir
landsfjórðungsfundir voru haldnir
fyrir stéttarsambandsfund með
þátttöku allra héraða landsins.
Þessir fulltrúafundir og aðalfund
ur Stéttarsambands bænda mörk-
uðu einhuga stefnu um þær lág-
markskröfur, sem fram voru sett-
ar. Skyldi nú ekki viltíð frá settu
marki hvað sem í sölurnar þyrfti
að leggja. Þrátt fyrir þann einhug
stéttarinnar um það, að standa á
réttí síninn nú, gáfu fulltrúar
bænda enn eftír allt að 140 millj.
aí löglegu kaupi stéttarinnar ofan
á allt, sem fyrir var, en þessi upp
hæð jafngildir um 23 þúsund kr.
á visitölubónda í tekjumissi. —
Sennilega hefur engin stétt á ís-
landi verið jafn berfilega svínbeygð
og lítilsvirt og hér átti sér stað.
Sé svo ag afurðasölulöggjöf ís-
lenzkra bænda sé þannig úr garði
gerð, að svona stór blóðtaka hafi
verið óhjákvæmileg fyrir þá, er
ekki furða þótt margir hugsandi
menn í landbúnaðinum telji að-
kallandi að breyta þessum lögum
til hagsbóta fyrir bændastéttína.
15 ára döpur reynsla af framkvæsnd
hennar ætti líka að vera næg á-
stæða tíl þess ag samelna hina
sundurlausu og ósamstæðu bænda
stétt, sem enn hefur ekkl skynj-
að sinn vitjunartfma.
Nú kunna einhverjir að spyrja,
hvað er að heyra, er ekki allt í
lagi meðan framleiðsla landbúnað
arins heldur áfram að vaxa? Með-
an svo sé, þurfi ekkert að óttast.
í fljótu bragði kann þetta að virð
ast eðlileg skoðun, en því miður
er þetta ekki svo einfalt. Þeir,
sem starfa að landbúnaði, vita, að
bændurnir eiga ekki margra kosta
völ. Margir af þeim eru búnir að
verja öllum fjármunum sinum og
mestum hluta ævistarfsins í að
byggja upp og rækta jörðina, sem
þcir búa á. Er því skiljanlega, að
þessum mönnum sé sárt um jörð-
ina, sem þeir hafa lagt alla orku
sfna í að fegra og bæta eftir beztu
getu. En nú eru jarðir nær óseljan
legar. Eiga því bændurnir um það
Framíhald á bls. 23.
TÍMINN, sunnudaginn 12. maí 1963
19