Tíminn - 12.05.1963, Blaðsíða 17

enga vexti af stofnkostnaði véla!
og útíhúsabygginga. Hér vantar í
því mikið á að bóndanum sé sann
gjarnlega áætlag fyrir þessum si-1
vaxandi kostnaðarlið búsins. Miðað
við núgildandi verðlag virðist mér
að þag vanti rúmar 52 þús. kr. ;
til þess að búið geti greitt venju-
lega innlánsvexti af heildar stofn !
kostnaði viðmiðunarbúsins. Hefur
skekkjan í þessum útgjaldalið auk
izt um kr. 30 þús. síðan árig 1959
er „viðreisnin“ hóf göngu sína.
Vinnukostnaður.
í síðasta verðlagsgrundvelli er
reiknað með aðkeyptum kostnaði
kr. 19946,00. Frá þessari upphæð
má svo draga launatekjur kr.
7423,00, sem búinu er reiknað til
tekna. Aðkeypt vinna er því aðeins
kr. 12523,00, en það svarar til eins
og hálfs mánaðar kaupi verka-
manns, hina vinnuna alla á bónd-
inn einn að framkvæma án nokk-
urrar hjálpar og þarf ekki að eyða
orðum að því hve fáránlegt þetta
reiknlngsdæmi er. — Þetta er hér
um bil óbreytt krónutala í að-
keyptri vinnu og í verðlagsgrund
vellinum 1943, þegar búið var
60% minna en nú, en þá var hún
kr. 12304.00. Hér er of stórt bil
óbrúað til þess að vinna bænda
sé sanngjamlega metin. ReiknasJ;
mér til að vísitölubúið vanti nú
kr. 44.000,00, miðað við Dágsbrún-
artaxta, og er kaup bóndans því
7 kr. of lágt á klst. Kaup bænda
á þó að miðast við laun sjómanna
og iðnaðarmanna, sem eru til
anuna hærri en almenn verka-
mannalaun. ÖHum ætti því að vera
ljóst, að skráð kaup bænda er ekk
ert nema blekking.
Hvað kostar að reisa bú?
Ég hef gert mér far um að afla
mér sem allra beztra upplýsinga
um kostnaðinn við ag reisa bú,
allt til ársins 1943, þótt ekki hafi
reynzt auðvelt að fá fullnægjandi
upplýsingar um suma kostnaðar-
liðina á fyrstu árum þessa tíma-
bils, 1943—1949. Er því að nokkru
stuðzt við áætlanir til þess tíma.
Til að afla þessara upplýsinga hefi
ég notið ágætrar aðstoðar Búnaðar
félags íslands, Teiknistofu land-
búnaðarins, Véladeildar S.f.S. og
Búreikningaskrifstofu ríkisins. —
Þessir útreikningar um stofnkostn-
að vísitölubús síðasta verðlags-
grundvallar eru byggðir á 319 ær-
gilda búi og eru reiknaðir á verð-
lagi síðastliðins árs. Til hægðar- ■
auka breyti ég vísitölubúinu, sem
þar er reiknað meg í ærgildi, sem
ég fékk með því' að margfalda
hvern nautgrip með 19,21, en það
er það hlutfall milli nautgripa og
sauðfjár sem reiknað hefur verið
út að gæfu svipaða tekjumöguleika
þessara höfuðbúgreina.
í þessum útreikningum er ær-
gildið sjálft metið á kr. 730, en
byggingarkostnaður fyrir þag 1410
kr. og ræktunarkostnaður 495 kr.
og vélbúnaður 815 kr. eða samtals
kr. 3450,00 fyrir utan jörðina
sjálfa, sem hér ér sleppt að meta
sérstaklega til stofnkostnaðar bú-
inu. Þannig reiknast mér til að
stcínkostnaður verði samtals 1,1
mflljón kr. á þessu búi. Þess má
geta að samkv. útreikningum
Teiknistofu landbúnaðarins er
byggingarkostnaður peningshúsa,
með tilheyrandi fóðurgeymslum
hér um bil liiibc íkt.I við fjárbú
og kúabú samkv. hlutfallsreikn-
ingum hér að ofan, 1 nautgripur
á móti 19,21 kind.
Með því að nota byggingarvísi-
tölu Teiknistoíunn^r, en hún er
iiin sama og vísitala byggingar-
kostnaðar í Reykjavík á umræddu
tímabili, hef ég notað vísitölu '
byggingarkostnaðarins árið 1962,
til þess að reikna út byggingar-
kostnað vísitölubúsins á hinum
ýmsu tímum eftir því sem stærð
þess er á hverju ári, allt til ársins
1943. Við fullnýttar húsastærðir
hef ég svo bætt 10% álagi til þess
Stofnkostnaður visitölubús frá 1943 ~ 1962r
úl •H 'O i—t •H bO f-i <4 o (d -P 'Ö M tí ÍB öJ K i—1 d.3 I cn Þ0 S tí ra FM .tí opinberir M ds ö <H J-l o cd -P H ra £ £ lánsmÖ£uleikar o& db ^ | • • rH tí tí £ B O Vi -p ra tí ra -H o ra *—l "H ö Þö -P O H Pi'CÖ ’H cn M o r-i m vextir. d<f i p • -H t—1 -P tí X dv -p V <D 1' > <S*ft tíxl «3 ® 4 > > 4
'43 202 12 57 14 35 ll^ 34 84 2,5 2.950 2.Ö5®
'47 202 17 75 18 47 157 46 111 2,0 3.140 r 2.24®
'48 202 19 78 19 49 165 48 117 3,5 5.750 4.855
'49 202 20 82 20 51 173 51 125 3,5 6.055 % 5.155 •ms
202 21 90 22 61 194 55 139 3,5 6.790 | 5.890
'51 202 24 115, 40 69 248 69 179 3,5 8.680 74.780
'52 202 26 135 42 76 279 80 199 4,5 12.553 11.653
'53 231 30 157 53 87 327 93 234 5,0 16.350 15.450
'54 231 34 163 54 87 338 98 240 5,0 16.^00 16.000
'55 231 44 177 61 ldO 382 110 272' 5,0 19.100 13.463
'56 231 50 188 70 110 418 118 300 5,0 20.900 15.263
'57 231 55 218 74 112 459 136 323 5,0 22.950 14.762
'58 289 66 289 132 157 644 177 468 5,0 32.200 24.012
'59 289 82 310 135 155 682 196 486 5,0 34.100 22.486
'60 289 123 349 187 1 167 826 231 595 8,7 70.210 57.386
'61 297 133 365 207 193 898 249 649 7,0 62.86® 46.281
'62 319 158 450 260 232 1100 304 796 7,0 77.000 52.206
að mæta hinni breytilegu bústærð,
sem erfitt er að samhæfa áhöfn-
inni á hverjum tíma. Á sama hátt
hefi ég reiknað út aðra stofnkostn
aðarliði, svo sem vélakost, ræktað
land og bústofn. Hef ég umreiknað
þetta til verðs viðkomandi verð-
lagsárs. Þessi reikningsaðferð er
hagstæð fyrir kaupendur búanna,
en ekki að sama skapi fyrir fram
leiðendur, þar sem næstum óger-
iegt er að nýta svo vel sé, óhjá-
kvæmdegan vélakost við hina
breytilegu bústærð. Vélakostnaður
inn, sem reiknað er með, eru eflir
taldar vélar: 1 dráttarvél, 1
múgavél, 1 heygreip, 1 heyvagn,
1 áburðardreifari, 1 mykjudreif-
ari, 1 súgþurrkunartæki, 1 hey-
blásari, 1 mjaltavél, 1 ávinnslu-
herfi, og öll nauðsynlegustu
handverkfæri. Er þessi vélakostur
sízt of mikill fyrir búig sem þyrfti
að hafa 2 dráttarvélar ef vel ætti
að vera. Um matíð á áhöfninni
(ærgildunum) er vert að geta þess
að þau eru reiknuð með verðlagi
ársins 1962 samkv. söluverði sauð-
fjárafurða í sláturhús. Þetta verð
hef ég svo umreiknað samkv.
breytingum á afurðaverði landbún
aðarins í verðlagsgrundvelli t'l
ársins 1943.
Skýring vi@ töflu 2.
( Tafla þessi sýnir stofnkostnað
vlsitölubús í þúsundum króna, eins
og kostnaðan’erð þess hefur verið
á hverjum tíma og vaxtakostnað
stofnfjárins. Þar er í d. 1 sýnd
stærð vísitölubúsins árlega og er
stærð þess metin í ærgildum. í
dálkum þeim, er á eftir fara, er
reiknaður kostnaður við að koma
slíku búi upp, samkv. peningaverð
gildi hvers árs. f d. 2 er sýndur
kostnaður við að rækta það land,
er slíkt bú þarfnast, í d. 3 kostn-
aðarverð peningshúsa þeirra, er
búið þarfnast; d. 4 verð nauðsyn-
legra véla búsins og d. 5 verðmæti
bústofnsins. Þá eru þessir stofn-
kostnaðarliðir lagðir saman, en-
frumverð jarðarinnar þar sem bú-
ið er starfrækt, ekki að neinu
metið.
f d. 7 er sýnt, hvaða úrkostir
voru td lántöku út á stofnun bús-
ins, d. 8 hvað stofnandi þess varð
að leggja fram sem eigið fé, d. 9
sýnir innlánsvexti á hverjum tíma
og d. 10 sýnir hvaða vexti bóndinn
hefði átt kost á að fá af heildar-
fjármagni, ef það hefði falið láns-
stofnun til varðveizlu og loks í
síðasta dálki töflunnar er sýnt hve
mikið er ógoldið af þeim vaxta-
koslnaði, sem búinu er reiknaður
í verðlagsgrundvellinum.
Vinnumagn á búre'kningabúunum
og vanreiknaður verðlagsgrund-
völlur.
Oft hefur það komið fram í um-
ræðum meðal bænda hvernig
stæði á hinum óeðlilega lága vinnu
kostnaði nú, í verðlagsgrundvellin
um, miðað við uppgjör búreikninga
er vinnumagnig í verðlagsgrund-
vellinum 1943 var byggt á, en þá
reyndist það yfir 80% af heildar
framleiðslukostnaði. Það hefur
margsinnis verið skorað á Stéttar-
samband bænda að efla Búreikn-
ingaskrifstofuna til þess að reyna
að sanna hið rétta í þessu efni án
nokkurs árangurs. Hefur Stéttar-
sambandið ekki talið ómaksins vert
að óska upplýsinga frá Búreikn-
ingaskrifstofunni um vinnukostnað
inn á búreikningabúunum. Eg
sneri mér því til forstjóra Bú-
reikningaskrifstofunnar og bað
hann að reikna út fyrir mig hvað
margar karlmannsvinnustundir
hefðu farig í að framleiða það af-
urðamagn, sem vísitölubúinu er
gert að skila til þjóðfélagsins fyrir
hvert verðlagsár, síðan 1943. Varð
framkvæmdastjórinn góðfúslega
við þessum tilmælum og umreikn-
aði heildarvinnustundirnar á bú-
reikningabúunum inn í verðlags-
grundvallarbúið fyrir viðkomandi
ár. Þó vantar uppgjör reikninga síð
an 1959. Hef ég því áætlað vinnu-
magnið þessi ár í samræmi við það
sem það hefur reynzt árin á und-
an. Getur hér einhverju skakkað,
en ekki miklu.
Að vísu hefur því verið haldið
fram að niðurstöður búreikninga
gæfu ekki rétta mynd af vinnu-
kostnaði landbúnaðarins, vegna
þess hvað fáir þeir væru, 20—30
búreikningar séu ekki fullnægj-
andi grundvöliur til þess að byggja
afurðaverðið á. Þetta er að nokkru
leyti rétt^ en þó má benda á að
20—30 réttfærðir búreiknlngar
séu meira virði sem sönnunargagn
til verðlagsákvar*ana en 200 skatta
framtöl tekin af handahófi. Ætti
öllum að vera ljóst, að það er ekki
á færi bænda almennt, eins og
þeir eru önnum kafnir, að viðhafa
þá nákvæmni í daglegu bókhaldi
til þess að skattaframtölin geti orð
ið nægilega traust undirstaða að
réttlátum kaupsamningi bænda-
stéttarinnar, eins og verðlags-
grundvöllurinn óneitanlega er. —
Auk þess er vitag mál að skatta-
nefndir og skattayfirvöld hafa
fremur áhrif í þá átt að draga úr
öllum kostnaði við búreksturinn til
þess að tekjurnar verði sem mest-
ar á pappírnum. Eða hvað segja
menn tii dæmis um það, er full-
trúi skattstjóra neitar bændum
um að telja til frádráttar kostnað
við endurræktun kalskemmda í
túnum, sem valda tugþúsunda
tjóni? Við þetta bætist, að það
reynist furðu erfitt ag fá bændur
U1 þess að skilja þýðingu skatta-
framtalanna til ákvörðunar á
kaupi þeirra. Þannig eru bændur
mjög tregir tU að telja fram kaup
barna sinna og annarra unglinga,
sem hjá þeim vinna, svo ekki sé
talað um vinnu konunnar, sem vinn
ur í flestum tilfellum mikið við bú
störf utan bæjar, en hennar vinna
hefur ekki verið talin til útgjalda
við búreksturinn, þótt hún sé einn
hlekkurinn i sköpun þeirra verð-
mæta, er framleidd eru á búinu
til tekjuöflunar. Þegar þetta er
skoðað niður í kjölinn þarf eng-
um ag koma á óvart sá mikli mun
ur sem kemur fram á vinnumagni
verðlagsgrundvallarins og niður-
stöðum búreikninganna, þótt ég
geri ráð fyrir að þessi samanburð
ur komi mörgum á óvart, því yfir
leitt munu menn hafa staðið í
þeirri meiningu að fyllsta réttlætis
væri gætt um launaákvarðanir
bænda gagnvart viðmiðunarstétt-
unum, sem svo eru nefndar. Gæti
ég trúað því að fólk sem lítið þekk
ir til eigi erfitt með að skilja, að
bændur láti bjóða sér ár eftir ár
að vinna fyrir 30—40% lægra
kaupi, en aðrir vinna fyrir, samkv.
skekkjunni á þessum ema Uð
grundvallarins, og mætti það þó
kallast ,,góð“ niðurstaða ef þar
með væru öll kuri komin t'l graf-
ar. sem fer þó víðs fjarri.
Ég vil því biðja menn að grand-
skoða þennan samanburð á al-
mennu tímakaupi og kaupi bænda
í töflunni. Einnig bið ég menn að
athuga hvað þessi niðurstaða bú-
reikninganna bendir tU að mikið
skorti á að bóndinn hafi þau árs-
laun fyrir vinnu sína sem honum
ber, hvaða vextir af nauðsynlegu
fjármagni til að stofnsetja bú, hafa
veríð vanreiknaðir, ásamt fyrningu
fasteigna og viðhaldi véla, og hvað
þessir gjaldaliðir til samans néma
mikilli fjárhæð árlega á verðlags-
grundvallarbú síðan 1943, fyrir
hvern einstakan bónda og bænda-
stétdna í heild. Er hér um svo
gífurlegar fjárfúlgur að ræða að
það hefði verið öðruvísi umhorfs
í sveitum landsins ef bændur
hefðu féngið til ráðstöfunar þær
rúmlega 5800 milljónir, sem fram
leiðslukostnaðurinn virðist van-
reiknaður á þessum 17 árum, er
þessir verðútreikningar ná til. —
Hefði þetta fjármagn runnið óskipt
til landbúnaðarins, er ósýnt hvort
aðstaða hans væri nokkuð lakari
nú en t.d. sjávarútvegsins. Þá
hefði a. m. h. sveitafólkið getað
stundað sinn atvinnuveg á jafn-
réttisgrundvelli og ekki þurft að
biðja um eitt eða neitt sem fært
er undir niðrunarheitin „styrkir
og ölmusugjafir“ af hcndi þjóðfé-
lagsins til bænda, sem hefur Icitt
til meira ósjálfstæðis bændastéttar
innar en flest annað, bæði á sviði
stjórnmála og hagsmunabaráttu.
— Vil ég vekja sérstaklega at-
hygli á því, að af þessari rúml.
5800 niilljóna skuld þjóðfélagsins
við bændur, hefur sjálft „riðreisn
artímabilið" síðastliðin 4 ár tekið
bróðurpartinn af þessari upphæð,
2600 milljónir, eða næstum því
helming, ef notuð er reikningsað-
ferg stjórnarblaðanna, þar sem
krónufjöldinn er talinn samnefnari
alls þess, sem gert er og gera
skal, án tillits til verðgildis pen-
inganna.
Rétt er að geta þess, að vinnu-
kostnaðurinn í verðlagsgrundvell-
inum 1943 var byggður á 3ja ára
meSaltali Búreikningaskrifstofunn-
ar, en sá mismunur er þá kom
fram í kaupi bænda og verka-
manna, stafaði annars vegar af því
ag kauphækkun var veruleg árið
19A3 og hins vegar af aðstöðumun
þeim, sem bændum var þá reiknað
ur tU tekna. Strax árið eftir, 1944
TfMINN,
maí 1963
17