Tíminn - 22.08.1964, Blaðsíða 9

GAMLAR SOGUR OG NÝJAR
Svo heitir ný bók eftir Benja-
mfn Sigvaldason.
Benjamín hefur nú skrifað mik-
«5 af sagnaþáttum og hafa margir
þeirra vakið athygli. Má á það
minna, að um svipað leyti var það,
sem Kiljan samdi ágæta skáld-
sögu, þar sem uppistaðan var ævi
og örlög Bóna prins og Benjamín
skrifaði sagnaþátt af Bóna. Að
öllu er sagnaþáttur Benjamíns
ínnihaldsríkari og efnismeðferðin
hin bezta, og kom hér í ljós hvaða
munur er á því að segja satt og
kríta. í tveimur síðustu bókum
sínum hefur Benjamín tekið upp
á því að kríta nokkrar sögur og
er skemmst af því að segja, að
þar nær hann ekki Kiljan, og er
þetta ekki jafn geðfelld sagna-
list þótt sönnu kunni að leyna. í
þessari bók eru góðir þættir og
nefni ég þáttinn af Áraa Reyni-
staðamági, sem er vel unninn, en
hann var býfógeti Jörundar í þann
tíð. Þátturinn úr verzlunarsögu
Norður-Þingeyinga er fróðlegur
og allvel unninn, þótt hann nái
ekki til þess tíma er N.-Þingey-
ingar urðu jafn hart úti og Skaft-
fellingar í dönsku verzlunarmál-
unum, sem lék hérað þeirra harð-
ara en flest önnur héruð landsins.
Verðlaunaþáttur er þarna úr 17
ára samkeppni útvarpsins og fleiri
góðir þættir. En lengsti þáttur-
inn er af Jósef Axfirðingi, bónda
á Felli í Vopnafirði og síðar í
Fannardal í Norðfirði. Má hann
heita uppistaða bókarinnar og
einkum það efni hennar, sem ég
vil segja nokkur orð um. En áður
en lengra er haldið, er rétt að
geta þess, að Benjamín skrifar
formála fyrir þessari bók, og rek-
ur þar ritstörf sín að nokkru og
meinilla aðstöðu sína til ritstarf-
anna. Ber hann safnvörðum þjóð-
skjalasafnsins á síðari árum yfir-
leitt illa söguna og segir að nú sé
þetta ágæta safn lokað fyrir sér.
Ég veit sízt hvað hér getur verið
í efni, en á aðstoð þessara sömu
manna hefi ég þurft nokkuð að
halda, og er ljúft áð votta það;
að ágætari mönnum hefi ég ekki
kynnzt, af mörgum ágætum hér í
Rvík, og undanskil ég engan í því
efni og vil ekki láta þessu ómót-
mælt að mínum hluta. Við, sem
þekkjum Benjamín, vitum það, að
hann hefur erft mikið af svört-
um fjöðrum úr búi frænda síns,
Hjálmars á Bólu, og honum er
stundum gjarnt að fljúga á svart.
Við, sem þekkjum Benjamín, lát-
um okkur þetta engu skipta, því
að hann er dáðadrengur og vill
öllum vel. Gremja hans er skilj-
anleg, því að hann hefur aldrei
fengið laun né viðurkenningu
fyrir starf sitt, svo við nokkurt
hæfi sé, en er ekki nema „Bólu-
bóndi“ í lífsaðstöðu. Er þetta
skiljanlegt meðan við höfum
menntasjónarmið, sem látið er
framganga af menntamálaráði og
rithöfundalaunanefnd, en það er
hvorugt við hæfi hnattari'ns, þótt
hann sé mest sjór.
Ég kem þá aftur að sögu
Jósefs. Það er eðlilegt að Benja-
mín skrifaði um hann. Jósef var
fæddur við sömu fjallsrætur og
Benjamín ólst upp við. Kynni
hans af fólki Jósefs hafa verið
nokkur, og á þessum slóðum
þekktu menn nokkuð til þess, sem
fyrst var af Jósef að segja. Að
öðru leyti er kunnleiki söguhöf-
undar af Jósef ekki nógur. Hér
er nokkuð rakin ætt hans, þó ekki
alveg rétt í móðurætt, sagt frá
dvalarstöðum hans í uppvexti,
Ameríkuför hans og heimkomu,
hugmyndum manna um ríkidæmi
hans, getgátum um glæpaverk í
sambandi við auðlegðina. Hér er
gefin skýring á auðlegð Jósefs,
sem er öllu geðþekkari en hin
sagan, og þó í einhverju þjóð-
saga, og kemur að því seinna. Það
hefur nokkrum sinnum hvarflað að
mér, að rétt væri að ég skrifaði
um Jósef, og beinlínis hef ég
verið hvattur til þess. En ég hefi
farið hjá því efni, Ég heíi verið
hræddur um, að gera honum rangt
til, því það er vandi að fást við;
dauða menn. Hér er um þann
mann að ræða, að á milli „skaut-
anna“ í honum dregur sá einn
kíkir, sem sálfræðilega er ekkert
smásmíði. Ég hálf sé nú eftir
þessu, því að hér er einnig um
þann mann að ræða, sem svo mik-
ið orð fór af, að um hann verður
ritað, sennilega bæði satt og logið,
þótt ég dragi mig í hlé. Ég minn-
ist Jósefs nokkuð í „Göngum og
réttum“ og þóttist sýna nokkuð
andstæðurnar í fari hans, og í því
liggur það, sem merkilegast er
af Jósef að segja. Þetta var mað-
ur með því gamla sögulega eðli
íslendinga, sem kom fram hjá
Jóni Loftssyni, að láta skila því
til Sturlu í Hvammi, að ef hann
dræpi einn mann fyrir Páli í
Reykholti, léti hann drepa þrjá
fyrir Sturlu. Er það og gamalt
höfðingjadæmi á íslandi, að borga
títuprjónsstunguna með heilu
spjótslagi. Slíkt höfðingjadæmi lá
beint í eðli Jósefs, og það
lét hann stundum ásannast.
— Hins vegar kom það upp
úr kafinu, að þetta var sæl-
keri á fegurð lífs og bókmennta,
draumrænn sveímhugi um gátur
lífs og örlaga, og hafði gáfur og
nokkra menntun til að njóta slíks
hugmyndalífs. En svo var þetta
svartur fugl á breiðum vængjum
á Fellsrétt og mannfundum og
hugsaði ekki um annað en gera
súginn sem mestan: — Að vera
ólympskur að líkamsbyggingu,
allra manna snarastur og fljót-
astur að hlaupa, kunna til margra
íþrótta, svo sem sunds, ganga í
einhvers konar klassiskum klæðn
aði, sem ekki gat slitnað né skitn
að, bera utan á sér þrifnaðinn frá
hælum til harðkúluhatta, vera,
stórbóndi og gjalda hátt útsvar,
og geta svo girt sig af með ein-
hverjum svörtum fjöðrum, svo
það gæti jafnvel orðið álitamál
að þessi maður væri til, eða nokk
uð að marka að hann væri til, þar
sem hann var til! — En Jósef á|
i Felli samdi bók — samdi bók
inni í Fellsbaðstofu fyrir 1916. Það
gjörbreytir öllu málinu. Ég hefi
lesið þessa bók ofan í kjölinn,
ekki beint vegna bókmenntagildis,
hennar. Kannske vegna þess eins,
að Jósef á Felli samdi hana inní
í Fellsbaðstofu. Það krefst geysi-
legrar skýringar á mörgum hlut-
um. Jósef á Felli er að þýða
það, sem Napóleon hvíslaði bréf-
lega í eyrun á Jósefínu sinni,
hérna í þann tíð. Þessi bók er ann-
ar póll á Jósef á Felli. Og þár
með er það ljóst, að hér verður
sá til að koma, er nokkuð kann
fyrir sér, að fjalla um merkileg
an íslending. Hér ber margt í
efni. Ég kann að geta látið eftir
mig mála, en mest er það, að
hin hásiðþróaða kona undir Fönn
inni, þroskaðist undir þessum
„svarta væng á Felli“.
Þessu næst geri ég athugasemd
ir við þessa sögu Benjamíns um
Jósef. Jósef á Felli var ekki rík-
ur, nema vel stæður um tíma á
Felli. Hann kom með lítíð fé frá
Ameríku. Það var list hans að
láta alla trúa því, að hann væri
ríkur. Það var sálarleg þörf hans.
Þess vegna eru allar sögur af
auðgun hans í Ameríku marklaus-
ar með öllu. Þær voru spunnar
upp vegna þess, hvað hann gat
ginnt marga til að trúa því, að
hann ætti peninga í pokum. Seðl-
ar frá Ameríku komu ekki til
greina á þessum tíma. Benja-
mín á Katastöðum í Núpasveit,
móðurbróðir höfundar, lánaði hon
um peninga til að kaupa Fell ár-
íð 1899. Hann bjó smátt fyrst
og átti við sömu erfiðleika að
stríða af verðfalli afurða eftir
1897, eins og aðrir bændur. En
hann var hygginn bóndi og spar-
samur, og hugkvæmur um ýmis-
legt, bjó til foss í bæjarlæknum
og lét þar hrísbagga undir, en
uljina úr þy,æslinu \ Ijrís^uggann
og skoía^i fossinn úi-.lWæljnu. Ein
stúlka á FeJli þvoði meiri ull á
dag en þrjár á öðrum bæjum.
Þá lætur höfundurinn liggja að
því, að misfellur hafi orðið á
fjárhöldum hjá Jósef, Ekki fóru
sögur af því, heldur hinu, að
hvert „kvikindi" lifði hjá non-
um 1916. Þá var sagt að öll
lömb hefðu farizt á Fjöllum. Ullar-
! flekkurinn á Felli blasti við frá
Egilsstöðum ár hvert. Mér er ó-
hætt að fullyrða, að hann gekk
hvorki sundur né saman á þessum
árum. Ég sá Jósef reka heim fé
sitt á gamlársdag 1908. Ég þótt-
ist sjá, að það mundi vera fast
að þrjú hundruð og aldreí hafði
hann fleira, enda hvergi fleira fé
á eins manns búi í sveitinni.
Það er af bók Jósefs að segja,
að Guðmundur Gamalíelsson gaf
hana út á kostnað höfundar og
réð Jósef sjálfur öllu urp það
hverju til var kostað, og mis-
sýndist herfilega um útgáfuna.
Helga, móðir Jósefs, var Eiríks-
dóttir frá Ormslóni, peninga-
Eiríks og galdra-Eiríks, Eiríksson
ar Þorsteinssonar, en ekki Eiríks
sonar, Eiríkssonar er bjó á hálf-
um Ásmundarstöðum og allri
Sveinungavík 1712, Eiríkssonar
þess er drukknaði í kílnum, Ein-
arssonar, prests að Skinnastað,
galdrameistara, Nikulássonar. Móð
ir Helgu var Sigríður Sigurðar-
dóttir, hins blinda, í Sellandi í
Fnjóskadal. Bróðir Þorsteins
Eiríkssonar var Pétur prestur
Arndal á Hofi í Vopnafirði. Og
örlögin höguðu því þannig, að
þegar Jósef kom í Fannardal, átti
hann hvergi fleiri frændur en þar
í sveit, því Ólöf dóttir séra Pét-
urs átti Svein Bjarnason í Við-
firði, og er frá þeim komin hin
mikla og fjölmenna Viðfjarðarætt.
— Jósef, faðir Jósefs, var Bryn-
jólfsson í Hólaselí, Árnasonar á
Grímsstöðum, Jónssonar. En Árni
var einn af Fjallabræðrum __ svo
nefndum. Þeir voru auk Áma
Björn, Gunnar og Þorlákur og
mikil ætt frá þeim öllum. Þeir
voru dulúðugir vitmenn, einkum
Þorlákur. Föðurbróðir þeirra var
Oddur „sauðaþjófur", föðurfaðir
Ljósavatnssystra, er settu honum
hina frægu nafngift. Er frá Áma
komínn Karl alþ. Kristjánsson, frá
Birni tjunnar skáld Gunnarsson,
frá Gunnari Páll alþm. Hermanns-
son og frá Þorláki Emil prestur
Björnsson. f þeim frændahópi skil
ég við minn gamla kunningja
Jósef Axfirðing, og hvet menn til
þess að launa Benjamín með því
að kaupa þessa bók hans.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi.
NÝTT TANNKRM
Á MARKAÐ HÉR
Stórfyrirtækið Bristol-Myers í
Bandaríkjunum setur um þessar
mundir á markaðinn þar í landi
nýja tegund af IPANA tannkremi
með flúor-efnasamböndum, sem
kallast á fagmáli, sodium fluoride,
souluble phosphate, sodium laur
yl sulphate ásamt hexachloroph-
en. Verksmiðjuheiti Bristol-Myers
verksmiðjanna á þessum efnasam
böndum er DURENAMEL.
Með sérstöku samkomulagi við
Bristol-Myers fyrirtækið hefur
IPANA umboðið hér á landi, Ó.
Johnson & Kaaber h. f. fengið
því framgengt, að þetta nýja
IPANA tannkrem með DURENA-
MEL er sett á markaðinn hér á
íslandi jafnhliða Bandaríkjamark
aðinum.
Nú munu menn spyrja, um
hvers konar framfarir hér sé að
ræða í sambandi við tannhirðingu.
Verksmiðjurnar gefa þær upplýs-
ingar að þessi nýju flúorsambönd
hafi eftir rækilegar rannsóknir
sýnt, að eiginleikar þessara efna
sambanda til varnar gegn tann-
skemmdum, hafi reynzt afburða
vel og hafi náðst árangur sem er
26 af hundraði betri, heldur en
áður hefur náðst með flúor-sam-
böndum í tannkremi. Þúsundír
barna og unglinga á „tann-
skemmda-aldrinum" frá 9 til
16 ára burstuðu tennur sínar
reglulega í samtals meira en
milljón skipti undir eftirliti við
urkenndrar tannheilbrigðisstofn-
unar, og var þar gerður saman-
burður á þremur þekktUm tann-
kremstegundum og ein þessara
tegunda var IPANA með DUREN
AMEL. Þar þetta víðfeðmasta sam
anburðarrannsókn, sem gerð hef
ur verið á þessu sviði. Rann
sókn þessi leiddi 1 ljós að flúor
sambönd IPANA tannkrems með
DURENAMEL reyndust vera 26
af hundraði áhrifameiri, til tann
skemmdavarna heldur en sú
tannkremstegund, sem varð næst
í röðinni. Nú spyrja margir, hvað
það er, sem veldur þessum undra-
mætti flúor-sambanda í barátt-
unni við tannskemmdir. Því er
til að svara’að fyrir nokkrum ár-
um uppgötvaðist sú staðreynd, að
komist hæfilegt magn af réttum
flúor-efnum reglulega í snertingu
við tannglerung, veldur það herð
ingu glerungsins og auknum við
námseíginleikum gegn sýrum
þeim, sem valda tannskemmdum.
Þó ber öllum saman um það,
Framhald á bls. II
j t4/iA4 6I N , laugardaginn 22. ágúst 1964
9