Vísir - 24.12.1929, Blaðsíða 20

Vísir - 24.12.1929, Blaðsíða 20
VlSIR Jafndægranna milli Eítir Guðbrand Jónsson. Eg veit ekki hvort menn hafa tekiíS eftir því, aö jólin eru annaö og meira en hátíö, semi altaf kem- ur með eins árs millibili, hátíö þar sem borðuð eru ósköpin öll af góð- um mat og sælgæti og allir menn hvílast. En það eru þau, því að góði maturinn, sælgætið og hvíld- in eru ekki nema afleiðingar hinna eiginlegu jóla. Og þó að talað sé um barnið í jötunni, sem minst er á þeirri hátíð, þá er sú minning beldur ekki nema afleiðing, því að jólin eru svo miklu eldri. Jólin eru hugarfar, sem mann- fólkinu er runnið í merg og bein fyrir þúsund ára gamla venju, —■ venju, semi er svo miklu eldri en mannhugsun í nútíðarskilningi. Það er ekki hugarfar, sem menn- íngin hefir skapað, það er hugar- far, sem knúð er fram af sjálfri náttúrunni, og síst er fyrir að synja að þau dýrin, semi eru mest- ir vinir mannanna, hafi það ekki líka að einhverju leyti. Mannfólkið hefir frá alda öðli hatast við myrkrið, og það hefir frá því í dögun lífsins barist við það með öllum þeim tólum og tækjum, sem það hefir getað, með bálum og Iblysum, með lýsislömp- um og kolum, mieð tólgarkertum og vaxkertum, með steinoliu og gasi, og nú er barist við það með rafljósinu. En mannfólkið hefir enn ekki sigrað að fullu. Baráttan er von um sigur, því að vonlaust berst enginn, en vonir manna eru misjafnlega rikar. Og von gerir mennina glaða og góða, því betri sem vonin er ríkari. Jólin, — hugarfarið, sem gerir góða menn betri og vonda mienn góða, er sprottið af von, sem er orðin mönnunum ósjálfráð og óaf- vitandi, von um sigur mannanna yfir myrkrinu. Þessi von grípur menn á jafndægrunum, þegar dag- inn fer að lengja, og sjón verður sögu ríkari um það, að hægt sé að buga myrkrið. Það er sigurvon- in, sem gerir menn góða við sjálfa sig og alla aðra. Það er hægt að sjá það á mörgu að jólin —• hugarfarið, er þrá til ljóssins. Það er alkunnugt, að jól- unum hæfir ákveðið veður — jclaveður. Jörðin á að vera þakin snjó. Himininn á að leggja hinn hvíta, skæra feld sinn yfir landið, svo að hvergi sjái í dökkvan dil, svo að menn jólamorguninn vakni við dagsljósið, sem kastast margfaldað af hinni skjannahvítu jörð. Menn vilja þetta jólaveður af því að menn þrá ljósið, það er ems og menn með þessu móti vilji taka fyrir sig fram af því með jólaveðrinu og öllu ljósinu og kert- unum. En svo koma virku dagarnir, og áður en varir er það komiið upp í vana fyrir mönnum að dagar lengjast, Jólahugurinn minkar og sigurvissan í baráttunni við myrkrið; hún kafnar í tilhugsun- inni um skamdegið, sem koma muni. Þá nær daglega lífið, bar- átta þess og vandræði tökum á mönnum aftur, og jafndægrahug- arfarið dvín, og kviknar fyrst aft- ur með nýju jafndægri, nýjum jól- um. Það er því hægt að segja marga sólskinssöguna af gæðum mann- anna um jólin, dagana fyrir og dagana sjálfa. En hitt er miklu fá- tíðara, að hægt sé að segja sögu af hugarfari, sem kviknað hafi um jafndægrin og lifað síðan jafn- dægranna á milli. Og þó kemur það fyrir — en afar sjaldan. * * * Skömmu eftir stjórnarbylting- una þýsku dvaldi eg part úr vetri í Berlín og var þar um jól, Það var að vísu sama borgin og fyrir ófrið, en í henni bjó annað fólk, eða að minsta kosti fólk með annan hugsunarhátt en áður. Strið- ið hafði sett á hann óþverra blæ sem við var að búast. Hvernig ætti stríð svo sem að geta bætt eða göfgað hugarfar manna, þó að reynt hafi verið að fegra það með allskonar orðaglingri fyrir þeim, sem1 ekki vita hvað það er. Hug- rekkið og hetjudáðirnar eru hafð- ar á oddi, en sannleikurinn er með alt öðrum svip. Eg bjó þennan vetur í einni af útborgunum, sem heitir Schöne- berg, í lítilli þvergötu, sem heitir Helmstrasse. Það var skikkanlegt iðnaðarfólk og verkafólk, sem bjó þar, en þó var gatan heldur skuggaleg, og hvert bakhúsið lá þar aftur af öðru. En það var svo mikil húsnæðisekla i borginni, að skrifstofan, sem eg vann á, hafði ekki getað holað mér niður ann- arsstaðar. Gatan lá þvert á langa götu, sem hét Bahnstrasse, og var þar brennivínskránum þéttskipað með- fram stéttunum. Sú gata var því allónæðissöm á ýmsa lund, og barst leikurinn þá ekki sjaldan inn í götuna, þar sem eg bjó. Eg er með þeim ósköpum gerð- ur, að mér er sáralítið um það gef- ið að hafa mök við nágranna mína, og vil helst vera laus við að kynnast þeim. Það er skapgerð, sem kemur sér heldur óþægilega á Þýskalandi, því að Þjóðverjar eru allra manna opinskáastir, og þeinr stendur heldur stuggur af mönn- um, sem ekki gjalda þar líku likt. Konan, sem eg bjó hjá hafði áð- ur fyrri verið saumakona, en hafði nú ofan af fyrir sér með því að leigja út þau tvö herbergi, sem eg bjó í, og að elda ofan i leigjanda sinn. Hún var alhvít fyrir hærum og með djúpar hrukkur í andliti, og það datt ofan yfir mig, þegar hún sagði mér, að hún stæði á fer- tugu. Það var sultur og seira ó- friðarins, sem reyndar ekki var á enda, er hafði markað hana svona. Hún stóð altaf yfir mér meðan eg var að borða það litla, sem hún hafði getað útvegað mér, og gerði hún sér hið stakasta far umi, að það væri mér til hæfis. í hvert sinn er eg reis undan borðum spurði hún mig hvernig inér hefði smakkast, og sagði eg altaf að það hefði verið ágætt, og veit þó guð að eg hefi aldrei með nóga pen- inga borðað ver. En svona var það í Berlín á þeim dögurn. Meðan hún stóð yfir mér borð- andi, stóð elíki á henni munnur- inn, og hún sagði mér laust og fast um sjálfa sig, íbúa hússins, nágrannahúsanna og bakhúsanna, því að hún gat ekki vitað, að mér stóðu þær fréttir á engu. En það kom líka fyrir, að hún stæði þegj- andi, eins og hún væri að bíða eftir einhverju. Eg vissi svo sem hvað það var; nú átti eg að gera sömu skil og segja lienni öll deili á mér og æfisögu rnína, en svo fór, að henni leiddist biðin, og þá spurði hún mig spjörunum úr og fékk að vita það, sein hún vildi. Hún hafði meðal annars sagt mér af því, að á sömu hæð og við, en í bakhúsinu, byggi maður með konu sinni, sem héti Smith og kæmi þeim hjónunum herfilega illa saman. Hann drykki þegar hann kæmist höndum undir og berði þá á konunni. En hann nenti ekki að vinna; þess litla, sem þau hefðu fyrir sig að leggja, aflaði konan, en þeim yrði það þó lítið að gagni, því að hann reyndi að kúga það af henni, og fór síðan með það á knæpurnar í Bahn- strasse. Það fylgdi og með, að hann myndi hafa komist undir manna hendur fyrir einhverja fúl- mensku, og það líka, að ekki væri gott að hitta hann einn í myrkri, því að hann legði það í vana sinn að kúga þá af mönnum fé. Eg lét þetta að vísu fara inn um annað eyrað og út um hitt, en get þó ekki neitað því, að eg hafði stundum á kveldin heyrt þvargið i þeitn hjónurn inn í svefnherbergi mitt, sem vissi út að húsagarðin- um, og hafði eg líka stundum heyrt þegar þau hjón voru í handalögmáli, og hafði þá eklci lcynt sér, að konan hafði miiður. Það má segja að eg hefði átt að leiða athygli lögreglunnar að þessu, en hreinskilnislega sagt, þá hefði það ekki verið til mikils á þeim dögum. Lögreglan hafði þá öðrum hnöppum að hneppa. Þegar eg var búinn að búa nokkrar vikur í húsinu, voru allir íbúar bæði í framhúsinu og bak- húsinu, farnir að heilsa mér og eg þeim, eins og þar er lenska. Hafði eg þá einnig stundum hitt Smith og höfðum við heilsast. Hann var beljaki. Andlitið var alls ekki ófrítt, en þrútið af drykk, og augnaráðið flöktandi og skuggalegt, og mér fanst sem lýs- ing húsmóður minnar inyndi standa nokkuð heima. Konuna sá eg líka, og var henni raunar held- ur ekki fisjað saman, en andlit hennar var sljóft og þreytt en þó góðmannlegt. Svo var það að eg kyntist Smdth, þó að það reyndar yrði með dá- lítið óvenjulegum hætti. Það var eitt kveld undir mið- nætti að eg kom heim til miín. Það var alldimt í götunni, því að ekki var kveikt nema á fjórða hverju Ijóskeri í hliðargötum,. Bærinn þurfti að spara. Þegar eg var að reka lykilinn í skráargatið á port- hurðinni varð eg þess var, að gengið var að mér, og eg leit upp. Þar var kominn Smith nágranni minn, ekki alveg allsgáður. „Upp með þær kringlóttu, lagsi,“ sagði hann og teygði and- litið þétt að andlitinu á mér. „Nú, eg hélt að þér vissuð, að það eru engar kringlóttar til leng- ur,“ svarði eg, því að önnur mynt en koparmynt var alveg horfin úr veltunni. „Engan þvætting, upp með nokkra bláa“, hann átti við fimm- markaseðlana, sem ekki voru oiðnir alveg verðlausir þá, „eg veit að þú vinnur,“ sagði hann og hcrfði á mig blóðskotnum augun- umi. Mér lá nú við að svara því, að hann gerði sjálfur vel í því að fara að vinna, en hætti þó við það af því, að mér finnast glóðaraugu vera ljótust allra augna, og lét eg hann svo fá tvo bláa. Svo var það einn dag, að snögg- lcga þurfti á skrifstofunni, þar sem eg vann, að nota skjalapinkil, sem mér hafði verið fenginn heinn tii mín, til þess að vinna úr hon- um þar, og átti eg að sækja hann strax. Það stóð þá svo illa á, að vagninn, sem starfsmennirnir voru látnir hafa, cr lieir fóru í sendi- ftrðir, var ekki heima við. Það var gamall Adler-bíll með stál- hringi í stað gúmmís á hjólunum, svo að það skrölti í honum eins og í heilli stórskotaliðsdeild. Áður fyr hefði ekki staðið á því að láta mig leigja strætisbifreið, en nú átti að spara, og í vandræðunum var gripið til þess úrræðis, að láta mig upp í bifreið þá, sem hinir háttsettu herrar skrifstofunnar, sem eg stöku sinnum heyrði getið um, en aldrei fékk að sjá, notuðu. Það var spánný dýrindisbifreið, með öllum þeim hnykkjum og hægindum, sem þá þótti mest til koma, og var málaður örn lýð- veldisins, nýi fuglinn, sem gár- ungarnir kölluðu, á hurðina. Fylgdi bifreiðinni prúðbúinn þjónn auk bifreiðarstjóra; það var með öðrum orðum bifreið, semi ekki hefði komið til mála að setjá mig upp í undir venjulegum kring- umstæðum, enda hefi eg hvorki fyr né síðar ekið í svo göfugu far- artæki. Þegar heiml að húsi mínu kom, stóð Smith hjá portinu og horfði á það er þjónninn af gömlum vana opnaði fyrir mér vagndyrnar, þótt hann reyndar hefði ekki þurft að hafa svo mikið við mdg. Er eg gekk fram hjá Smith tók hann mjög lotningarfullur ofan húfuna sína. Og þeim sið hélt hann altaf síðan. Það hafði á dögum keisarans verið sá andi uppi, að menn veittu því sem1 opinbert var, hina mestu Iotningu. Það lá við að heiðarleg- ir borgarar tækju ofan fyrir hin- um „keisaralegu" póstkössum, og að þeir stæðu keikir með hendurn- ar niður með buxnaskálmunum, ef lögregluhundur gekk urrandi fram hjá; hann var, þótt ferfætt- ur væri, líka nokkurskonar em- bættismaður keisarans. Eg varð hálfhissa á því, að mað- ur eins og Smith skyldi ekki löngu vera orðinn laus við þennan odd- borgarabrag. En í hvert skifti, sem eg mætti honum eftir þetta, heilsaði hann mér vendilega að fyrra bragði, og eg sá virðinguna fyrir hinum glæsilega vagni, sem eg af tilviljun hafði lent í. ljóma í augum hans. Það kom stundum fyrir, að hann bæði mig um1 einhverja smá- peninga, en nú var það altaf með kurteisi. Eg yrti og stundum á hann og tók hann þvi vel. Einu sinni sagði eg við hann: „Því vinnið þér aldrei?“ „Það gerir gamla konan,“ svar- aði hann. „Finst yður það ekki vera að fara aftan að siðunum spurði eg. Smith ypti öxlum. „En þvi drekkið þér það upp, sem hún aflar?“ spurði eg enn, forvitinn að heyra hverju hann svaraði. „Maðurinn lifir ekki á einu saman brauði,“ var svarið. Við þvi varð litlum röksemdum við komdð. * * * Eg hafðd fengið orlof til þess að vera uppi í sveit hjá kunningja mínumi um jólin og íram yfir ný- árið. Og eftir skrifstofutíma á að- fangadag flýtti eg mér því heim til þess að tína saman pjönkur miínar, svo að eg næði lestinni í tæka tíð. Þegar eg beygði úr Hauptstrasse upp í Helmstrasse, sá eg allmikla mannþyrpingu á horninu á Bahn- strasse, og heyrði þaðan óp og sköll. Og eg gekk þangað af for- vitni. Þegar þar kom sá eg það yfir mann])yrpinguná, að tveir menn voru í blóðugum bardaga, og var annar þeirra vinur minn Smith. Það var ekki siður manna á þess- um slóðum að skilja menn, ’ef hnippingar urðu, menn slógu þá hring um bardagamennina, og gáðu þess að alt færi fram með list og prýði, en skiftust með óp- um í flokka með og móti, og var auðheyrt, aö að þessu sinni lenti öll samúöin Smiths niiegin. Eg boraði mér inn í mannþröng- ina, og sá innan við hringinn standa grátandi stúlkubarn á að giska 9—io ára, og eg heyrði það á köllum þeirra Smiths, að deilan myndi stafa eitthvað af henni, og var eg steinhissa á því. Eg spurði þann, sem næstur mér stóð, hvem- ig i öllu lægi, og fékk þá alla sög- una. Smith hafði komið þar að á horninu^ að einn af ibúum Bahn- strasse var að berja á telpuhnokk- anum svo að við meiðslum lá; var það dóttir hans og var hún búira að fá blóðnasir. Hafði Smith at- yrt hann fyrir tiltækið, og reynt að bjarga barninu, en hinn hafði ekki viljað láta laust, og svo vartj orustan. Eg horfði á eins og aörir, og verð að játa, að eg gladdist er Smiith kom lagi á andstæðing sinn, sem úrslitum réði, svo að tveir miskunnsamir Samverjar urðu að hjálpa honum heimi. Og þá laust mannsöfnðurinn upp húrra-hrópi, því að þeir eru skjótir tilfinninga- menn suður þar. Smith stóð upp við húsvegginn og þurkaði af sér blóðið og svit- ann, en telpan stóð skælandi hjá honum og hélt í buxnaskálminai hans. # Maður einn úr hópnum tók upp húfuna, sem farið hafði af Smith í viðureigninni. „Við skulum gefá honum jólagjöf," kallaði hann. Og húfan fyltist á svipstundu; það voru víst í henni um þúsund mörk, sem þá var langt á annað hundrað krónur. Það var auðséð á Smith, aö hann áttaði sig varla á öllu þessu, og þegar lögreglan loks drattaðist á vettvang og skrifaði hjá sér nafn hans, og lauk, eftir að vera búin að heyra málavöxtu, lofsorði á hann, var auðséð á Smith, að hann var i nokkrumi vandræðum með þessa nýju aðstöðu sína til mannfélags- ins og mannanna. Er eg gekk inn í portið, gekk hann á eftir með telpuna iafandi við buxnaskálmina. „Því voruð þér að sletta yður' fram í þetta?“ spurði eg. „Ja, það er nú' svona á jólunum,“ svaraði hann hálf viðutan. Meðan eg var að tína samarr plögg mín í svefnherberginu varð mér litið út luml gluggan yfir húsagarðinn, og þá sá eg inn um gluggann hjá Srnith, að hann var að faðma konuna sína. Það eru vandræði, hugsaði eg þá með mér, að ekki skuli vers nema tveir jóladagar á ári.----- Þegar eg kom heim eftir nýar- ið varð eg strax að flytja mig til Kaupmannahafnar, og eg frétti' því ekki hvernig þessu máli reiddí af. * * ★ Nokkrum árum seinna var eg staddur i Berlín urn sumartíma, og' datt mér þá í hug að vitja fornra stöðva í Helmstrasse. Eins og. venja er til á sumrin eftir vinnu,- sat gott fólk fyrir utan húsin og. drakk í sig síðustu sólargeislana. Er eg kom að húsinu, semi eg' hafði búið í, sá eg þar sitja hjón- og hjá þeim stúlka eitthvað fjór- tán ára. Er eg gáði betur að, sá'- eg að það var Smith vinur minn og kona hans. Allur kvapi var horf- inn úr andliti hans, hann. var í hreinni skyrtu og tottaði pípu eins- og aðrir heimilisfeður. „Eruð það þér, Smith?“ spurði eg- Smith þckti mig strax og heils— aði mér frjálsmannlega. „Já, eg er nú verkstjóri í verk- smdðju, sem bærinn á. Eg fékk stöðuna vegna þess að eg hjálp- aði litlu stúlkunni á jólunum, þér muni'ð. Það er hún þetta, hún er nú hjá okkur og okkur líður öll1- um vel," sagði hann. Stundum eru jól jafndægraniig? milli, hugsaði eg þegar eg fór.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.