Morgunblaðið - 02.11.1953, Blaðsíða 4

4
MORCUNBLAÐIÐ
Mánudagur 2. nóv. 1953 ]
Þættir úr söoy
EINAR BENEDIKTSSON
VAR SÁ FYRSTI
FYRSTA tilraunaútgáfa dagblaðs
hér á landi var gerS aí Einari
Benediktssyni. Hann lýsti ráða-
gerðum sínum um þetta í boðs-
bréfi dags. 29. nóvember 1895.
Blaðið skyldi heita „Dagskrá" og
hafa sérstaka fregnritara í
Kaupmannahöfn, Englandi og
Vesturheimi, í hverju héraði inn-
anlands og kaupstöðum. Auk
fréttanna áttu viðfangsefni þess
að vera rtiargvísleg meningar-
•og atvinnumál, jafnframt því,
sem blaðið myndi berjast fyrir
sjálfstjórn íslendinga. Sjálft hóf
blaðið göngu sína 1. júlí 1896, en
litkoma þess varð óregluleg, og
-■daglega kom blaðið ekki út,
*iema að jafnaði sumarið 1897.
„Dagskrá“ sjálf lifði ekki nema
fá ár og mátti ekki kallast dag-
blað nema stutta hríð. Engu að
«íður ber þessi fyrsta tilraun dag-
blaðsútgáfu hér vitni um stórhug
böfundar síns. Mun hennar þess
vegna lengi verða minnst, og þó
okki síður vegna þess, að í „Dag-
«krá“ birtust ýmsar af beztu
sgreinum Einars Bénediktssonar
um menn og málefni, auk þess
«em hann barðist þar einarðlega
fyrir skoðunum þeirra feðga,
Benedikts sýslumanns Sveinssön-
«r og sjálfs hans, í stjórnarskrár-
wnálinu.
^DAGBLAÐIГ
Næsta tilraun dagblaðsútgáfu
var gerð nær 10 árum síðar, á
árinu 1906. Þá gaf Jón Ólafsson
wm ársfjórðungsbil út „Dagblað-
ið“. Skilyrði til fréttaoflunar voru
snú sýnu betri en áður, þar sem
•íandssíminn var opnaður 29.
Sept. þetta ár. Engu að síður gafst
Jon Ólafssón upp við tilraún
sína og segir í síðasta blaðinu
ævo: „Með þeim skilyrðum, sem
vér höíum átt kost á að vinria við
•enn sem komið er, virðist of
asnemmt enn að ætla Reykjavík-
"Urbæ dagblað".
VÍSIR — DAGBLAÐÍ®
Ékki er fullreynt, fyrr en í
!>riöja sinni, segir máltækið, og
Jvo fór hér. Árið 1910 hóf Einar
Gunnarsson útgáfu dagblaðsins
Vísis, sem enn lifir góðu lífi og
•er því elzta dagblað á íslandi.
TEinar fór stillt af stað, taldi dag-
blað sitt aðeins vera „Vísi til
Jagblaðs í Reykjavík“ og er
Aafn blaðsins af því dregið. í
inngangsorðum blaðsins er kom-
'ázt svo að orði: „Vísir er að þreyfa
fyrir sér, hvort tiltökur séu að
■stofua hér dagblað. Dagblaðið
*etti að vera sannórt fréttablað,
*en vera laust við að taka þátt í
•deilumálum“.
Þrátt fyrir útkomu Vísis virtist
ssumum vera rúm fyrir annað
Sflugra fréttablað, sem kæmi
daglega út. Haustið 1913 efndu
þess vegna tveir ungir menn, þeir
Vilhjálmur Finsen og Ólafur
Björnsson til útgáfu nýs dag-
blaðs. Aðstandendur Vísis töldu
,|>essu blaði stefnt gegn sér og
jreyndu á síðustu sturidu, að tor-
velda útkoriiu hins nýja blaðs, j
ítofnuðu til útgáfu hleypiblaðs,
er þeir kölluðu „Dagblaðið". Það
^nafn höfðu tvímenningarnir val-
ið blaði sínu. Á síðustu sturidu
„breyttu þeir því um nafn blaðs-
ijjis og kölluðu það Morgunblaðið.
Kom það fyrst út hinn 2. nóvem-
ber 1913, og síðan hafa bæði
Morgunblaðið og Visir verið gef-
in út hér í bæ og þegar frá leið
nokkur fleiri dagblöð.
Stofnéndur Morgunblaðsins
- voru báðir á þrítugasta aldursári,
þegar þeir hófu útgáfu blaðsins.
Báðir voru þeir því á léttasta
skeiði og höfðu óvenjuíega góða
aðstöðu og undirbúning til slíkr-
ar blaðaútgáfu, að öðru en því,
að hvorugur hafði neina fjár-
muni fram að leggja.
Austurstræti 8. fsafoldarprentsmiðja, þar sem Morgunblaðið
hóf göngu sína.
Ólafur Björnsson
Vilhjálmur Finsen
MORGUNBLAÐIÐ
OG STOFNENDURiMR
Vilhjálmur Finsen hafði þeg-
ar tekið að gefa sig að blaða-
mennsku á stúdentsárum sínum
í Kaupmannahöfn. Síðan lserði
hann loftskeytafræði og gerðist
löftskeytariiaðúr ’ á stórum milli-
landaskipum um árabil. Aldrei
lagði hann þó blaðamennskuna
alveg á hiliuria og í inngangsorð-
um sínum að Morguriblaðinu seg-
ir hariri svo: „Ég hefi um tíriia
sína daga. Þegar hér var komið
hafÓI Ólafur vérið ritstjóri ísa-
foldar um nokkurra ára skeið,
og hafði forráð ísafoldarprent-
smiðju. Hinu nýja blaði var þess
Vegna rhikill styrkur að þátttöku
Ólafs, þó að Vilhjálmur Finsen
gerðist einn ritstjóri þess, þar
sem Ólafur hélt áfram ritstjórn
ísafóldar.
INNGANGSORD finsens
Eiriar Arnórsson
unnið við stórblöð í New York,
Kaupmannahöfn og Kristjaníu,
með það fyrir augum, að reyna
að koma hér á einhverju lítils-
háttar af því blaðamenriskusniði,
sem þar tíðkast“. Ferill Vilhjálms
Finsens sýndi að hann var hug-
myndaríkari, víðförlari og meiri
heimsborgari en flestir Islend-
ingar á þeim árúm og reyndist
honum þetta ekki ónýtt vegar-
nesti í ritstjórn sinni.
Ólafur Björnsson var hagfræð-
ingur að mennt en gjörþekkti ís-
lenzka blaðamennsku frá bernsku
árum. Hann Var sonur Björns
Jónssonar, ráðherra og ritstjóra
ísafoldar, fremsta og áhrifa-
ríkasta blaðamanns á íslandi um
Inngangsórð Vilhjálms Finsens
að Morgunblaðinu hefjast á þessa
leið: „Dagblað það, sem hér byrj-
ar starf sitt, á fyrst og fremst að
vera áreiðánlegt, skemmtilegt og
lipurt ritað fréttablað“. Síðar
segir: „Stjórnmálabarátta sú, sem
þjóðin hefur átt í síðastá áratug-
inn, hefur tekið svó rnikið rúm
í blöðunum, að þeim hefur eigi
verið unnt að rita um margt hið
skemmtilega og nýstárlega, sem
gerst hefur innanlands og utan.
En Morgunblaðið tekur engan
þátt í flokkadeilum, þó það auð-
vitað muni gefa lesendum sínum
kost á að kynnast fljótt og greini-
legá öllu því helzta, er gerist í
lands- og bæjarmálum“. Þá er
enn vikið að því, að megináherzla
muni verða lögð á að afla áreið-
anlegra frétta. Blaðið hafi þegar
útvegað sér fréttaritara í Lund-
únum, Kaupmannahöfn og
Kristjaníu, og þaðan muni heims-
fréttirnar koma daglega. „Gamla
Frón flyzt nær menntámiðstöðv-
um heimsins, og gætum vér unn-
ið að því, væri aðaltilgangsatriði
voru náð“. „Fréttir hvaðanæva
af landinu mun og eigi skorta í
blað vort“. Þá segir: „Það er
ekkert „stórblað“ — eins og sum-
ir í skopi hafa kallað það, —
sem hér hleypur af stokkuoum.
Vér hefðum vissulega óskað
þess, að bæði brot og lesmál þeg-
ar frá byrjun hefði getað orðið
stærra og fjölbreyttara en það
nú er. En það á að geta orðið
,,stórblað“, efti'r islenzkum mæli-
kvarða, þegar fram líða stundir,
ef blaðið fær góðan byr“.
Á ÍSLENZKAN
MÆLIKVARÐA
Það átti all langt í land, að sá
draumur Vilhiálms Finsens rætt-,
ist, að Morgunblaðið yrði stór-
blað á íslenzkan mælikvarða.
Blaðinu var raunar strax tekið
vel, en skilyrðin til hárrar kaup-
andatölu voru lengi vel ekki
fyrir hendi. Þegar blaðið hóí
göngu sína voru íbúar Reykja-
víkur ekki nema 12 þúsundir og
samgöngur við aðra landshluta
svo erfiðar, að ekki var við því
að búast, að margir þar gerðust
kaupendur dagblaðs í Reykja-
vík. Stórtiðindi þau, sem gerð-
ust strax á fyrsta ári blaðsins,
þegar heimsstyrjöldin fyrri hófs.t
í ágúst 1914, juku þó mjög frétta-
fýsn álménnings, og leiddi af því
verulega kaupendafjölgun, ekki
aðeins í Reykjavik, heldur úti
um land, þrátt fyrir erfiðar sam-
göngur.
FRÉTTAÞJÓNUSTAN
AÐALATRIÐIÐ
Morgunblaðið hefur frá upp-
hafi átt velgengni sína því að
þakka, að það varð bezta fréttá-
blað landsins og að landsriiönri-
um hefur æ betur og betur skilizt
nauðsyn góðrar, öruggrar og
skjótrar fréttaþjónustu. Eins og
fyrr segir var það ætlun stofn-
enda blaðsins, að það tæki ekki
þátt í stjórnmáladeilum, heldur
gáetti þar fulls hlutleysis. Slíkt
algert hlutleysi er flestum of-
raun, því að við val frétta og
ákvörðun um, hversu mikið skuli
Þörsteinn Gíslason
gera úr hverri einstakri frétt,
hljóta skoðanir fréttamanns og
ritstjóra mjög að segja til sín.
NÝ VIÐHORF
Morgunbíaðið fékk því snemma
á sig r.okurn stjórnmálablæ. Þess
gætti í upphaíi minna en ella
vegna þess, að á fyrstu árum
blaðsins var mikiR glundroði í
íslenzkum stjórnmálum. Flokka-
skipún Var óviss og breýtileg og
miðaðist framan af mest við af-
stöðu manha í stjórnmáladeilun-
úm við Dani. Á bví varð gerbreyt-
ing með sarr.þykkt sambandslag-
anna 1918. Nýjar stefnur voru þó
þegar áður farriar að ryðja sér
j til rúms. Gætti þess einkum í
stofnun Framsóknarflokksins og
Alþýðuflokksins á áririu 1916.
Eftir að hin sósíalistísku'öfl fóru
að láta að sér kveða, þokuðust
þeir, er borgaralegar skoðanir
höfðu, smám saman nær hver
öðrum, þó að það tæki langan
tíma, og lengi logaði í þeim glæð-
um, er kviknað höfðu meðán á
deilunni við Dani stóð. Morgun-
blaðið, skipaði sér frá öndverðu
í hina borgaralegu sveit og snér-
ist strax á sveif með þeim, sem
vildu hið fyrsta lptta af margs-
konar höftum og ríkisíhlutúri,
sem tekin var upp í fyrri heims-
styrjöldinni.
aðsíns
SAMTÖK TIL AÐ EFLA
FKJÁLST FRAMTAK
Einn þátturin í því áð koma S
föstum samtökum unnenda frels-
is í framtaki, athafnalífi og verzl-
un, var að hópur manna bast
samtökum um að tryggja þessum
málstað blaðakost, er næði senu
víðast, um landið. í því skyni var
hlutafélagið „Arvakur“ stofnað á
árinu 1919. Festi það þá kaup á
Jón Kjartansson
ísafold af Ólafi Björnssyni og
ráðgerði að stofna nýtt dagblað,
Öllum aðilum þótti hitt sam$
hentara, að félagið keypti Morg-
unblaðið, er þégar hafði hneigst
að þessum málstað, búið var aS
festa öruggar rætur og öðlast áll-
mikinn kaupendafjölda, þótt á
ýmsu ylti um fjárhaginn. Samn-
ingar tókust því um að félagið
keypti Morgunblaðið og var á-
kveðið, að ísafold skyldi verða
vikuútgáfa Morgunblaðsins svo
sem verið hefur síðan.
Ætlunin var, að Ólafur Björns-
son gerðist ritstjóri ásamt Vil-
hjálmi Finsen, er halda átti starfi
sínu áfram en Ólafur annast
stjórnmálaritstjórnina. En urti
þessar mundir andaðist Ólafur
Björnsson skyndilega langt fyrir
aldur fram og varð hann mönn-
um að vonum mjög harmdaúðu
EMBÆTTISFRAMI
VILHJÁLMS FINSENS
Vilhjálmur Finsen hélt rit-
stjórn sinni á blaðinu til ársloka
1921, flutti hann þá af landi burt
og gerðist meðritstjóri blaðsins
„Tidens Tegn“ í Osló og starfi®
síðan lengi að blaðamennsku þar
í landi, þar til hann gekk í utan-
ríkisþjónustu íslenzka ríkisins. Á
stríðsárunum síðari var hann fuli
trúi íslands í Stokkhólmi og mi
síðast fyrsti íslenzki sendlherr-
ann í Þýzkalandi. Mun nú að .því
Árni Óla
kómið, að hann láti af þeim störf-
um fyrir aldurssakir og getur
hann litið yfir óvenju fjölbreyt'tat
og viðburðaríka ævi. Sjálfsagt
hafa ekki állir æskudraumar
hahs fremur en annara rætzt, éis
Morgunblaðinu er það mikil
ánægja að sá draumur hans, að