Morgunblaðið - 03.11.1957, Side 6

6
MORGUNBL AÐIÐ
Sunnudagur S. nðvember 1957
Nýjar aðferðir við jarðhitarannsóknir
Samtal við Gunnar Böðvarsson
UNDANFARIN tvö ár hefur
Gunnar Böðvarsson, verk-
fræðingur, dvalizt í Banda-
ríkjunum og stundað nám við
California Institute of Techno
logy, og notað jafnframt tím-
ann til að fylgjast með nýj-
ungum á sviði.jarðeðlisfræði
Gunnar Böðvarsson
©g stjörnufræði. í vor tók
hann doktorspróf við háskól-
ann. — Gunnar Böðvarsson
lauk verkfræðiprófi í Þýzka-
landi 1943, kom svo heim eft-
ir stríðið og vann við jarðhita-
deild raforkumálaskrifstof-
unnar. 1954 til 1955 dvaldist
hann í Mexico og athugaði þar
jarðhita til raforkuvinnslu á
vegum stjórnar Mexicoríkis
og Sameinuðu þjóðanna. —
Morgunblaðið hefur hitt
doktor Gunnar Böðvarsson að
máli og spurt hann um nýj-
ungar á sviði jarðhitarann-
sókna.
Bilið breikkar
Á árunum eftir styrjöldina
hefur komið meiri skriður á vís-
indastarfsemi en nokkum tíma
hefur þekkzt áður, bæði í Banda-
ríkjunum og Evrópu, og einkum
er það mikill styrkur fyrir fram-
farirnar, að nú er ekki sízt lögð
áherzla á að veita mikið fé til
hagnýtra vísinda. Vísindastarf-
semi í dag er orðin skipulögð,
en áður voru það örfáir áhuga-
menn, sem fengust við grund-
vallarvísindi. Þegar svona stend-
ur á, verður æ erfiðara fyrir
okkur hér úti á íslandi að fylgj-
ast með í grundvallarvísindum,
hvað þá í þróun einstakra sér-
greina. Ein af ástæðunum til
þess, að ég fór utan fyrir tveim-
ur árum var sú, að mér fannst
hættulegt að dveljast hér of
lengi án þess að kynnast nýj-
ungum í minni grein. Að vísu
hafa allar aðstæður stórbatnað
hér á landi á síðari árum, en
hætt er við því að bilið breikki
jafnt og þétt milli hinna smáu
og stóru þjóða.
Aðferð, sem gefst vel
Aðalverkefni okkar á sviði
jarðhitamálanna, heldur Gunnar
Böðvarsson áfram, er. að kanna
í grundvallaratriðum orsakir og
eðli jarðhitans, leita nýrra jarð-
hitalinda og gera okkur grein
fyrir því, hve lengi við getum
notazt við þann jarðhita sem nú
er hagnýttur. — Ég held að mér
sé óhætt að segja, að við séum
nokkuð öruggir með skýringar
á jarðhitanum almennt. Hins
vegar vantar okkur að sjálfsögðu
vitneskju um mörg atriði í sam-
bandi við einstök jarðhitasvæði.
Okkur skortir vitneskju um ein-
stök mikilvæg atriði, jafnvel á
þeim svæðum, sem eru þýðing-
armest fyrir okkur, t. d. svæð-
unum hér í nágrenni Reykjavík-
ur. Sérstaklega er enn margt
óljóst um rásir heita vatnsins
neðanjarðar. Það, sem nú ligg-
ur fyrst fyrir í þessum efnum,
er að beita nýjum rannsóknar-
aðferðum, og vil ég sérstaklega
benda á tvær. 1 fyrsta lagi hina
svokölluðu isótópa-aðferð, sem
byggist á því, að kanna hve mik-
ið magn af þungu vatnsefni eða
vetni og þungu súrefni laugar-
vatnið inniheldur og bera það
síðan saman við samsetningu
regnvatns á einstökum stöðum.
Regnvatn inniheldur misjafnlega
mikið af þungu vetni og þungu
súrefni eftir því hvar það fellur
niður á landinu. Hlutfallslega
mest fellur af þungu vetni og
þungu súrefni við ströndina, en
svo minnka þessi efni örlítið í
regninu, þegar iniiar dregur. Það
má því segja, að regnvatnið sé
þannig „merkt“. Nokkurn veg-
inn er fullvíst, að laugarvatnið
er ekki annað en regnvatn, sem
hefur orðið fyrir smávægilegum
áhrifum af berginu, sem það
streymir um. Engin ástæða er
til að ætla, að hlutfallslegt magn
af þungu vetni og þungu súrefni
hafi breytzt, meðan vatnið
streymdi neðanjarðar. Þegar
laugarvatnið er borið saman við
grenninu er komið að norð-aust-
an, þ. e. a. s. frá svæðunum við
Hvalfjarðarbotn, en ekki frá
svæðinu austur af Reykja-
vík, eins og t. d. Heilisheiði. —
Þetta kom mér ekki á óvart,
því ég hef alltaf talið senni-
legt, að vatnið streymdi eftir
brotlínunum, en ekki þvert á
þær. Þessi fyrsta tilraun með
isótópa-aðferðina hefur gefizt
vel og standa vonir til þess, að
með henni megi rekja neðan-
jarðarrás laugarvatnsins miklu
betur en áður hefur verið hægt.
1 sek.Iítri — 1 millj. króna
En til þess að geta beitt þess-
Frá Námaskarði.
mælingar á regnvatni á einstök-
um stöðum á landinu, má með
sæmilegri nákvæmni sjá, hvaðan
laugarvatnið er komið. Þessi
aðferð hefur þegar verið við-
höfð á Reykjavíkursvæðinu og
hefur greinilega komið í ljós, að
vatnið úr Þvottalaugunum og
öðrum heitum lindum hér í ná-
shrifar úp 1
daglega lífinu j
Happdrætti
ÞAÐ kemur alloft fyrir, að
hringt er eða skrifað til
Morgunblaðsins varðandi happ-
drættin, sem ýmiss i.onar félags-
samtök efna til í fjáröflunarskyni.
Að sinni verða þó almennar hug-
leiðingar um þessi mál látnar
bíða, en Velvakandi sneri sér í
gær til Baldurs Möller deildar-
stjóra í iómsmálaráðuneytinu og
fékk hjá honum skrá um stærstu
happdrættin, sem nú standa yfir.
Er hún birt hér að ósk allmargra
lesenda Torgunblaðsins:
Happdrætti Knattspyrnusam-
bands íslands: Dregið var 25.
október. Skv. upplýsingum frá
sambandinu verður vinnings-
númerið birt eftir helgina, en
leyndarmálið er sem stendur varð
veitt i innsigluðu bréfi hjá borg-
arfógetanum í Reykjavík, þar sem
ekki hefur tekizt að fá fullnaðar-
uppgjör frá öllum þeim, er miða
hafa undir höndum.
Happdrætti Neskirkju: draga
átti í gærkvöldi.
Happdrætti Leikfélags Reykja-
víkur: draga á í kvöld.
Happdrætti ÍR: skv. upplýsing-
um forráðamannanna var dregið
um 5 vinninga 13. september. Síð
ari dráttur fer fram 13. nóvem-
ber.
Happdrætti til styrktar bygg-
ingu félagsheimilis í Kópavogi.
Draga á .. desember.
Hinn 23. desember á að draga í
happdrætti Náttúrlækningafélags
ins og í símahappdrætti styrktar-
félags lamaðra og fattlaðra.
Hinn 23. desember á svo að
draga í happdrættum Þjóðviljans
og Sambands ungra Framsóknar-
Sunnudagslögin
Kæri Velvakandi.
EG er svo sárreið yfir því, að
útvarpið skuli hafa fellt nið-
ur lang-skemmtilegasta þáttinn,
eina þáttinn, sem var virkilega
fyrir smekk unga fólksins þ.e.a.s.
Sunnudagslögin hans Ólafs Step-
hensen.
í fyrra var það svoleiðis heima
hjá mér, að við stúlkurnar neit-
uðum og höfnuðum öllum útboð-
um á sunnudagskvöldum vegna
þáttarins, og ég veit, að fólk sat
heima við útvarpið til að hlusta
og hreyfði sig ekki út á fleiri
heimilum en mínu.
Það getur verið, að vetrardag-
skráin sé ekki komin í fullan gang
ennþá, svo að hann komi seinna,
en væri þá ekki athugandi fyrir
útvarpið að láta vinsælustu þætt-
ina byrja fyrr á vetrum?
Ein sárreið."
Eftirskrift Velvakanda: Ég sé
að Sjöfn Sigurbjörnsdóttir á að
kynna dansplötur í kvöld.
Gargandi hljómlist
Velvakandi fékk í fyrradag
annað bréf um tónlistina í út-
varpinu. Minnist hann þess ekki
að hafa séð jafnlangt gengið í
andmælum gegn tónaflutningi í
útvarpinu og þar er gert. Má með
sanni segja, að erfitt er fyrir
blessaða útvarpsmennina að gera
öllum til hæfis. En hér kemur
bréfið:
Áheyrendum Ríkisútvarpsins
mun haf komið á óvart að heyra
af munni sjálfs formanns útvarps
ráðs iýrir nokkrum dögum, að
hljómleikar frá útvarpstæki, sem
enginn hlustaði á, væri „gargandi
hljómlist" eins og hann orðaði
það. Veit ég til, að itrekaðar til-
raunir hafa verið gerðar til að
koma útvarpsráði í skilning um
þetta, en hingað til hefur verið
skotið við því „skollaeyrum" sem
svo er kallað og hljóðfæra „garg-
ið“ verið aukið í stað þess að
stytta það.
Ekki ætti að þurfa að taka
fram, að hljómleikar gegnum út-
varpstæki eru „garg“, jafnt hvort
sem hlustað er á það eða ekki.
Sannleikurinn er líka sá, að svo-
kölluð „æðri tónlist", veitt i gegn-
um útvarpstæki inn í önn og ys
heimila og vinnustaða — og
reyndar hvar sem er — getur
ekki orðið annað en heldur
óskemmtilegur og þreytandi
hljóðfæraglymur. H. S.“
ari aðferð, þarf að mæla mikinn
fjölda sýnishorna, og verður það
ekki gert nema við eignumst okk-
eigin mælistöð. Hafin er
samvinna um þetta mál milli
Háskóla íslands og raforkumála-
skrifstofunnar og er í ráði, að
þessar stofnanir komi upp mæli-
stöð, sem annazt geti þessar mæl-
ingar ásamt öðrum líkum verk-
efnum, en skortur á fé hefur enn
staðið framkvæmdum fyrir þrif-
um. Við álítum, að hér sé um að
ræða eitt mesta hagsmunamál á
sviði hagnýtra jarðhitarann-
sókna. Hér ber þess að gæta, a3
kostnaður mælistöðvarinnar yrði
ekki ýkjamikill, líklega undir
einni milljón króna, en verðmæti
hvers sekúndulítra af 80—90*
heitu vatni, sem bætist við hér
í Reykjavík, er ein milljón kr.
.Til að skýra þessar síðustu töl-
ur, vil ég taka það fram, að hver
virkjaður sekúndulítri af 80—90*
heitu vatni á Reykjavíkursvæð-
inu, sparar eldsneyti fyrir 120
þús. krónur á ári, ef hann er
réttilega hagnýttur. Ef 'sparað
eldsneyti er reiknað næstu 25
árin og heildarupphæðin er færð
til dagsins í dag með 7% vöxt-
um, verður þetta samtals um
1.4 milljónir króna. Borunar-,
aðveitu- og virkjunarkostnaður
hvers sekúndulítra mun hins
vegar ekki fara fram úi 400 þús.
krónum, og verður bá eftir ein
milljón kr. sem hreim hagnaður
á umræddu tímabili.
Seinni aðferðin, sem ég vildi
nefna, byggist á þv. að kanna
betur en áður hefur verið gert
rafleiðni berggrunnsins. Leiðnin
er verulega háð hita, þannig að
hár hiti gefur háa leiðni, og með
því að kortleggja leiðni berg-
grunnsins má fá vitneskju um
staði með háum hita. Slíkar við-
námsmælingar hafa að vísu verið
notaðar talsvert hjá jarðborunar-
deild raforkumálastjórnarinnar,
en tækin, sem við höfum haft
til umráða hingað til, hafa að-
eins getað gefið staðbundnar upp-
lýsingar. Þau hafa þó komið að
mjög góðu haldi á einstökum
svæðum og orðið til þess, að
vísa leiðina að mörgum lindum,
sem hafa verið hagnýttar. En
við hefðum viljað geta gert
þessar athuganir á miklu víðari
grundvelli. Sökum kostnaðar hef-
ur þetta ekki verið hægt. Nú
hafa menn hins vegar veitt því
eftirtekt, að hið svokallaða jóna-
lag í háloftunum (,,ionosphere“)
sendir mjög oft frá sér rafsegul-
öldur með mjög lágri tíðni. Þess-
ai öldur valda jarðstraumum,
en ferill þeirra er háður leiðni
Frh. á bls. 16.
Buiað uftir guiu í Krýsuvík. — Ljósm.: Vigfús Sigurgeiissou.