Morgunblaðið - 03.11.1957, Qupperneq 13

Sunnudagur 3. nóvernber 1957
MOHCT’TVfír 4010
IS

Rétt þegar ég hafði lært
að teikna Jóa frænda,
safnaðist hann til feðra
sinna.
Ég hafði ekki einu sinni
getað fullgert lauslega
„skissu“ af Malenkov,
þegar hann var allur á
bak og burt.
Nú er va nd I ifað fyrir te i kna ra na
Þegar ég loksins hafði
æfzt í að teikna þá Búlla
og Krússa eftir minni,
hvarf Búlli í skuggann.
Og Molotov, sem hafði
verið eins og bjargföst
súla, brotnaði og datt.
Og loksins var það
Zhukov — áður en ég
hafði lært að teikna
aðra röðina af orðunum
hans, hvarf hann í þykkt
ský af alls konar get-
gátum.
Þannig lýsir brezki blaðateiknarinn Cummings því í „Daily Express“, hve erfitt sé fyrir teiknara að vera nógu handfljótir,
þegar atburðirnir í Moskvu eru annars vegar.
REYKJAVÍKUHBRÉF
Laugardagux 2. nóv.
Tveir mætir menn
látnir
ÞESSA dagana hafa látizt tveir
rr.ætir menn, sem allir, er þá
þekktu, munu ætíð minnast með
hlýjum hug. Hinn fyrri þeirra,
Bjarni Sigurðsson, skrifstofu-
stjóri Varðarfelagsins, átti sér
einkennilegan æviferil. Hingað til
bæjarins fluttist hann ekki fyrr
en á efri árum, um það bil er
flestir láta af störfum, eða a. m.
k. fara fremur að draga sig í hlé.
Þangað til hafði hann unnið um-
svifamikið ævistarf á Austfjörð-
um, lengst af á Eskifirði. Þar var
hann í sveit forystumanna og
naut margháttaðs trúnaðar. Um
sextugt fluttist hann svo til
Reykjavíkur og gerðist þar skjótt
skrif stof ust j ór i V ar ðar f élagsins.
Því starfi gegndi hann ætíð síð-
an, fram á nítugasta og fyrsta
aldursár. Hann hvarf frá störfum,
að eigin ósk, aðeins örfáum dög-
um áður en hann lézt. Þangað til
gekk hann hvern vinnudag tein-
réttur niður í Sjálfstæðishús og
gætti þess, að halda öllu í röð og
reglu. Áhugi hans og starfsgleði
var með eindæmum, enda naut
hann óskiptrar vináttu og virð-
ir.gar allra samstarfsmanna sinna.
Jón Sigurðsson frá Kaldaðar-
nesi, fyrrv. skrifstofustjóri Al-
þingis, var mun yngri, kominn
nokkuð á sjötugasta og annað ár.
Dauða hans bar því mun fyrr að
en menn höfðu vænzt á þessum
tímum, þegar æviskeið manna
virðist stöðugt vera að lengjast.
Jón Sigurðsson starfaði við þá
stofnun, Alþingi, þar sem sam-
komulag manna á milli er einna
minnst hér á landi. Jón Sigurðs-
son fór aldrei dult með sínar
eigin stjórnmálaskoðanir. Allir
vissu, að hann var eindreginn
Sjálfstæðismaður. Engu að síður
leituðu þingmenn úr öllum flokk-
um stöðugt ráða hjá honum, og
engum kom til hugar annað en,
að Jón væri öllum jafnráðholl-
ur. Hlutleysi hans og trúmennska
var hafin yfir allan vafa. í fram-
komu sýndi Jón ætíð sanna hæ-
versku. Smekkur hans á íslenzkt
mál var óbrigðull, og enginn var
talinn honum fremri hér á landi
í þýðingu erlendra skáldsagna á
íslenzka tungu. Þingmenn von-
uðu allir, að hinn holli ráðgjafi
þeirra mætti njóta langs friðsæls
ævikvölds, er honum ynnist tími
til að sinna hugðarefnum sínum.
Sú kvöldstund varð skemmri en
skyldi.
Mattías Þórðarson
áttræður
Matthías Þórðarson, fyrrum
þjóðminjavörður, varð áttræður
sl. miðvikudag. Matthías er einn 1
þeirra, sem með ónægju geta lit-
ið yfir langan ævidag. Hann hef-
ur verið sístarfandi, og ávöxtur-
inn af starfinu er mikill og marg-
breytilegur. Matthías er með af-
kastamestu rithöfundum síns
tíma, og hefur þó aldrei verið
brugðið um að kasta höndum til
þess, sem hann hefur gert. Út-
gáfa hans á ritsmíðum Jónasar
Hallgrímssonar er sígild og svo
vönduð, að erfitt mun vera um
að bæta. Markverðast af störfum
Matthíasar er þó umhirða hans
og uppbygging á Þjóðminjasafn-
inu. Hann varð lengst af að vinna
við erfiðar aðstæður á efsta lofti
í Landsbókasafnshúsinu við
Hvei'fisgötu. Þar og á skrifstofu
sinni á neðri hæð hússins var
Matthías öllum stundum, oft
fram á nótt. Eitt sinn var hann
spurður að því, hvort ekki setti
stundum að honum beyg við að
vera einn í myrkri í þessu stóra
húsi innan um alla hina fornu
muni. Matthías svaraði sam-
stundis: „Hví skyldi maður vera
hræddur heima hjá sér?“ Þetta
svar lýsir vel umhyggju Matthí-
asar fyrir þeim munum, er hon-
um var trúað fyrir.' Það var ekki
sízt vegna þeirrar umhyggju að
vegur safnsins óx svo, að allir
sameinuðust um að byggja nýtt
Þjóðminjasafn, einmitt til minn-
ingar um þann atburð, er ánægju
legastur hefur orðið í sögu Is-
lands á okkar öld, endurreisn lýð-
veldisins 1944.
Sa«a Akraness
Á næðisstund, er gafst, renndi
sá, sem þetta ritar, augunum
skjótlega yfir nýútkomið fyrsta
bmdi af sögu Akraness eftir Ólaf
B. Björnsson. Þar er miklum fróð
leik safnað um byggingu Akra-
ness, ættir Akurnesinga og sögu
útgerðar þar. Fyrir alla þá, er
gaman hafa af slíkum fróðleik, og
þá ekki sízt Akurnesinga sjálfa,
er bókin hin eigulegasta. Þar má
fá gleggri skil á ætt og uppruna
ýmissa þeirra, er maður áður
þekkti nokkuð til. Því ber þó
ekki að neita, að stundum virð-
ist meira hafa verið hugsað um
það að draga efni að, en semja
samfellda sögu. Má raunar segja
hið sama um flestar þær byggða-
sögur, er hér hafa verið gefnar
út, enda er við búið, að svo fari
oft í fyrsta skipti, þegar nýtt efni
er kannað. Sumt af því, sem með
er tekið og telja má, að strang-
lega heyri efninu ekki til, er þó
út af fyrir sig harla merkilegt,
svo sem álit dýrtíðarnefndar í
Reykjavík snemma árs 1918, þar
sem gerðar eru tillögur um svip-
aða ábyrgð á afurðaverði útvegs-
ins og Alþingi fyrst tók löngu
síðar eða 1946 og sumum þótti þá
nokkuð fljótráðin. Meðal tillögu-
mannanna um ábyrgðartökuna
1918 voru þó ekki meiri angur-
gapar í fjármálum en Knud Zim-
sen, borgarstjóri, Sveinn Björns-
son, síðar forseti, Sighvatur
Bjax'nason, bankastjóri, Jón Ól-
afsson, síðar bankastjóri, og Har-
aldur Böðvarsson, nú útgerðar-
maður á Akranesi. Víst hlýtur
þetta að rifja upp fyrir mönnum,
hversu fá úrræði er í raun og
veru um að velja, þegar svipaðan
vanda ber að höndum, þótt með
alllöngu millibili sé.
Svipan, sem vofir
yfir öllum
Á ársafmæli frelsisstríðs Ung-
verja, er eðlilegt, að menn rifji
upp atburðina með því að líta í
þær bækur, er um þá hafa verið
ritaðar og fyrir hendi ex-u. Ein-
mitt þessa dagana kom út í á-
gætri íslenzkri þýðingu, gerðri af
Tómasi Guðmundssyni skáldi,
bókin „Þjóðbyltingin í Ungverja-
landi“ eftir danska rithöfundinn
og blaðamanninn Erik Rostböll.
Atburðirnir, er bókin lýsir, eru
svo hörmulegir, að engin skemmti
rit verða um þá skrifuð. En bók
Rostbölls er prýðilega rituð, og
gefur glögga og lifándi hugmynd
um þau ógnartíðindi, er þarna
gerðust. Á þeim þurfa allir að
kunna skil vegna þess, að þarna
var ekki um einstæðan atburð að
ræða, heldur afleiðing þeirrar
hættu, sem öllum ógnar. Eins og
Ungverji nolckur sagði við Rost-
böll: „Gerðu frjálsum heimi
grein fyrir því, sem oss gekk
til að hefjast handa, segðu hon-
um, að svipan, sem vér lifum
undir, vofi einnig yfir honum og
ykkur öllum.“
Það ætti enginn að láta und-
an fallast að lesa þessa bók, og
má þá gjarna minnast þess, að
söfnun Rauðakross íslands til
Ungverjalandshjálparinnar fær
allan ágóða, sem af henni kann
að verða.
Fleiri Unjiverja-
^andsbækur
Ýmsir telja, að áhrifamesta
bókin, sem gefin hefur verið út
um Ungverjalandsmálið sé sú, er
Congress for Cultural Fi’eedom
hefur látið taka saman á ensku
og maður að nafni Lasky hefur
annazt um ásamt hjálparmönn-
um sínum, þ. á m. danska blaða-
manninum Schleimann, er hér
dvaldist í fyrra og síðan hefur
nokkuð ritað um Islandsmál. Bók
þessi er þannig samin, að birtar
eru samtímafregnir um atburðina
víðs vegar að. Eru það ekki ósvip
uð vinnubrögð því, sem Gils Guð-
mundsson, rithöfundur, hefur
haft í öldinni okkar og fleiri
sagnfræðiritum, er mjög vinsæl
hafa orðið hér á landi. Því mið-
ui er bók Lasky’s viðameiri en
svo, að líklegt sé, að hún verði
þýdd ó íslenzka tungu. Þeir, er
þessi mál vilja kynna sér og
ensku lesa, ættu að afla sér bók-
arinnar. I erlendum ritdómi var
sagt með réttu, að hún væri jafn-
vel mun betri en skýrsla nefnd-
ar Sameinuðu þjóðanna, og er
þá langt til jafnað. Skýrsla
þeirrar nefndar er hins vegar
þess eðlis, að íslenzk stjórnvöld
ættu að sjá sóma sinn í því, eins
og áður hefur verið hreyft hér,
að láta þýða hana á íslenzku, og
gefa sem allra flestum færi á að
kynna sér þær frásagnir, sem þar
eru. Þær eru ekki aðeins lær-
dómsríkar um atburðina í Ung-
verjalandi, heldur og um starfs-
aðferðir kommúnista og þeirra,
er lært hafa af þeim vinnubrögð-
in. —
lVrit*m sogimnar
Ekki þarf t. d. að fara til Ung-
verjalands til að sjá dæmi þess,
hvernig sumir valdamenn vilja
láta umskrifa söguna eftir sín-
um hentugleikum. Þetta kom
glögglega í ljós hjá Eysteini Jóns
’ syni í ræðunni löngu, sem hann
fékk ráðið að flutt yrði á þeim
tíma, er sem flestir landsmenn
gætu heyrt hann verða sér til
minnkunar. Þá reyndi Eysteinn
að túlka málin svo, að jafnvægi
í efnahagsmálum hefði raskazt
„upp úr 1953“, og gerði sem allra
minnst úr þætti kommúnista en
þeim mun meira úr að of mikil
fjárfesting hefði orðið fyrir til-
stuðlan Sjálfstæðismanna eftir
1953. Staðreyndin er sú, að verð-
lag hélzt býsna stöðugt bæði
1953 og 1954 og fram á árið 1955,
þangað til afleiðingar verkfalls-
ins mikla fóru að segja til sín.
A öllu þessu tímabili hækkaði
vísitalan minna en hún hefur
gert nú frá áramótum.
Þetta veit Eysteinn Jónsson of-
ur vel. Áður hafði hann sjálfur
manna skelegglegast sýnt fram á
höfuðsök kommúnista í þessum
efnum, og vildi þá kenna „fjár-
festingar-panikina", sem hann
talaði um, því að Hannibal Valdi-
marsson hefði með tilstuðlan
kommúnista orðið forseti Alþýðu
■ sambandsins seint á árinu 1954.
Þetta ásamt sjálfu verkfallinu,
er Hannibai og kommúnistar
hrintu af stað, taldi Eysteinn áð-
ur hafa verið meginorsakir verð-
þenslunnar, er varð 1955 og síð-
an hefur ekki tekizt að stöðva.
Um þetta fór Eysteinn áður oft
mörgum og hörðum orðum. Nú
brýtur hann blað í sögubók sinni
og finnur allt aðrar skýringar á,
til að dylja hlut sinna núver-
andi samstarfsmahna sem allra
mest. Slík sagnfræði þykir góð
latína austan jórntjalds, en hér
verkar hún aðeins á þann veg,
að gera þann lítinn, er þá iðju
stundar.
Gera
samstarfsmeimina
sem minnsta
Ekki er furða þótt þeir, er ger*
sjálfa sig litla með þessum háetti,
kappkosti að gera samstarfsmen*
sína sem allra minnsta. Sú ec
einmitt uppáhaldsaðferð Fram-
sóknarmanna. Fyrir viku var hér
minnst á gleði þeirra yfir óförum
samstarfsmanna þeirra við stúd-
entaráðskosningarnar. Ekki er
síður lærdómsríkt að athuga um-
mæli í bréfi Alþýðuflokksins í
Reykjavík til meðlima sinna,
dags. 25. sept. s.l. Þar segir, að
Sósíall aflokkurinn, Framsókn-
arflokkurinn og Þjóðvarnar-
flokkurinn „leggi allt kapp á að
gera Alþýðuflokkinn sem
minnstan."
I sjálfu sér er ekki svo mjög
að undrast, þótt kommúnistar og
Þjóðvarnarflokkurinn keppi að
þessu. Þeir eru yfirlýstir and-
stöðuflokkar Alþýðuflokksins. —
Öðru máli gegnir um Framsókn-
arflokkinn. Þessir tveir flokkar
gerðu fyrir síðustu Alþingiskosn-
ingar einkar náið bandalag með
sér, Hræðslubandalagið alræmda,
og voru það nánari samtök en
nokkrir aði'ir flokkar hafa áður
gert í íslenzkum stjórnmálum.
Þeir hafa síðan gætt fyllstu hlífð-
ar í skrifum hvor um annan.
Eftir stúdentaráðskosningarnar,
sem voru vissulega ekki sérlega
uppörvandi fyrir Alþýðuflokk-
inn sjálfan, lýsti Alþýðublaðið
t. d. barnslegri gleði yfir fram-
gangi Framsóknarflokksins.
En á meðan þessu fer fram í
augsýn alþjóðar, er trúnaðurinn
ekki meiri en svo, að Alþýðu-
flokkurinn sendir meðlimum sín-
um bréf, sem að vísu átti ekki
að birtast, þar sem sagt er frá
hinum sönnu vinnubrögðum
Framsóknar og aðbúð hennar að
bróðurflokknum. Þar er því ó-
hikað lýst, að starf Framsókn-
arflokksins miðist við það, að
gera Alþýðuflokkinn „sem
minnstan.“
Ákefð Þjóðviíjans
Engin afsökun er þótt sagt sé,
að þetta eigi aðeins við um Al-
þýðuflokkinn í Reykjavík og
áhrif hans í bæjarstjórn þar. Ef
slík meðferð á honum heppnast
hér, á hann sér vissulega lítillar
viðreisnar von úti um land. —
Þessi kappkostun um óvirðing og
minnkun Alþýðuflokksins er og
engan veginn takmörkuð við bæj-
armálefni Reykjavíkur ein. Fram
sókn hefur einmitt a ð undan-
förnu lagt höfuðáherzlu á að
kúga Alþýðuflokkinn undir á-
hrif og yfirstjórn kommúnista
í verkalýðshreyfingunni. Ey-
steinn Jónsson, hinn fyrrverandi
höfuðfjandi kommúnista, hefur
öðrum fremur lagt sig fram í
því kúgunarstarfi. Enn mun það
þó ekki neinn árangur hafa bor-
ið. Sumir segja, að forystumenn-
irnir í fínu stöðunum séu tilbún-
ir að láta undan, en ennþá standi
á sjálfum verkalýðnum. Hann
vilji fá að fara sínu fram. Mun
ýmsum heldri mönnum í flokkn-
um þykja slíkt mikil firn.
Af skrifum Þjóðviljans er það
bert, að hann vill ekki trúa því,
að Alþýðuflokkurinn láti ekki
undan, bæði um samstillingu til
bæjarstjórnar og í verkalýðsfé-
lögunum. Er það skiljanlegt, því
að ekkert óttast kommúnistar nú
meira en að þurfa að koma einir
og óstuddir fram fyrir kjósend-
ur. —•
Yfirlýsing
ilernharðs
Ein af ástæðunum til þess, að
Framsókn unir sér ver í samstarfi
við Sjálfstæðisflokkinn en aðra
flokka er sú, að hann hefur ekki
sömu tök á því við hann og aðra,
að gera hann lítinn eða „sem
minnstan" í samstarfi. Sjálf-
stæðismenn láta ekki bjóða sér
Framh. á bls. 14.