Morgunblaðið - 24.04.1958, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 24. apríl 1958
MORCVNfíT 4 T) 1Ð
13
Fr/ð/ón Þórðarson alþm.:
Minningabók Magnúsar Friðrikssonar
og Sfaðarfellsskólinn
Frá Jerúsalem
10 ára afmæli Israels
í NÓVEMBER s.l. sendi Hlaðbúð
á markaðinn Minningabók Magn-
úsar Friðrikssonar, Staðarfelii.
pótt nú sé alllangt liðið frá út-
gáfudegi, og bókin hafi þegar
hlotið lofsamlega dóma gagnrýn-
enda, langar mig til að fara um
hana nokkrum orðum.
Bók þessi er búin til prentun-
ar af dóttursyni Magnúsar, Gesti
Magnússyni, cand. mag. Inngang-
ur er ritaður af Þorsteini Þor-
steinssyni, fyrrum sýslumanni í
Dalasýslu. Að ytra útliti er bók-
in vel úr garði gerð, svo sem bsek
ur Hlaðbúðar eru jafnan.
Magnús Friðriksson fæddist
árið 1862 að Skerðingsstöðum í
Hvammssveit. Hann var Dala-
maður í báðar ættir. Ólst upp í
Hvammi og Lækjarskógi. Stund-
aði sveitastörf og sjóróðra í
æsku. 22 ára að aldri komst hann
í Ólafsdalsskólann. Taldi hann
sig æ síðan eiga Torfa í Ólafsdal
mikið að þakka.
Árið 1887 kvæntist Magnús
Soffíu Gestsdóttur frá Skerðings-
stöðum í Hvammssveit. Hófu þau
búskap á hálfri Knarrarhöfn, en
bjuggu síðan í Arnarbæli á Fells
strönd og loks á Staðarfelli, þar
til hið mikla og óvænta slys bar
að höndum haustið 1920.
Bók þessi er fróðleg heimild
um -iríerði og aldaríar við Breiða
fjörð um síðustu aldamót og
fyrstu áratugi tuttugustu aldar-
innar. Hin eldri kynslóð mun
lesa bókina sér til ánægju og
rifja á þann hátt upp gömul
kynni af mönnum og málefnum
sinnar samtíðar. Þeim, sem yngri
eru, mun hollt að lesa bókina
með athygli og reyna að gera sér
grein fyrir þeim verkefnum og
vandamálum, sem feður og for-
feður áttu við að glíma í því um-
hverfi, sem enn er hið sama,
þrátt fyrir raunveruleg alda-
hvörf á ýmsum sviðum.
Það tímabil, sem bókin fjallar
FÁIR launþegar þessa lands
munu ánægðir með skattalöggjöf
þá, sem nú gildir. Ýmsar ástæður
eru til þess, og skulu hér nefndar
þrennar:
1) Beinir skattar og útsvör koma
þyngra niður á launþegum
heldur en öðrum skattþegn-
um sem margir hverjir bera
miklu meira úr býtum en obb
inn af launþegum.
2) Skattstiginn hefur brjálazt í
verðbólgunni.
3) Tekjuskattur og útsvar koma
ekki til frádráttar við fram-
tal.
Skal nú lítillega minnzt á þessi
þrjú atriði og ýmislegt í sam-
bandi við þau, er máli þykir
skipta.
Beinir skattar koma þyngst niður
á launþegum.
Lög um beina skatta ■ munu
hafa verið sett með það fyrir aug
um fyrst og fremst, að þeir, sem
hæstar hefðu tekjur, greiddu
mest í sameiginlegan sjóð þegn-
anna, og í öðru lagi til þess að
koma í veg fyrir óhóflega auð-
söfnun einstaklinga.
í raun og veru er gott eitt við
þessu að segja. Og ein aðalástæð
an fyrir því að viðhalda beinum
sköttum, er einmitt sú, að þeir
komi þyngst niður á þeim, sem
breiðust hafa bökin. Svo ætti það
að vera. En staðreyndin virðist
vera önnur.
Það er lýðum ljóst, að beinir
skattar "hér á landi koma þyngst
niður á þeim, sem enga mögu-
um, er svo merkilegt í sögu lands
og þjóðar, að sérhver íslending-
ur er skyldur til að kynna sér
það, svo sem kostur er. Hin
stórfellda bylting, sem hefst í
búskapar-, verzlunar- og öðrum
framfaramálum, er slík og ber
svo ríkulegan ávöxt, er tímar
líða, að nauðsynlegt er að leggja
sig allan fram af alúð til þess að
skilja það, sem gerzt hefur, og
skapa sér hugmynd um það, sem
var.
í inngangi bókarinnar kemst
| Þorsteinn, fyrrum sýslumaður,
I svo að orði:
„Magnús Friðriksson var kunn
ur víða í nálægum héruðum á
fyrri hluta þessarar aldar bæði
sem stórbóndi um skeið og ac-
hafnamaður um búnaðarfram-
kvæmdir á flestum sviðum, bæði
neima fyrir, á höfuðbólinu Stað-
arfelli, og í heraði. Landskunnur
varð hann 1921 fyrir framJag sitt
til menntamála kvenna, er hann
afhenti ríkinu eignarjörð sína
Staðarfell, er hann hugði, að
ásamt Herdísarsjóðnum, sjóði frú
Herdísar Benediktsen frá Flatey,
myndi að mestu nægja til að
halda kvennaskóla fyrir Breiða-
fjörð. Magnús brást karlmann-
lega við hinum mikla harmi, sem
að honum var kveðinn, er eir.ka-
sonur hans og fóstursonur ásamt
tveimur vinnuhjúum drukknaðu
í eyjarsundi og erfði þannig son-
inn stórmannlega og fagurlega.
Skólinn var settur á Staðarfelli
árið 1927. Magnús var, meðan
hans naut við, í stjórn skólans
og vann þar með hinni mestu
snilld, jók meðal annars framlag
þeirra hjóna til skólans. Hugur
hans og starf var mjög bundið
skólanum, og reyndust ráð Magn
úsar jafnan giftudrjúg. Það var
hans heitasta ósk, að skólanum
mætti jafnan vel vegna, og von-
um vér, að svo verði.“
Bókin geymir glöggar heimild-
leika hafa til að skjóta undan
skatti, og fæstir launþegar hafa
möguleika til þess, Þá hefur
skattalöggjöfin ekki komið í veg
fyrir auðsöfnun á íslandi, auð-
söfnun einstaklinga og einkum fé
laga, þótt stórfurðulegt kunni að
þykja, ef litið er á skattalöggjöf-
ina.
Með þetta fyrir augum er ekki
annað hægt að sjá, en að löggjöf
þessi hafi misst sinn upphaflega
tilgang. Aftur á móti koma beinu
skattarnir í veg fyrir það,
að dugnaðarmenn í launastétt,
verkamenn, iðnaðarmenn, skrif-
stofumenn og fleiri, geti sparað
saman fé, svo sparifjárinnstæður
banka aukist að miklum mun,
eða til nauðsynlegustu fram-
kvæmda fyrir sig og fjölskyld-
una. Þeir torvelda mörgum ál-
þýðumanni að koma þaki yfir
höfuð sér. Á hinn bóginn eru þess
dæmi, að þakið hafi verið rifið
ofan af höfðinu á manni, upp í
beinu skattana. Jafnvel þótt
menn vinni tvöfaldan vinnudag,
þá kemur það að litlum notum,
þeim mun meira er tekið af
mönnum í opinber gjöld.
Nú er svo komið, að duglegir
sjómenn og aflakóngar treysta
sér varla til að vinna nema 8
mánuði á ári, vegna þess, að ef
þeir vinna allt árið, þá fara 4
mánuðir að mestu í kauplaust
strit fyrir hið opinbera. Aftur
á móti þarf að fá erlenda sjó-
menn á fiskiskipin og greiða þeim
laun í erlendum gjaldeyri, um
35 milljónir króna á ári. Eru nú
ir um aðdraganda og upphaf hús-
mæðraskólans að Staðarfelli. Eru
þar prentuð sem fylgissKjöl arf-
leiðsluskrá frú Herdísar Bene-
diktsen og gjafabréf þeirra hjóna,
Soffíu og Magnúsar, fyrir Staðar-
felli. Þá eru einnig í bókinni há-
tíðaljóð skáldanna, Stefáns frá
Hvítadal og Jóhannesar úr Kötl-
um, er flutt voru við vigsiu
Staðarfellsskólans.
Húsmæðraskólinn á Staðarfelli
er nú liðlega þrítugur að aldri.
Hefur honum lengst af vegnað
vel. Hann er fagurlega og vel
staðsettur. Þar er gott næði til
að nema og vinna, enda hafa
námsmeyjar oft náð mjög góðum
árangri bæði í bóklegu og verk-
legu námi. Handavinnusýningar
hafa þótt afburðagóðar. Á hinn
bóginn hefur námskostnaður
reynzt hóflegur. Forstöðukona
skólans er nú Kristín Guðmunds
dóttir. Er þetta annar veturinn,
sem hún er við skólann. Hún er
vel menntuð og áhugasöm, skag-
firzk að ætt, dóttir Guðmundar
Friðfinnssonar á Egilsá. Hyggja
vinir og velunnarar skólans gott
til starfa hennar, enda hafa þeir
og góða reynslu af annarri skag-
firzkri forstöðukonu, Ingibjörgu
Jóhannsdóttur á Löngumýri, er
stýrði skólanum af dugnaði í
mörg ár.
Bólc þessi ætti að minna ríkis-
valdið á skyldur þess við hið
forna höfuðból, Staðarfell. Breið
firðinga alla, heima og heiman,
mun hún vekja til umhugsunar
um skyldur þeirra við hina
merku menntastofnun, sem
gróðursett var af stórhug mxtt á
meðal þeirra og fengin þeim til
fósturs og aðhlynningar. Allir
lanjdsmenn, sem koma viiia dætr
um sínum til gagnlegra mennta,
geta við lestur bókarinnar aflað
sér nokkurra upplýsinga um
Staðarfell og skóla þann sem
þar hefur starfað með sæmd á
fjórða áratug.
komnar fram ,tillögur um það á
Alþingi, að veita sjómönnum eins
konar sérréttindi með tilliti til
opinberra gjalda, og þykir mörg-
um það ekki að ástæðulausu. —
Bættist þá heil stétt við þann
hóp, oftast nær hálaunamanna,
sem hafa komið ár sinni þannig
fyrir borð, að'nokkur hluti launa
þeirra nefnist ekki laun, þegar
talið er fram til skatts, heldur
eitthvað annað. Eru slík og önnur
eins sérréttindi hálf-hvimleið,
þar eð stjórnarskráin gerir þó ráð
fyrir fullu jafnrétti allra þegn-
anna.
Þegar á allf er litið, væri kann
ske ekki úr vegi að breyta til,
nema úr gildi beinu skattana og
ná samsvarandi upphæð í bæja-
og ríkissjóð, með sérstökum toll-
um, mismunandi háum, á vörur,
sem almenningur l ?.rf einna sízt
til lífsframfæris.
Skattstiginn brjálaður.
Fyrir nokkru átti undirritaður
tal við greinargóðan iðnaðar-
mann um þessi mál. Þessi maður
sagði svo, að hann hefði verið
að velta því fyrir sér undanfarið,
hvernig á því gæti staðið, að nú
fyndist sér hann hafa miklu minni
auraráð en hann hafði fyrir stríð.
Hann væri í nákvæmlega sömu
atvinnu, þá hafði hann fastavinnu
í sinni iðngrein og hefur enn,
ynni samkvæmt umsömdum taxta
stéttar sinnar, sama vinnustunda-
fjölda og þá, og heimilisástæður
að öðru leyti líkar, hann ætti
konu og eitt barn á framfæri.
Hann sagðist hafa farið að athuga
með sjálfum sér í hverju þetta
gæti legið. Honum fannst hann
eyða nú ekki ósvipaðri upphæð í
fæði og fatnað og fyrir stríð mið-
að við vikukaup nú og þá.
Hvernig stóð á því, að fyrir stríð
gat hann leyft sér hitt og þetta,
í dag minnast Israelsmenn 10
ára afmælis hins endurreista
ríkis ísraels. Þó að ófriðar-
hætta hafi vofað yfir hinu
unga lýðveldi Israels alit frá
stofnun þess, hafa ísraels-
menn lagt hart að sér til að
efla ríkið og byggja upp land
ið. A sl. 10 árum hafa flutzt
til landsins um 900 þús. Gyð-
inga hvaðanæva úr heimin-
um, og eru íbúar Iandsins nú
alls um 2 millj. manna. Hefir
þurft að sjá öllum þessum
nýju Iandnemum fyrir hús-
sem hann hafði ekki efni á nú,
svo sem ferðalög i sumarleyfi og
þetta nokkuð. Og eftir nokkrar
vangaveltur þóttist hann finna
skýringuna. Fyrir stríð þurfti
hann ekki nema tvær vikur til að
vinna fyrir útsvari og sköttum.
Nú þurfti sex. Munurinn var heill
mánuður.
Þessi maður hafði fyrir stríð
kr. 85.00 í laun á viku eða kr.
4420.00 á ári. Nú hefur hann tæp-
ar tólf hundruð kr. á viku eða um
kr. 62800.00 á ári.
Enda þótt ég tæki þennan
mann trúanlegan, sneri ég mér til
Skattstofunnar og fékk þar eftir-
farandi upplýsingar:
Maður með kr. 4000.00 í árs-
tekjur fyrir stríð, giftur með eitt
barn, hafði samkvaemf skattskrá
frá 1936 kr. 2000.00 í frádrátt.
Skattskyldar tekjur samkvæmt
því voru kr. 2000.00, þar af þurfti
hann að greiða kr. 30.00 í skatt
og kr. 155.00 í útsvar, eða alls kr.
185.00.
Sami maður með kr. 60000.00
í árstekjur nú, hefur til frádrátt-
ar kr. 18400*00 miðað við að hann
eigi konu og eitt barn. Skattskyld
ar tekjur kr. 41600.00. Þar af
greiðir hann í skatt kr. 1880.00
og í útsvar kr. 6540.00 eða alls
kr. 8420.00.
Þessi maður hefur því þurft 2
vikur og rúmlega 2 daga til þess
að vinna fyrir sköttum og útsvari
fyrir stríð, en nálega 7 vikur og
2 daga nú. Útkoman verður svo
að segja hin sama og hjá áður-
nefndum iðnaðarmanni.
Eftir þessu að dæma hefur sá
tími, sem þarf til þess að vinna
fyrir útsvari og tekjuskatti meira
en þrefaldazt frá því fyrir stríð,
eða lengst um rúml. 300%.
Svo virðist sem launþegar al-
mennt hafi ekki gert sér þetta
Framh. á bls. 22
næði, matvælum, atvinnu og
öðrum nauðsynjum, og þrátt
fyrir mikla erfiðleika hefir
ísraelsmönnum tekizt að leysa
vandamálin giftusamlega.
MIKLAR FRAMFARIR
Á sviði landbúnaðarins og
iðnaðarins hafa orðið mjög
miklar framfarir. — Mikið
hefir verið byggt bæði af
íbúðarhúsum og opinberum
byggingum. Verðmæti út-
flutnings landsins hefir meira
en ferfaldazt á þessum árum,
og skipastóllinn hefir aukizt
úr um 6 þús. lestum upp í
192 þús. lestir. Einnig hafa
orðið miklar framfarir á sviði
menntamála, vísinda og lista.
Vafalaust óska Israelsmenn
sér þess framar öllu á 10 ára
fullveldisdegi sínum að mega
lifa í friði við aðrar þjóðir,
rækta land sitt og efla þjóð-
erni sitt. 1 þúsundir ára hafa
ísraelsmenn lifað i útlegð,
fjarri ættjörð sinni. Eftir að
Bretum var af Þjóðabandalag-
inu falin umboðsstjórn í
Palestínu, var Gyðingum sam-
kvæmt Balfouryfirlýsingunni
Ieyfilegt að flytjast til landsins
og setjast þar að. En Arabar,
sem fyrir voru í landinu, ótt-
uðust mjög vaxandi áhrif
Gyðinga, og var því ákveðið
að takmarka innflutning Gyð
inga til landsins. 1 hinni svo-
kölluðu „Sérstöku nefnd SÞ
um Palestínu" var ákveðið
haustið 1947 að skipta landinu
í tvö sjálfstæð ríki, ríki Gyð-
inga og Araba, er hafa skyldu
sameiginlegt fjárhagskerfi. —
Jerúsalem átti að vera undir
alþjóðlegri gæzluvernd SÞ.
Vorið 1948 létu Bretar þvi af
umboðsstjórn sinni i Palest-
ínu. —
O—★—O
Stjórnmálaskörungurinn
Davíð Ben-Gurion, sem nú er
forsætisráðherra landsins,
lýsti yfir stofnun rikisins. Er
Ísraelsríki hafði verið stofnað,
réðust Arabar inn i landið, en
þrátt fyrir mikinn liðsmun
báru fsraelsmenn sigur úr
býtum. fsraelsmenn og Arabar
hafa enn ekki gert með sér
friðarsamninga.
Þessa afmæíis verður
minnzt í Rikisútvarpinu í
kvöld.
Eiríkur Sigurhergsson:
Skottar og útsvör