Morgunblaðið - 11.12.1958, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 11. des. 1958
WORGUNBLAÐIÐ
13
Verkaskiptingu sé komið á milli þeirra
stofnana, sem annast hagrannsóknir
Á vetfvangi stjórnmálanna á ekki að
deila um staðreyndir
Rœða Ólafs Björnssonar flutt í sameinuðu
Alþingi
RÆÐU þá, er hér birtist, flutti
Ólafur Björnsson, prófessor, í
sameinuðu Alþingi er til um-
ræSu var þingsályktunartillaga
hans um skipulagningu hag-
rannsókna, sem áður hefur ver
ið getið hér í blaðinu.
Herra forseti!
ÞÓTT hagrannsóknir í eiginlegri
merkingu þess orðs séu enn á
frumstigi hér á landi, hefir þó
undanfarin ár verið varið tals-
verðu fé í þessu skyni, þæði frá
hinu opinbera og einkaaðilum.
Söfnun hagskýrslna á sér að vísu
alllangan aldur hér á landi, en
slíkt getur ekki talizt til hag-
rannsókna út af fyrir sig, þó
slík skýrslusöfnun sé auðvitað
undirstaða þeirra. Hagstofa ís-
lands getur þannig ekki talizt
hagrannsóknastofnun, þótt henni
hafi stundum verið falin fram-
kvæmd slíkra rannsókna. Þótt
hagskýrslusöfnun og hagrann-
sóknir séu þannig í rauninni sitt
hvað, verður þetta tvennt þó í
framkvæmd gjarnan svo sam-
tvinnað að vart er unnt að gera
tillögur um annað þessarra atr-
iða án hliðsjónar af hinu, enda
hafa flestar þær stofnanir hér
á landi er eitthvað sinna hag-
rannsóknum, einnig með höndum
söfnun hagskýrslna. Ég hefi ekki
gert tilraun til þess að áætla, hve
miklu nemi kostnaður við hag-
skýrslugerð og hagrannsóknir á
vegum opinberra aðila hér á
landi og því síður að greina
sundur kostnaðinn við þetta
tvennt, sem varla munu tök á.
En fullyrða má, að kostnaður við
þetta tvennt nemi aldrei undir
10 millj. kr. og sennilega meiru.
Það getur því engan veginn tal-
izt lítilfjörlegt fjárhagslegt atriði
að tryggt sé að læim fjármun-
um, sem varið er í þessu skyni,
sé skynsamlega ráðstafað, þann-
ig að sem mests árangurs megi
vænta.
Til þess að gefið sé nokkurt
yfirlit yfir skipan þessarra mál-
efna eins og hún er nú, skulu
nefndar nokkrar hinar helztu
opinberar stofnanir, sem hafa
með höndum hagskýrslusöfnun
og að einhverju leyti hagrann-
sóknir. Er það í fyrsta lagi Hag-
stofa íslands, sem er eins og
kunnugt er ríkisstofnun. Þá starf-
rækja þrír ríkisbankanna, Lands-
bankinn, Framkvæmdabankinn
og Útvegsbankinn sína hagdeild-
ina hver. Tilgangurinn með
stofnun hagdeildar Framkvæmda
bankans mun hafa verið sá að
hún annaðist einkum eiginleg
hagrannsóknarstörf, hins vegar
munu hagdeildir hinna bankanna
að mestu vinna að hagskýrslu-
gerð En auk þessa hafa Bún-
aðarfélag íslands og Fiskifélag
íslands með höndum víðtæka
skýrslusöfnun og að einhverju
leyti hagrannsóknir hvort í þágu
síns atvinnuvegar og mun Iðnað-
armálastofnun íslands ætlað
sama hlutverk í þágu iðnaðarins.
Reykjavíkurbær hefir einnig um
alllangt skeið rekið hagstofu svo
sem kunnugt er. Milli þeirra
stofnana er nú hafa verið nefnd-
ar og aðallega hafa með hönd-
um hagskýrslugerð, mun í meg-
inatriðum hafa tekizt eðlileg
verkaskipting, þannig að meiri
háttar umbætur verða sennilega
ekki gerðar í því efni.
Þar sem hagskýrslugerð er
hins vegar grundvöllur hagrann
sókna, verður ekki hjá því kom-
izt, ef skipuleggja á hagrann-
sóknir að hafa hliðsjón af fyrir-
komulagi hagskýrslugerðar og
athuga hverjar breytingar kynnu
að vera æskilegar á því sviði,
m. a. með tilliti til hagrannsókna
er æskilegt þykir að framkvæma.
Yrði slíkt eitt af verkefnum
nefndar þeirrar er hér er lagt til
að skipuð verði. Aðalverkið yrði
þó skipulagning sjálfra hag-
rannsóknanna og yrði það tví-
þætt. í fyrsta lagi að athuga
hvernig komið verði á hag-
kvæmastri verkaskiptingu með
þeim stofnunum, er þegar hafa
slíka starfsemi með höndum og
í öðru lagi hvernig bezt verði
sinnt nýjum verkefnum á þessu
sviði, er aðkallandi mega telj-
ast.
Það fé sem hið opinbera hefir
lagt fram til hagrannsókna á
ýmsum sviðum hefir líka að
minnstu leyti runnið til þessarra
stofnanna. Slíkar rannsóknir
hafa að mestu verið framkvæmd-
ar á vegum nefnda, sem skipaðar
hafa verið til athugunar á sér-
stökum verkefnum af þessu tagi.
Þótt sumar þessara nefnda hafi
að vísu safnað ýmsum gagnleg-
um upplýsingum fer því að mínu
áliti fjarri, er litið er á árangur
slíkra nefndastarfa í heild, að
hann svari þeim verulega kostn-
aði er slíkar rannsóknir hafa haft
í för með sér fyrir hið opinbera.
Nefndum þessum hafa oft ver-
ið falin viðamikil verkefni á
sviði efnahagsmála án þess nokk-
ur fyrirhyggja væri um það,
hvort nokkur grundvöllur væri
fyrir því, að þessi verkefni væri
hægt að leysa vegna skorts á
möguleikum á því að afla þeirra
upplýsinga er til slíks væru nauð
synlegar. Árangur nefndarstarf-
anna hefir því oft, þrátt fyrir
það að í mikinn kostnað hefir
verið lagt við nefndarstörfin í
meginatriðum orðið neikvæður.
En auk þeirra hagrannsókna, sem
þannig hafa farið fram á veg-
um nefnda, er ætlað hefur ver-
ið að leysa tiltekin verkefni á
þessu sviði, hefir vaxandi áhugi
á hagrannsóknum leitt til þess á
síðustu árum að myndazt hefir
vísir til sérstakra stofnana er
ætlazt er til að annast slík störf
og hefir slíkt verið gert bæði
á vegum hins opinbera og einka-
aðila. Mjög hefir þó á það skort
að slíkt væri fyrirfram skipulagt
svo sem æskilegt er, ef árangur
á að svara kostnaði. Ég ætla mér
þó að láta nægja að nefna eitt
dæmi máli mínu til sönnunar.
Þar sem kaupgjaldsmálin eru
svo mikilvægur þáttur efnahags-
málanna sem raun er á, hefir
vaknað áhugi á því, að fram-
kvæmdar yrðu rannsóknir á því
hve hátt kaupgjald atvinnuveg-
irnir þyldu án þess hætta væri
á því að slíkt leiddi til verðbólgu.
í samræmi við þingsályktun, er
samþykkt var á Alþingi 1955 var
svo komið á fót samvinnunefnd
atvinnurekenda og launþega, sem
síðan hefir starfað og unnið mun
hafa að rannsóknum á þessu
sviði. Á síðasta sumri var svo
komið á fót vísi að hagstofnun
er 4 launþegasambönd standa
að, og ætlað er að vinna að sama
verkefni í meginatriðum. Al-
þýðusamband íslands varð þó
ekki aðili að þessum samtökum,
en hefir stofnað til sams konar
athugana upp á eigin spýtur. Hér
virðast því þegar komnar á legg
þrjár stofnanir ,er í rauninni
vinna að sama verkefni á sviði
hagrannsókna. En með því er þó
ekki öll sagan sögð. Samkvæmt
ályktun Alþingis snemma árs
1956 var skipuð nefnd til þess
að undirbúa fræðslustarfsemi um
efnahagsmál og mun ekki vafi
á því, að launamálin hafa verið
ofarlega í huga þeirra, er að
samþykkt þessarar þál.tillögu
stóðu, hver sem niðurstaðan verð
ur af starfi nefndar þeirrar, er
skipuð var samkv. tillögunni. Þá
hafa fyrir síðustu þingum legið
tvö frumv. um fræðslustarfsemi
fyrir launþega, annað um skóla-
stofnun en h'itt um fræðslustofn-
un í annarri mynd. Hér virðast
því, auk þeirra 3 stofnana er
þegar eru komnar á fót til þess
að sinna þessu verkefni, vera í
uppsiglingu 2—3 stofnanir í við-
bót sem ætlað er að sinna a.m.k.
mjög skyldu verkefni.
Ég er sízt að lasta þann áhuga,
sem fram hefir komið fyrir því
að launamálin yrðu þannig rann-
sökuð og rædd á meira málefna-
legum grundvelli en því miður
hefir verið gert til þessa, en af
því sem sagt hefir verið ætti að
vera ljóst, að allur undirbúning-
ur slíks virðist í meira lagi fólm-
kenndur. Ætti það að vera öllum
aðilum í hag, að verkefni það
sem hér er um að ræða, væri
fengið í hendur einni stofnun,
sem þeir aðilar er hér eiga hags-
Ólafur Björnsson
muna að gæta, launþegar, vinnu-
veitendur og ríkið, kæmu sér
saman um að standa að. Af slíku
ætti í senn að mega vænta meiri
jákvæðs árangurs og þó með
minni tilkostnaði.
Hér hefir aðeins verið nefnt
sem dæmi undirbúningur hag-
rannsókna á þessu tiltekna sviði,
en er ekki hætt við að sama
kunni að gerast á ýmsum öðrum
sviðum, þar sem hagrannsókna er
talin þörf, ef ekkert verður að-
hafst til þess að skipuleggja slíka
starfsemi?
Ég hafði hugsað mér að starf
nefndar þeirrar, er hér um ræð-
ir, ef skipuð verður, yrði tví-
þætt. í fyrsta lagi að athuga,
hvort ekki yrði komið á hag-
kvæmari verkaskiptingu meðal
þeirra stofnana er nú hafa hag-
rannsóknir með höndum, þannig
að meiri árangur gæti á þann
hátt orðið af því starfi án aukins
tilkostnaðar, en í öðru lagi væri
eðlilegt að nefndin athugaði með
hverju móti verði bezt sinnt nýj-
um verkefnum á þessu sviði, sem
æskilegt má telja að tekin yrðu
til meðferðar.
Ég ætla mér ekki hér að flytja
neinn áróður fyrir því, að aukin
verði fjórframlög, í þessu skyni.
Og ég skal ekki draga neina dul
á það álit mitt að enda þótt hag-
rannsóknum sé skemmra komið
áleiðis hér á landi en æskilegt
væri, þá eru mistök þau, er átt
hafa sér stað í þessu efni í rík-
ara mæli fólgin í því, hve lítill
árangur hefir orðið af slíkum
störfum vegna þess að ráðizt hef-
ir verið í verkefni, sem grund-
völl hefir vantað fyrir að leyst
yrðu, heldur en hinu að ekki
hafi nægilegu fé verið varið í
þessu skyni.
Á hinn bóginn er það nú einu
sinni svo, að efnahagsleg velmeg-
un bæði innan einstakra atvinnu-
greina og þjóðarbúskaparins í
heild er ekki einvörðungu háð
tæknilegum atriðum heldur líka
hinum fjárhagslegu. Það er að
vísu svo, að mannleg þekking á
sviði tækninnar hefur þróazt ör-
ar en samsvarandi þekking á
sviði efnahagsmála. Af þessu hef-
ir svo leitt það að sá stakkur,
sem skipan efnahagsmálanna
hefir sniðið hinni tæknilegu þró-
un hefir ekki svarað vexti, og
er hin geigvænlega kreppa sem
reið yfir heiminn á árunum 1929
—39 e. t. v. bezta sönnun. Fram
að þeim tíma eða fram til 1930
voru hagfræðivísindi heldur
varla tekin alvarléga, sem m. a.
átti rót sína að rekja til þess að
þá var það útbreidd trúarjátn-
ing að öll fjárhagsleg vandamál
gætu leystst af sjálfu sér, þannig
að enga þýðingu hefði að gera
fyrirfram hugsaðar ráðstafanir
til úrbóta. En efnahagsöngþveiti
kreppuáranna breytti viðhorfum
í þessu efni ,og síðan hafa orðið
mjög miklar framfarir á þessu
sviði vísindanna, þó að þær séu
almenningi ekki eins kunnar og
samsvarandi framfarir t. d. á
sviði læknisfræðinnar. Þessum
framförum má það m. a. þakka
að miklu betur tókst í flestum
löndum að halda verðbólgu í
skefjum en á fyrri heimstyrjald-
arárunum, og það sem ekki er
minna um vert, að kreppa sú hin
mikla, sem almennt var spáð með
tilliti til fyrri reynslu að skella
myndi á eftir styrjöldina er ó-
komin enn.
Svo að nefnd séu ákveðin dæmi
um þá gagnsemi, sem hagrann-
sóknir gætu haft í för með sér,
þá hygg ég t. d. að ekki sé á-
greiningur um það, að kröftum
sé illa varið til þess á vettvangi
stjórnmálanna að deila um stað-
reyndir. En þannig er það oft á
tíðum að átökin snúast e. t. v.
í ríkara mæli um það, hvað séu
staðreyndir, heldur en sjálf
stefnumálin. Þannig hefir t. d.
allt frá því að íslendingar öðl-
uðust sjálfstæði, verið um það
deilt, jafnvel árlega, hvort halli
væri á fjárlögum eða ekki. —
Skömmu eftir 1920 stóð m. a.
mikil deila um þetta ó Alþingi,
þar sem þáverandi fjármálaráð-
herra hélt því fram, að enginn
halli væri á fjárlögunum þótt
andstæðingar hans teldu að þessi
halli næmi 1%—2 millj. kr. sem
á þeim tíma var mikið fé. Nokkr-
um árum síðar gerði þingmála-
fundur á Egilsstöðum samþykkt
um það að fjórlög væru halla-
laus, og taldi sig með því hafa
skorið úr ágreiningi, sem þá var
um málið.
Marga hv. þingmenn mun og
reka minni til þess, að við fyrstu
umræður fjárlaganna hér á Al-
þingi í haust var ágreiningur um
það, hve miklu greiðsluhalli árs-
ins 1957 næmi, og skakkaði þar
tugum milljóna. Gæti það þá orð-
ið til að spara mikla krafta, ef
hægt væri að koma á fót ein-
hverjum dómstól í slíkum efn-
um, sem allir gætu treyst til að
skera úr slíkum deiluatriðum. —
Stundum geta slík deilumál að
vísu verið þannig vaxin, að ekki
sé hægt að úrskurða neina á-
kveðna niðurstöðu, sem þá einu
réttu, en þá getur líka verið
gagnlegt að það komi fram.
Frá hagsmunasjónarmiði at-
vinnuveganna má og á það
benda ,að afkoma t. d. bænda,
iðnaðarmanna o. s. frv. er ekki
eingöngu undir því komin að
notuð sé hin hentugasta tækni,
heldur líka skynsamlegri verð-
lagning framleiðslunnar. Engin
ástæða er til að ætla annað en
hagrannsóknir í þágu atvinnu-
veganna framkvæmdar á skyn-
samlegan hátt gætu ekki komið
að gagni í þessu efni á sama
hátt og í nágrannalöndum okkar,
þar sem miklu fé er varið í þessu
skyni, bæði af hálfu hins opin-
bera og atvinnuveganna sjálfra.
Á Norðurlöndunum hinum er
starfandi sérstök rannnsóknaráð
á sviði þjóðfélagsvísinda, sem
gegna svipuðu hlutverki á því
sviði og rannsóknaráð á sviði
tæknivísinda. Hér á landi hefir
sem kunnugt er fyrir löngu verið
hafizt handa um skipulagningu
rannsókna á sviði tæknivísinda,
og er þó að því leyti minni á-
stæða til þess en hvað hagrann-
sóknir snertir, að á hinu tækni-
lega sviði eru verkefnin meira
afmörkuð í eðli sínu, þannig að
þar verður minni hætta á að mis-
munandi aðilar er slíkar rann-
sóknir kunna að hafa með hönd-
um grípi hver inn á annars svið.
Ég býst ekki við öðru en allir
hv. þingmenn séu því sammála
að það verk sem hér er um að
ræða verði að vinna. Slíkt getur
auðvitað verið álitamál, hvort
tímabært sé að hefjast handa um
það nú þegar, eða því beri að
fresta. Ég hefi leitazt við að færa
rök að því að dráttur á slíku sé
líklegur til að valda tjóni og só-
un fjármunanna, en auðvitað
verður það hlutverk þeirrar hv.
nefndar er mál þetta fær tií með-
ferðar og síðar hv. þingamanna i
heild að meta gildi þeirra raka.
Um það má svo auðvitað deila,
sem í þessu sambandi er meira
aukaatriði, hvort nefndin eigi að
vera skipuð á þann hátt er hér
er lagt til. Ég hefi talið eðlilegt
að tryggja fyrst og fremst full-
trúum þeirra stofnana, sem hafa,
eða ætlað er að hafa hagrann-
sóknir með höndum, aðild að
nefndinni. Um Hagstofu íslands,
Landsbankann og Framkvæmda-
bankann ætti ekki að þurfa að
ræða nánar í því sambandi. Á-
stæðan til þess að gert er hér
ráð fyrir því, að laga- og við-
skiptadeild tilnefni einn nefnd-
armanna er sú, að eins og kunn-
ugt er, hefir frá stofnun Háskóla
íslands verið til þess ætlazt, að
hann væri ekki eingöngu emb-
ættismannaháskóli, heldur einnig
vísindastofnun. Á það því að
sjálfsögðu við um viðskiptadeild-
ina eins og aðrar deildir Háskól-
ans, að starfsmönnum hennar er
ætlað að vinna að vísindalegum
rannsóknum jafnframt kennslu.
Annað mál er svo hitt, að ekki
hefir verið unnt að sinna slíkum
verkefnum svo sem æskilegt
væri, sökum skorts á fé og ann-
arri aðstöðu til slíks. En víst er
um það að hvergi í okkar ná-
grannalöndum mun til sú hag-
fræði- eða viðskiptadeild við há-
skóla, að ekki sé starfrækt
í sambandi við hana hag-
rannsóknadeild í einhverri
mynd. Þess getur þvi ekki
orðið langt að bíða að slík
stofnun komist á fót við háskól-
ann og bæri því að fella hana
inn í það kerfi er ætlazt er til
að nefndin hafi forgöngu um að
upp yrði byggt.
Kirkjukórasam-
band minnist
afmælis
HELLU, 8. des. — Kirkjukóra-
samband Rangárvallaprófasts-
dæmis minntist þess á laugar-
daginn var, að þá voru liðin 10
ár frá stofnun sambandsins. Mik-
ið fjölmenni var saínankomið í
tilefni afmælisins að Goðalandi
í Fljótshlíð á laugardagskvöd-
ið. Var þar setið í góðum fagn-
aði við ræðuhöld og mikinn al-
mennan söng. Fluttu þeir ræð-
ur séra Sigurður í Holti og séra
Sveinbjörn Högnason, en söng
samkomugesta stjórnaði ísak Ei-
ríksson á Rauðalæk. Formaður
kórasambandsins er frú Hanna
Karlsdóttir í Holti. — Hj.