Morgunblaðið - 01.06.1960, Blaðsíða 8

8
MORCXJTSm AÐIÐ
Miðvik'udagujr ,1, júní 1960

«
Stjórnin stefnir að allsherjarendurskoðun
skatta- og tollamála á jafnréttisgrundvelli
| Framsóknarmenn i sveitarstjórnunum sammála
\ útsvarsgreiðslum samvinnufélaganna
Rœða Cunnars Thoroddsen, fjármála-
ráðherra í eldhúsdagsumrœðunum
HfcKRA íorseti!
Góðir hlustendur. Á þessum
mánuðum mikilla umbrota og
umbóta í þjóðfélagi voru er
breyting á ,ekatta-, tolla- og út-
svarskerfi íslendinga eitt hinna
lharkverðustu mála, en um leið
eitt hið umdeildasta.
Þau frv., sem ríkisstjórnin hef-
ur lagt fyrir þetta þing um lækk-
un tekjuskatts, jöfnunarsjóð
sveitarfélaga, breytingu á sölu-
skatti og útsvarslögum, eru öll
liður í þessu umbótakerfi, en
þau eru aðeins fyrstu áfangar.
Öll þessi mál eru í heildarend-
urskoðun. f haust er að vænta
nýrra frumvarpa um þau mál
flest, en ekki öll, því að slík end
urskoðun krefst mikillar vinnu,
ef vel á að vanda. Það verður
kostað kapps um að gera hina
nýju löggjöf um tolla, skatta og
útsvör svo úr garði, að ekki sé
tjaldað til einnar nætur, heldur
horft nokkuð til næstu framtíð-
ar. —
Helztu ágallar gamla
skattakerfisins
En hverjir eru þá helztu ann-
markar og ágallar þess skatta-
kerfis, sem landsmenn hafa búið
við? Ég skal nefna nokkra þá
helztu.
1) Tollar og önnur aðflutn-
ingsgjöld eru miklu hærri hér
en annars staðar á Vesturlöndum
og eiga þátt í háu verðlagi er-
lendra vara.
2) Tollar eru allt of marg-
brotnir. Af sömu vörunni er oft
tekinn vörumagnstollur, sérstak
ur viðauki við hann, verðtollur,
sérstakur viðauki við hann, sölu-
skattur, innflutningsgjald með
þremur mismunandi hundraðs-
hlutum, 3% söluskattur á vörum
til eigin nota, tollstöðvar- og
byggingasjóðsgjald, alls 8 teg-
undir, auk matvælaeftirlits- og
rafmagnseftirlitsgjalds, sem toll-
stjórar innheimta af sumum inn-
fluttum vörum. En þetta er ekki
nóg, heldur eru gjöldin reiknuð
af mismunandi grunni. Eitt
þeirra er miðað við brúttómagn,
annað við cif-verð, þriðja við
cif-verð að viðbættum tollum og
10% álagningu, fjórða reiknað
af cif-verði að viðbættum toll-
um, söluskatti, innflutningsgjaldi
og 10% álagningu, fimmta af
upphæð vörumagnstolls og verð-
tolls með viðaukum. Fimm eru
þessir grunnar nú, — voru sjö
fyrir skemmstu. En allir geta
gert sér í hugarlund, hvílíka
skriffinnsku og tímatafir þetta
þýðir fyrir opinberar skrifstof-
ur og innflutningsverzlanir.
3) Mikið af erlendum varn-
ingi er flutt til landsins utan við
lög og rétt. Tollsvik og smygl
er talið eiga sér stað í stórum
stíl. Hið rammfalska gengi und-
anfarin ár með 10—20 gengis-
tegundum, og gjaldeyrisfríðind-
um í margs konar formi, hefur
verkað þar á, örvandi og freist-
andi. Ef takast mætti að ná eðli-
legum og hóflegum tollum af því
vörumagni, sem smyglað er til
landsins, mundi það eitt nægja
til þess, að unnt væri að færa
eitthvað niður hina háu tolltaxta
á íslandi.
4) Beinir skattar hafa löng-
um verið óhæfilega háir. Hæst
hafa þeir komizt í 90% af tekj-
um um fjölda ára, en voru á sl.
ári að hámarki 70%. Slík skatta-
áþján er í ósamræmi við réttar-
vitund almennings, er skaðleg
fyrir þjóðina og velmegun henn-
ar, leiðir til skattsvika og dreg-
ur úr framtaki og vinnusemi.
5) Einn þáttur hinna beinu
skatta er útsvörin. Útsvörin eru
í flestum bæjar- og sveitarfélög-
um of há miðað við tekjur gjald-
endanna en of lág til þess að
mæta þörfum sveitarfélaganna.
6) Vegna þess að útsvörin
skulu á lögð eftir efnum og á-
stæðum, eru yfir 200 mismun-
andi útsvarskerfi í landinu og
mikið ósamræmi milli þeirra í
mörgum greinum. Sums staðar
er byrjað að leggja á hinar
lægstu tekjur, jafnvel undir 1000
kr. Annars staðar eru 25 þús. kr.
tekjur útsvarsfrjálsar. Sums stað
ar eru leyfðar venjulegar og eðli
legar afskriftir, annars staðar
ekki. Sums staðar er tekið veru-
legt tillit til aldurs gjaldanda og
bóta frá almennatryggingum,
annars staðar ekki, og mætti
lengi rekja misræmið.
7) Veltuútsvörin, sem lengi
hafa tíðkazt, eru í núverandi
mynd hreint neyðarúrræði,
vandamál, sem verður að leysa,
vegna þess, hve óþyrmilega þau
koma niður á ýmsum atvinnu-
rekstri.
8) Viss form atvinnurekstrar
og viðskipta njóta óeðlilegra og
úreltra fríðinda, t.d. samvinnu-
félög og ýmis ríkis- og bæjar-
fyrirtæki, sem hafa með höndum
starfsemi hliðstæða þvi, er skatt
skyldir einstaklingar og hlutafé-
lög reka, og í fullri samkeppni
við þau.
9) Sjálf framkvæmd skatta-
málanna er úrelt orðin. Nú starfa
að þessum málum 244 skatta-
nefndir með 732 nefndarmönn-
um. Alla þessa skipan þarf að
endurskoða.
10) Bein afleiðing af öllum
þessum meinlegu ágöllum er
röng framtöl og skattsvik. Þetta
gerist vegna þess að skatta- og
útsvarskerfið er í mörgum efn-
um svo ósanngjarnt og ranglátt,
að það brýtur gegn almennings-
álitinu og særir réttarvitund
fólksins. Það er allt of algengt,
að menn telji ekki aðeins afsak-
anlegt, heldur réttmætt og lofs-
vert, að draga undan framtali
allt, sem unnt er undan að draga.
Þetta á ekki við atvinnurekend-
ur fremur en fjölda manna úr
öllum stéttum. En einn hópur
manna hefur orðið sérstaklega
fyrir barðinu á skattaokinu. Það
eru launamenn, en tekjur þeirra
eru framtaldar af vinnuveitanda.
Af þessu skapast oft hið hróp-
legastá misrétti. Opinber starfs-
maður greiðir fulla skatta af sín-
um tekjum, en við hlið hans ér
annar borgari, sem hefur hærri
tekjur og betri lífskjör, en greið-
ir lægri skatta. Þetta misrétti,
þetta ranglæti, verður að upp-
ræta úr þjóðfélaginu.
Umbætur til hagsbóta fyrir
atvinnulíf og einstaklinga
Það væri æskilegt að rekja
hér rækilega þær umbætur, sem
nú er að stefnt í skattamálum,
til hagsbóta fyrir atvinnulíf og
einstaklinga, til hagsbóta fyrir
þjóðina alla. En það ér hvort
tveggja, að ræðutíminn leyfir
það ekki og hitt, að enn ligg-
ur ekki fyrir, hver lausn er
heppilegust, í Öllum einstökum
atriðum, en að því vinna trún-
aðarmenn og sérfræðingar. En
nokkrar umbætur taldi rikis-
stjórnin rétt að leggja nú þegar
fyrir þetta þing, og freista þess
að fá þær lögteknar strax. Skal
ég nú rekja þær helztu.
í fyrsta lagi, tekjuskattur hef-
ur verið lækkaður svo verulega,
að tekjur ríkissjóðs af honum
minnka um 110 millj. kr. á þessu
ári. Nú eru skattfrjálsar 50 þús.
kr. fyrir einhleypa, 70 þús. fyrir
hjón, 10 þús. fyrir hvert barn.
Hjón, sem eiga 3 börn, og 100
þús. kr. tekjur eða lægri eru því
tekjuskattsfrjáls.
í öðru Iagi, 9% söluskatturinn
á iðnaði og þjónustu, ranglátur
og erfiður í álagningu og inn-
heimtu, hefur verið felldur nið-
ur. —
í þriðja lagi, sveitarfélögin fá
nú nýjan tekjusíofn, fimmtung
Gunnar Thoroddsen
f jármálaráðherra
söluskattsins, en um langan ald-
ur hafa sveitarfélög og samtök
þeirra barizt fyrir því, að fá
nýja tekjustofna. I ár nemur
þessi upphæð 56 millj. kr. og
skiptist á milli sveitarfélaganna
eftir íbúatölu.
Þessi ráðstöfun mun gera
sveitarfélögunum kleift að lækka
útsvörin. í Reykjavík munu út-
svörin, m.a. vegna söluskattsins,
en einnig af öðrum ástæðum,
lækka í ár um 10—15% til jafn-
aðar frá því, sem var í fyrra.
í fjórða lagi, i stað þess að nú
eru útsvarsstigar um eða yfir 200
í landinu, verður þeim fækkað
í 3. Með þgssu og öðrum ákvæð-
um útsvarsfrumvarpsins er stórt
skref stigið til samræmingar á
útsvörum um landið.
í fimmta lagi, veltuútsvör er
sveitarstjórnum nú heimilt að
hafa svo há, sem þær vilja. Með
útsvarsfrv. er stefnt að því að
draga úr veltuútsvörum og tak-
marka þau. Veltuútsvar má í
engu tilfelli vera hærra en 3%,
og ennfremur er bannað að nokk
urt sveitarfélag megi leggja á
nokkurn gjaldstofn hærra veltu-
útsvar en í fyrra, — þó með
þeirri undanþágu, að sveitarfé-
lag, sem hefur haft lægri veltu-
útsvör en Reykjavík, megi fara
upp í Reykjavíkurstigann.
1 sjötta lagi, með útsvarsfrv. er
afnumið það úrelta ákvæði, að
verzlunarrekstur skuli njóta sér-
stakra fríðinda, ef hann er rek-
inn af samvinnufélagi. Það er
ranglátt, og það er óviðunandi
fyrir sveitarfélögin, að þessi teg-
und verzlunar njóti slíkra for-
réttinda. Það skapar ójafna að-
stöðu í samkeppninni og veltir
þeim hluta útsvarsþungans, sem
kaupfélögin ættu með eðlilegum
hætti að bera, yfir á almenning.
Þó eru mjólkurbú og sláturhús
undanþegin veltuútsvari alger-
lega, og varðandi framleiðslu-
vörur bænda er sett sérstakt lágt
mark, sem ekki má fara yfir, en
það er 2% af þúsundi.
í sjöunda lagi er nú ákveðið að
nýju, að áður en útsvar er á lagt,
skuli draga frá tekjum gjaldanda
útsvar sl. árs. Þau rök liggja til
þessa ákvæðis, annars vegar að
lækka útsvar hins skilvísa gjald-
anda, verðlauna skilamennina,
og hins vegar að hjálpa sveitar-
félögunum við innheimtu útsvar-
anna.
Kyrrstöðuöflin snúast
gegn umbótum
Þegar umbætur skal gera, laga
og rétta ranglátt skipulag, eru
jafnan einhver kyrrstöðuöfl, sem
snúast gegn umbótunum og vilja
halda í sérréttindin. Ótrúlegu
moldviðri hefur verið þyrlað
upp, og ég mun nú athuga nokk-
uð þau andmæli, sem fram hafa
komið í sambandi við þessar um-
bætur í skattamálum.
Með útsvarsfrv. á ríkisstjórn-
in að vera að skerða sjálfsfor-
ræði sveitarfélaganna, svipta þau
hinum „aldagamla“, „fornhelga“
rétti til að jafna niður eftir efn-
um og ástæðum, rétti, sem ríkt
hafi allt frá þjóðveldistímanum,
eins og sumir hv. þingm. hafa
sagt. Kynni mín af bæjar- og
sveitarstjórnarmálum í rúma tvo
áratugi hafa sannfært mig um
það æ betur eftir því, sem árin
hafa liðið, hvílíkt fjöregg það er
íslenzku þjóðinni allri að vernda
og varðveita sjálfsforræði ís-
lenzkra sveitarfélaga, sem stend-
ur á gömlum merg, allt frá því
að hrepparnir voru stofnaðir á
10.—11. öld eða fyrr. Ég ætla, að
ég þurfi engar örvanir eða á-
minningar í því efni. Með þessu
útsvarsfrv. eru sveitarfélögunum
gefnar það frjálsaf hendur við
útsvarsálagningu, að ég efast
um, að nokkur sveitarstjórn óski
eftir því sjálf að hafa rýmri
hendur. Útsvarsfrv. er fyrst og
fremst um samræmingu, í anda
þeirra óska, sem jafnan hafa ver-
ið fram bornar af samtökum
sveitarfélaganna frá því er þau
voru fyrst stofnuð. Enda er frv.
undirbúið af mönnum, sem allir
hafa þjónað sveitarfélögunum af
kostgæfni um langan aldur og er
þeirra það sízt ætlandi að vilja
ráðast á sjálfstæði þeirra.
En hver er svo sannleikurinn
í hinum margendurteknu full-
yrðingum um „aldagamlan, forn-
helgan“ rétt sveitarfélaganna til
að jafna niður eftir efnum og
ástæðum? Hann er sá, að niður-
jöfnun eftir efnum og ástæðum
þekktist alls ekki fyrr en á 19.
öld. Það var með hreppstjóra
instrúxinu frá 1809, sem þessi
skipan er upptekin eftir danskri
fyrirmynd, og „efni og ástæður"
er bein þýðing á dönsku orðun-
um „formue og lejlighed". Það
voru heldur ekki sveitarstjórn-
irnar, sem fengu þessa heimild
1809. Það voru sóknarpresturinn
og hreppstjórinn, sem áttu að
leggja útsvörin á, en hvorugur
þeirra var kosinn af fólkinu. Það
er ekki fyrr en 1872, eða fyrir 88
árum, sem hinar kjörnu sveitar-
stjórnir fá rétt til að jafna niður.
Þessi er nú allur hinn forn-
helgi réttur sem svo tíðrætt hef-
ur verið um á Alþingi síðus^u
daga. En fyrir þennan tíma
höfðu íslenzku hrepparnir alls
ekki frelsi til að leggja á botg-
arana eftir vild. Þvert á móti.
Aðaltekjustofn hreppanna var
algerlega lögbundinn. Það var
fátækratíundin. Tíundarlögin
voru lögtekin árið 1096 af fortöl-
um þeirra Gizurar biskups og
Sæmundar fróða, með umráði
Markúsar lögsögumanns Skeggja
sonar. í tíund skyldu menn greiða
árlega einn hundraðshluta skuld
lausrar eignar sinnar. Þessi skip-
an gilti í 818 ár, eða til 1914.
í samræmi við óskir
sveitarfélaganna
Sú braut, s'em farið er inn á
með þessu frv., að lögfesta út-
svarsstiga í meginatriðum, er
með vissu frjálsræði fyrir sveit-
arstjórnir til hækkunar og lækk-
unar, er ekki gegn vilja sveitar-
félaganna, heldur beinlínis eftir
óskum þeirra. Það var strax á
stofnþingi Sambands ísl. sveitar-
félaga fyrir 15 árum, að þingið
skoraði á ríkisstjórnina að láta
fram fara sem fyrst gagngerða
endurskoðun á löggjöf um tekju-
stofna sveitarfélaganna og sér-
staklega taldi þingið nauðsyn-
legt, að útsvarslögin yrðu ræki-
lega endurskoðuð, tekin upp í
þau nánari ákvæði um reglur
þær, sem fylgja beri við álagn-
ingu útsvara. Þingið vildi fá
fast kerfi fyrir álagningu út-
svara, sérstaklega að því er tek-
ur til hreppsfélaganna. Þetta var
árið 1945. Og síðan hefur þetta
verið markvís stefna samtak-
anna.
Ekki síður hefur þetta komið
skýrt fram á fundum kaupstað-
anr.a á Vestur-, Norður- og Aust-
urlandi, en áskoranir þeirra miða
einnig að því að ákveða í lögum
útsvarsstiga og vinna að sam-
ræmingu þeirra.
Önnur mótbára er sú, að nú
sé verið að lögfesta veltuútsvör-
in. Hér er sannleikanum alger-
lega snúið við. Tilgangur og fyr-
irmæli útsvarsfrv. miða þvert i
móti að því að afnema takmarka
laus heimild sveitarfélaga til að
leggja á veltuútsvör, draga úr
þeim, en ekki auka þau.
Annars tala sumir hv. stjórnar
andstæðingar, eins og þeim sé
ókunnugt um, að nokkur veltu-
útsvör hafi verið til eða séu til í
landinu. Veltuútsvörir. hafa ver-
ið notuð um margra ára skeið
af öllum kaupstöðum og mörg-
um öðrum sveitarfélögum. í dag
eru veltuútsvör heimil að lögum,
og það eru engar takmarkanir á
því, hve há þau megi vera. Eftir
þessu frv. er ekki skylt að leggja
á veltuútsvar í einu einasta
sveitarfélagi í landinu. Hver
syeitarstjórn verður að meta það
sjálf, hvort hún notar heimildina,
og þá innan þessara nýju marka
laganna.
Þá er sagt, að þetta frv. sé
fyrst og fremst til þess flutt að
„ná sér niðri“ á samvinnufélög-
unum og ofsækja þau. Ég ætla,
að allur almenningur á íslandi sé
það réttsýnn, að hann sjái og við
urkenni, að eðlilegt sé, að verzl-
unarrekstur samvinnufélaganna
greiði til þarfa sveitarfélaganna
hliðstætt öðrum atvinnurekstri.
Ég ætla einnig, að það sé ekki
í þágu samvinnuhreyfingarinnar
að berjast fyrir áframhaldandi
forréttindum þeirra, — því að
þegar menn sjá það í hverju
bæjar- og sveitarfélagi, að eftir
því sem verzlunin færist meira
yfir á hendur kaupfélaganna, þá
lækka útsvarstekjur þess sveit-
arfélags af verzlunarstarfsem-
inni, og útsvarsbyrði þyngist að
sama skapi á öllum almenningi,
þá miðar sú þróun ekki að því
að gera samvinnuhugsjónina vin
sælli, heldur þvert á móti.
Framsóknarmenn hafa komizt
svo að orði hér á Alþingi, að þau
ákvæði, er heimila sveitarstjóm
um að láta veltuútsvör einnig ná
til kaupfélaganna, beri vott um
„glórulaust ofstæki og hatur“ í
garð samvinnufélaganna.
Ég hef farið yfir ályktanir
þær, sem fulltrúar kaupstaðanna
á Vestur-, Norður- og Austur-
landi hafa gert undanfarin ár. Að
þeim samtökum standa sveitar-
stjórnarmenn úr öllum flokkum.
Ég tek hér fyrst ályktun frá
árinu 1955, svo hljóðandi:
„Bæjarfélögum heimilist að
leggja veltuútsvör á rekstur bæði
einstaklinga, hlutafélaga og sam-
vinnufélaga".
Árið 1956 ályktar fundurinn:
„Bæjarfélögum og sveitarfé-
lögum, þar sem samvinnufélög
eru staðsett, heimilist að leggja
veltuútsvör á rekstur samvinnu-
félaga á sama hátt og á rekstur
einstaklinga og hlutafélaga".
Og 1957 er samþykkt:
Veltuútsvör verði „látin ná til
Framh. á bls. 23.