Morgunblaðið - 01.03.1961, Qupperneq 13

Miðvikudagur 1. marz 1961
MORGUISBLAÐIÐ
13
Maðurinn bugast ekki
þrátt fyrir hamfarir og hörmungar
AF ÝMSUM ástæðum, sem héi
Verðtur ekki reynt að rekja, hefur
fólk jafnan verið sólgið í að lesa
frásagnir af voveiflegum atburð-
um, náttúruhamförum og stór-
slysum. Við íslendingar eigum
mikið af slikum frásögnum, enda
talsvert um innlendan efnivið í
þær, allt frá margvíslegum hrakn
ingum á sjó og landi til gífurlegra
náttúruhamfara elds og íss, hall-
æra, hungursneyða og mann-
skæðra farsótta.
Slíkar frásagnir hafa venjulega
xnikið sérgildi fyrir fræðimenn,
— náttúrufræðinga, jarðfræð-
inga, lækna og sagnfræðinga. En
jafnframt hafa þær almennt gildi,
jþví að þegar maður stendur í
umkomuleysi sínu frammi fyrir
öflum, sem hann ræður ekki við,
öflum, sem hann veit, að munu
eyða honum sjálfum og slökkva
einnig líf þéirra sem honum eru
nánastir, þá birtist hann kannske
í fyrsta og seinasta skipti nakinn
og umbúðalaus. Á þeirri stundu
er hann smæstur og e.t.v. stærst-
ur. Frásögur af mannlegri hegð-
un og viðbrögðum á slíkum stund
um sanna þetta.
Nýlega er komin út bók í Kaup
mannahöfn, eftir Kai Schou, sem
eingöngu f jallar um slíka atburði.
Nafn hennar er: „Ukuelige Menn
eske. En række store katastrofer
i menneskehedens historie". Þar
er sagt frá mörgium helztu skelf-
ingarviðburðum mannkynssög-
unnar, sjávarflóðum, hvirfilvind-
um, eldgosum, jarðskjálftum, far-
sóttum, stórbrunum o. s. frv.
Bókin er rituð á fjörlegu máli
og skemmtilegu. Heldur hún at-
hygli lesandans allt til síðustu
síðu og er hið ágætasta lestrar-
efni.
■A Syndaflóðið
í fyrsta kafla er sagt frá
syndaflóðinu, og hallast höfund-
Ueggur úr tukthúslnu í Pompel,
járnlilckkur utan um fótinn.
ur að skoðun þeirra fræðimanna,
sem telja sagnirnar um það reist-
ar á sögulegum grundvelli og
runnar frá Metópótamíu. Víst er,
að einhvern tíma í fyrndinni hafa
orðið mikil sjávarflóð fyrir botni
Persaflóa, og þar sem manna-
byggð hefur verið á þeim slóðum
lengur en á flestum öðrum stöð-
um jarðkúlunnar, er ekki ólík-
legt, að sögur um slíkan sjávar-
ágang hafi lifað lengi.
300 þús. manns drukkna
á einum degi
/ Þá er þáttur um mannskaða,
eem orðið hafa við sameinuð á-
tök hvirfilvinda og sjávarflóða.
t>að liggur við, að manni þyki
lítið koma til slysafrétta dagblað-
anna, þegar lesið er um flóð-
bylgjuna, sem drekkti um 300
þúsund manns við Bengalflóa 7.
okt. 1737. Margar frásagnir af
svipuðum viðburðum er að finna
í þessum þætti. Slíkar tölur segja
okkur þó lítið, því að „statistikk-
inni blæðir ekki“, eins og Arthur
Koestler segir.
Ac Fékk nóg að drekka
Mjög ýtarlegur og óhugnan-
legur kapítuli fjallar um landeyð-
inguna við Norðursjó, einkum í
Suður-Slésvík. Þar hafa tugþús-
undir manna drukknað á umliðn
um öldum, þegar sjórinn hefur
gengið á land og skolað jarðvegin
um burtu. Mesta hættuástandið
verður, þegar saman fer háflæði
og sterkur vindur af suðvestri í
fyrstu, sem snýst síðan upp í
Bar-skenkiborð í vínstúku í
Pompei. Viðskiptavinirnir hafa
flúið svo snögglega, að drykkjw
peningarnir lágu enn á borðinu
hvassan norðvestanvind. Þetta
stafar af því, að þegar fellur að
við Norðursjó, kemur nokkur
hluti flóðöldunnar gegnum Erm-
arsund, en mestur hluti hennar
utan úr Atlantshafi norðan Skot-
lands. Suðvestanvindurinn keyrir
þá háflæðisölduna af miklu afli
upp að ströndum Hollands, Frís-
lands og Danmerkur, en þá fyrst
verður hætta á ferðum, ef hann
snýst upp í norðvestan, því að úr
þeirri átt kemur meginsjávarflæð
ið Á þessum slóðum hafa margir
átakanlegir atburðir orðið, eins
og t.d. 11 okt. 1634, þegar 6408
af tæplega 9000 íbúum eyjarinnar
Nordstrand fórust. — Margar
skrítnar sögur krydda þó harm-
leikina. T.d. gerðist það í Evens-
búttel sama dag, að dómarar stað
arins höfðu kveðið upp dóm um
daginn og setzt að drykkju í krá
einni um kvöldið. Þegar flóðið
skall á, tókst dómurunum að
klifra upp á húsþakið. „Hinn
drukknasti dómaranna hélt þó á-
fram að hrópa og heimta meira
öl, þótt hinir áminntu hann kristi
lega. Hann fékk brátt nóg að
drekka“.
Á Harmsögur
Kaflinn um flóðin 1953 minn-
ir okkur á, að jafnvel á vorum
dögum eru mennirnir ekki óhult-
ir fyrir náttúruöflunum, en þá
fórust 1835 í Hollandi og um 300
i Englandi. Sá kafli hefur að
geyma margar átakanlegar sögur
um mannlegar hörmungar. Ný-
trúlofað par beið t.d. í 36 tíma
eftir björgun á litlu veggbroti,
sem stóð rétt upp úr fle.umnum.
Þegar þau náðust lo’ r, var hún
látin af kulda og vc \ð en hann
orðinn vitskertur. Hjón með níu
börn komust upp á þakmæni, en
öldurnar rifu þau smám saman í
burtu. Þegar björgunarmennirnir
komust loks að húsinu, var öll
fjölskyldan horfin í djúpið nema
tíu ára stúlkubarn.
■Ar Hvellurinn heyrðist 4800 km
Þegar að eldgosunum kemur,
er fyrst sagt frá eyðingu Pompei-
borgar, en eins og kunnugt er,
eyddist hún af vikur- og ösku-
falli árið 79. Askan lagðist svo
þétt yfir, að þegar borgin var graf
in upp, var hægt að fá raunsanna
mynd af daglegu lífi fólksins,
húsakynnum þess og lifnaðarhátt
um. Margir höfðu dáið þar sem
þeir stóðu, við hin og þessi störf.
(Sjá myndir).
Ýtarlega er skýrt frá Skaftár-
eldum 1783, en óþarft mun að
rekja það fyrir íslenzkum lesend-
um.
Ekki er því heldur gleymt, þeg-
ar eyin Krakatá í sundinu milli
Súmötru og Jövu beinlínis sprakk
í loft upp í ægilegum eldsumbrot-
um árið 1883. Til marks um fjör-
-brot eldfjallsins má geta þess, að
fólk í Ástralíu, í 3300 km. fjar-
lægð, vaknaði við hávaðann, og
að vábresturinn heyrðist a. m. k.
um 4800 km vegalengd. Það er
því ekki að furða, þótt höfundur
spyrji: „Hve hár getur hávaði
orðið?“. Flóðbylgjan, sem mynd-
aðist fór mörgum sinnum um-
hverfis hnöttinn, og askan var
lengi að falla um heim allann.
A 28000 brenna til bana
Ógnþrungin er lýsingin á því,
þegar 28000 manns brunnu til
bana í einu vetfangi í St. Pierre
á Martinique, þegar eldfjallið
Mont Pelée (Skallafjall) rifnaði
á uppstigningardag 1902 og þeytti
frá sér baneitruðum, gashlöðnum
skýmekki, sem veltist hvítglóandi
niður á bæinn og út í sjó. Allt
kvikt drapst á augabragði, sem
fyrir skýflókanum varð, en svo
voru mörkin glögg, að sumir
pálmar voru kolsviðnir öðrum,
megin en lífgrænir hinum megin.
Allir létust í bænum og á skip-
unum í höfninni, nema fangi einn,
sem lokaður var niðri í neðan-
jarðardýflissu.
Landskjálftanum í Lissabon
1755 eru gerð greinargóð skil. Þar
fór saman landskjálfti, flóðbylgja
á eftir og að lokum borgarbruni.
Flestir jarðskjálftar eru nefni-
lega því marki brenndir, að þeir
eiga sér átján bræður eins og
öskudagurinn, og engan gæfuleg-
an. Fyrir utan flóðbylgjur og
bruna, sem oft fylgja í kjölfar
þeirra, má einnig búast við eld-
gosum, langvinnum farsóttum og
enn langvinnari efnahagsörðug-
leikum og hungursngyð. Á þess-
um tíma var Lissabon ein feg-
ursta og merkasta borg veraldar,
enda stóð heimurinn á öndinni,
þegar örlög hennar spurðust. Frá-
sögnin af þessum atburðum er
krydduð skemmtilegum smásög-
um, og hitt er einnig tekið fram,
að fall Lissabonar hafði sterk
áhrif á hugsunarhátt manna í
Evrópu, ekki sízt heimspekinga,
klerklærðra og rithöfunda.
A Ólík viðbrögff
Tveir kaflar fjalla um hrun
San Francisco-borgar (1906) og
f stórum vínkjallara í Pompei
fannst þessi bikar m. a. og mun
eigandi kjallarans hafa drukkiff
úr honum. Bikarinn er skreytt-
ur beinagrindamyndum og á-
letruninni: Þannig verður þú
sjálfur. Njóttu meðan þú lifir,
maður, þvi aff morgundagurinn
er óviss.
jarðskjálftann í Messína á Sikil-
ey (1908). Þótt stutt sé á milli
þessara atburða í sögunni, þá er
óravegur milli þeirra að öðru
leyti, ekki eingöngu landfræði-
lega. Vesöldin, mannvonzkan, ráð
leysið og spillingin, sem ein-
Afsteypur líka frá Pompei. Dóttir hefur leitaff skjóls í fangi
móður sinnar.
kenndi viðbrögð manna í gamla
heiminum er allt órafjarri við-
brögðum íbúanna í San Francisco.
Sú borg lagðist að mestu 1 rúst-
ir, en hjálpsemi og karlmannleg
ró einkenndi íbúana mitt í hörm-
ungunum, og þremur árum síðar
var ný og fegurri borg risin úr
rústunum. Er harla einkennilegt
að lesa um hin ólíku viðbrögð
fólksins vestanhafs og austan.
A 408 pör af skóm ósótt
Japanir eru landskjálftum
vanir og kippa sér venjulega lít-
ið upp við þá. Margir vilja held-
ur ekki missa þá, enda hefur einn
rithöfunda þeirra sagt: „Væri
Japan úr granít, þá væri bæði
landslagið, fólkið og lífsreynsla
þess einhæft og tilbreytingarlítið
. . . það eru öll eldfjöllin og þessi
eilífa óró innan í jörðunni, sem
gerir lífið „intenst og interes-
sant““.
Þeir skýra líka stuttlega frá
hversdagslegum atburðum, eins
og þessi skýrsla ber með sér: „Kl.
6,15 um sólarupprás 28. okt. 1891
voru menn við guðsþjónustu í
Stóra-Búddahofinu í Ogaku, þeg-
ar jarðskjálfti kom, svo að þak
hofsins féll niður. Fyrir utan hof-
ið eru 408 pör af skóm, sem ekki
hafa enn verið sótt“.
1923 hrundu um 200 þús. hús í
Japan í jarðskjálfta, 447.128
brunnu í eldsvoðum næstu daga,
og 99.331 fórust. Þessi jarðskjálfti
er einn ofsalegasti, sem sögur fara
af, enda hrundu þá hin ramm-
byggilegustu hús og allir jarð-
skjálftamælar eyðilögðust nema
sá grófasti. Einn hroðalegasti at-
burðurinn varð í lystigarði Yasu-
dos bankaeiganda í Tokyo. Þar
höfðu 35.000 manns leitað hælis
undan æðisgengnum eldsvoða,
sem geisaði í borginni Þar stóð
manngrúinn í þögulli þyrpingu
og horfði á borg sina hrynja,
springa, brenna, verða að ösku-
hrúgu Skyndilega snarsnerist
vindáttin svo snögglega, að and-
artak lék eldstormurinn um fólk
ið á þrjá vegu Lungun fylltust
af glóandi lofti og 35 þúsundir
manna hnigu til jarðar. Fólkið
stóð svo þétt, að líkin lágu í kös
eins og í maðkaveitu Líkamar
þeirra voru örlítið sviðnir að ut-
an, en kok, barki og lungu brunn-
in sundur. Minnir lýsing þessi á
eldstormana í Hamborg í lok síð-
asta stríðs.
ir Drap helming Evrópubúa
á 7 árum
Hræðileg er saga pestanna —
farsóttanna, sem herjað hafa á
mannkynið frá upphafi vega. —
Svarti dauði, sem fór um Evrópu
á miðri 14. öld, drap um helming
Evrópubúa á nokkrum árum, eða
25 millj. af um 50 millj., sem þá
byggðu Norðurálfu. í sumum hér-
uðum og borgum lagði hann um
90% íbúanna að velli. Þá er sagt
frá pestinni í Lundúnum 1665,
Kaupmannahöfn 1711, kólerunni í
Danmörku 1853, og „spönsku
veikinni“ 1918.
it „Spánska veikin“
1918 var heimstyrjöldinni að
ljúka, þegar „spánska veikin" fór
um heiminn og lagði þrefalt fleiri
að velli en styrjöldin hafði gert.
21.6 millj. manns létust af völd-
um veikinnar á 9—10 mánuðum,
en rúmar 7 millj. manna á fjórum
árum af völdum styrjaldarinnar.
Veikin var um margt óhugnan-
leg. Menn voru farnir að treysta
um of á hin ungu læknavísindi,
vísindatrúin hafði eytt hræðslu
manna við drepsóttir. Veikin lagð
ist einkum á ungt og hraust fólk
víðast hvar Nafnið „spánska veik-
in“ er rangnefni og stafar af því,
að Portúgalar kölluðu sýkina því
heiti, þegar hún barst til þeirra
frá Spáni með spönskum ferða-
mönnum í maí 1918. Það varð og
til að festa nafnið, að Spánn tók
ekki þátt í stríðinu, og gat því
birt rannsóknir lækna sinna á
sóttinni án ritskoðunar, en hin
stríðandi veldi reyndu að leyna
pestinni eða gera lítið úr henni.
Flenzan er gömul fylgikerling
manna, og þetta afbrigði virðist
hafa verið þekkt í fornöld. Hippó-
krates kallar „spönsku veikina“
hóstahitasótt, 877 var hún kölluð
„ítalskur hiti“ af germönskum
þjóðfl. 12 árum síðar geisaði
hún í Ítalíu og var þá kölluð
„hitahósti". Á miðöldum kallað-
ist hún ýmsum nöfnum, mörg-
um einkennilegum, sem ekki er
rúm að rekja hér. — En „spánska
veikin", um hana er vitað, að
um miðjan apríl 1918 grasseraði
hún í skotgröfum bandamanna
og viku seinna í skotgröfum mið-
veldanna. Hvaðan kom hún? Því
er vandsvarað. Sennilega að aust-
an. A. m. k. var sóttin þekkt í
Túrkestan Kína og Indlandi í
marz og apríl, en hitt gerir málið
dularfyllra, að 30. marz gýs hún
skyndilega upp í „Vestrinu", þ. e.
í Kansas. Kom hún að vestan eða
austan? Enn ein tilgátan er að
hún hafi kviknað í Vladivostok
og borizt með rússnesku herflutn
ingaskipi sem sigldi þaðan til
Marseille. Gátan um upphaf og
fyrstu dreifingu „spönsku veik-
innar“ verður sennilega aldrei
ráðin.
Sóttin gekk yfir í tveimur bylgj
um, og var sú síðari skæðari. Hún
sýkti menn seinni hluta árs 1918.
Mjög merkilegt þótti einnig við
þessa farsótt, að dauðsföllin urðu
flest á sama tíma um heim allan,
hvort sem það var í Bandaríkj-
unum, Svíþjóð, Ungverjalandi
eða Indlandi. í sambandi við
þessa hræðilegu farsótt, sem
felldi svo marga að velli, eru
enn óleystar margar ráðgátur.
—★—
Seiustu kaflar þessarar fróð*
legu bókar fjalla svo um ýmsa
helztu stórbruna í borgum, sem
sagan greinir frá.
Gasolía hækkar
VERÐLAGSSTJÓRI hefur í dag
auglýst nýtt verð á gasoiíu, er
felur í sér hækkun um 7 aura á
líter.
Þessi hækkun stafar af verð-
hækkunum, er átt hafa sér stað
á gasolíu erlendis undanfarna
mánuði. Vegna þess að innistæða
var til á þeim verðjöfnunarreikn-
ingi fyrir olíu, er verðlagsstjóri
heldur, hefur verið hægt að kom-
ast hjá því fram að þessu, að hin
erlenda hækkun leiddi til hækk-
unar útsöluverðs hér innanlands.
Nú er þessi innistæða, hins vegar
þrotin, og því ekki lengur hægt
að komast hjá hækkuninni.
(Frá Viðskiptamálaráðuneytinu)