Morgunblaðið - 30.06.1961, Blaðsíða 6

6
MORCUNnr 4 TilÐ
Föstudagur 30. júní 1961
Bredsdorff
Helgi Hjörvar:
iö bréf til prófessors
(Próf. Bredsdorff, hinn kunni danski arkítekt, er sérstakur ráðunautur Reykjavíkurbæjar um
skipulagsmál, einkum miðbæjarins hér. Hann er hér enn staddur nú í þessum erindum. — Ritstj.)
, .... ,, , Reykjavík 28. júní 1961
Háttvirti herra professor!
Ég lej»fi mér sem íslenzkur þegn og reykvízkur borgari að ávarpa yður, er þér eruð enn hér
Staddur á meðal vor, hinn mesti aufúsugestur. Erindi mitt er að koma undandráttarlaust á fram-
færi við yður ávarpi því, sem hér fer á eftir, en efni þess snertir hinn innsta kjarna í starfi yðar hér.
Á v a r p um friðhelgi á bæjarstæði Ingólfs Arnarsonar
Vér, sem undir þetta ávarp ritum, beinum því til Alþingis og ríkisstjórnar, forráðamanna
Reykjavíkur og allrar þjóðarinnar, að bæjarstæði Ingólfs Arnarsonar vi» Aðalstræti vérði frið-
lýst sem þjóðlegur helgistaður.
Ingólfur Amarson festi byggð og landnám norrænna manna á Islandl. „Ingólfur er frægast-
ur allra landnámsmanna“, segir I.andnámabók, „því að hann kom hér a» auðu landi og byggði
fyrstur landið. Og gerðu það aðrir landnámsmenn eftir hans dæmum“. En frá höfuðsetri Ingólfs í
Reykjarvík, á dögum sjálfs hans og nánustu niðja hans og með þeirra ráði, þróaðist hið íslenzka
þjóðfélag og lýðveldi, með allsherjarlögum, alþingi við Öxará og allsherjargoða í Reykjarvík.
Efalaust verður að telja, að bær Ingólfs í Reykjarvík hafi staðið við sunnanvert Aðalstræti
að vestan, andspænis þeim stað þar sem síðar var kirkjan og gamli kirkjugarðurinn. Öllum má
kunnugt vera, hversu það bar til, að höfuðborg landsins var reist á túnum og tóftum hins fyrsta
landnámsmanns, þar sem æfaforn sögn hermir að guðirnir hafi vísað honum til bólfestu. Sögu-
helgi þessa staðar er sameign allra íslendinga. Engin þjóð önnur kann frá slíkum atburðum að
segja úr sinni sögu, þar sem í einn stað koma upphaf og framtíð. Ekki þarf orða við um það,
að bæjarstæði Ingólfs á að vera um aldur og æfi friðhelgur þjóðminningarstaður. I»að er á valdi
vorrar kynslóðar að skila þessum helgistað í hendur óbornum kynslóðum til varðveizlu, eða ofur-
selja hann bráðri eyðingu, sem aldrei verði úr bætt. Engin kynslóð í þessu landi getur framar
átt þess kost að velja hér á milli. Hér eru síðustu forvöð. Og engum getur blandast hugur um
það, hvern kostinn ber að taka.
Það er ályktun vor með upptöku þessa máls nú, að bæði sé skylt og auðgert að greina þetta
atriði algerlega frá sérmálum Reykjavíkur, svo sem stöðu ráðhúss og almennri skipan höfuð-
borgarinnar. Enda viljum vér binda málefni vort við þetta eitt, en forðast að ganga í deilur um
önnur efni. Það er og ályktun vor, að friðhelgun þessa staðar sé ekki og skuli ekki vera háð
sérstakri húsbyggingu né miklum mannvirkium á þessum stað, heldur skyldi reisa þar minnis-
merki í einhverri mynd, eða marka staðinn að sinni, en friðaður gróðurreitur fyrir almenning
gerður þar umhverfis.
Árið 1974 mætti gefa efni til, að virðulegum áfanga væri náð í þessu máli, en þá mun verða
talið ellefu alda afmæli íslandsbyggðar og landnáms Ingólfs.
Bjarni Jónsson
(vígslubiskup)
Kristján Eldjárn
(þ j óðmin j avörður )
Pétur Benediktsson
(bankastjóri)
Einar Ól. Sveinsson
(prófessor)
Magnús Már Lárusson
(prófessor)
Ragnar Jónsson
(forstjóri)
Tómas Guðmundsson
(skáld)
Guðni Jónsson
(prófessor)
Matthías Þórðarson
(fyr þjóðminjav.)
Sigurbjöm Einarsson
(biskup)
Þorkell Jóhannesson
(háskólarektor)
Helgi Hjörvar
(rithöfundur)
Ólafur Lárusson
(prófessor)
Sigurður Nordal
(prófessor)
Yður mun eitthvað um það
fcunnugt, herra prófessor, að ég
hef — einnig sem íslenzkur þegn
Reykjavík, í desember 1959
og reykvízkur borgari — ritað
nokkrar greinar í þetta blað um
„bæjartóftir Ingólfs". Þér sjáið
berlega af þessu ávarpi, að höf-
undur þeirra blaðagreina stend-
ur ekki mjög einmana um það
meginatriði, sem ég hef leitast
við að verja og heiðra í þessum
greinaflokki; hvorki er ég einn
í þessum bæ, né í þessu landi;
það mun enn sýnast meir. Bæj-
artóftir Ingólfs munu raunar þá
fyrst valda tómlegum söknuði
og sárindum í íslenzkri þjóðar-
vitund, ef svo illa fer, að þess-
um stað verði misboðið með
þeim ráðstöfunum, sem yðar
göfga nafn hlýtur mjög að verða
við tengt í þeirri sögu. En sú
saga mun verða langlíf, því að
íslenzkt eðli mun lengi lifa.
Það er ályktun mín og miklu
fleiri manna, að forráðamenn
Reykjavíkur hafi ekki frá upp-
hafi gert sér innilegt far iim
að vekja eftirtékt yðar á þessu
mjög athyglisverða ávarpi; ekki
heldur á því örlagaríka efni sem
þar í felst. En hafi þeir gert
svo, af þeirri trúmennsku, sem
þeir eru þjóð sinni skyldugir,
þá hlýtur sú innileg vakning að
koma ótvírætt fram í yðar mik-
ilsverðu ráðum og þeim tillög-
um yðar, sem ríkir og fátækir
bíða nú með mikilli eftirvænt-
ing.
Líklegt er, að yður hafi varla
órað fyrir því, að þér væruð að
ráðast í háskalegt verk. En þér
hafið stigið fótum á mikinn ör-
lagastað, einstæðan að merk-
ingu í byggð þjóðanna, frum-
helgastan stað á íslandi, þar
sem er bæjarstæði Ingólfs Arn-
arsonar við Austurvöll. Þing-
völlur hlaut fyrir meir en 1000
árum sína þjóðarhelgi frá garði
Ingólfs; sonur hans varð fyrsti
forseti hins nýja goðaríkis. Hann
vígði Þingvöll heilagri vígslu
nýrrar þjóðar. Þegar Jón Sig-
urðsson flutti alþing Islendinga
til Reykjavíkur, eftir meir en
níu aldir, þá voru sjálf örlögin
að flytja hjarta hins íslenzka
þjóðernis aftur til síns upp-
runa, án þess að jafnvel hinum
vitrustu mönnum skildist þá, að
þeir væri sem óvitandi verkfæri
í höndum þeirra örlaga, sem
við skynjum stundum en kunn-
um hvergi í gegn að sjá.
Helgi Hjörvar
Yður mun vera það harla
ljóst, sem öðrum mönnum af
yðar köllun, að hin unga og
djarfa og lífsþyrsta kynslóð
þjóðar, sem sækir svo ákaflega
fram sem hin íslenzka þjóð ger-
ir, til efnalegs sjálfstæðis og
hagnýtrar þróunar þjóðlífsins,
að þeirri kynslóð hættir við að
selja gullhornin í vímu æsku-
þroskans, en kaupa sér heldur
jeppa. áeinna munu allir hinir
beztu í þessari sömu kynslóð
gráta sárlega sín bræddu gull-
horn. — Þeir sem „ávarpið“
sendu eru úr hópi þeirra mörgu,
sem lært hafa eða skynjað, að
gulhomin sjálf eru kostbærari
en málmurinn, sem bræðslan
gefur.
Nú hafið þér, herra prófessor,
verið til kvaddur úr öðru landi,
að leggja á ráð um það, hversu
meta skuli og með fara hinn
dýrsta helgistað á íslandi, ein-
dæmið meðal þjóða, hverja
sæmd skammsýnum mönnum í
miklu annriki bæri að veita
þeirri mold, fáeinar húsalóðir að
víðáttu. Mundi yður ekki sýnast
að á íslandi öllu og í Reykja-
vik einni sé ærið landrými ann-
að fyrir kramarabúðir?
Ráð yðar og tillögur munu
verða ævinlega metnar á ís-
landi eftir þessum einfalda
mælikvarða: Ef nú þessum
danska hámenntaða meistara
hefði verið falið að skipuleggja
lítið svæði í sinni eigin höfuð-
borg, í landi sinnar eigin þjóð-
Frarnh. á bls. 8
• Misjöfn laun
Guðjón Þorsteinsson hefur
sent Velvakanda bréf og
í hluta þess svarar hann Evu
Thorsteinsson, sem ritaði hug
leiðingar sínar um launamál
í þessa dálka 23. þ. m. Hann
segir:
„Vegna greinar um launa-
mál í dál'ki yðar, vil ég benda
á eftirfarandi: Undanfarin
ár hafa launin verið jöfnuð
svo niður á við, að nú er svo
komið að menn sem gegna á-
ibyrgðarmi'klum stöðum, a.
m. k. hjá því opinbera eru
lægri í launum en stór hóp-
ur verkamana og væri hægt
að benda á mörg dæmi til
sönnunar, enda bendir ó-
ánægja sumra starfshópa t.
d. flugmanna, lækna og
verkfræðingia o .fl. til þess“.
Að sjálfsögðu skilur hver
maður, að sá sem eyðir tíma
sínum og peningum fram yfir
þrítugt eða lengur til að aifla
sér þekkingar fyrir ævistarf-
ið, þarf að fá hærri laun en
sá sem getur 16 ára gamall
byrjað að vinna sér inn pen-
inga og korna sér fyrir og
leggur ekkert af mörkum til
að gera sig hæfari í sitt starf..
Ég þekki t. d. tvo bræður,
sem eru næstum jafngamlir.
Báðir eru duglegir, hvor á
sína vísu. Annars hefur unnið
frá 16 ána aldri almenna
vinnu, komið sér fyrir í eig
in íbúð, alið upp börn sín og
er nú á fertugsaldri. Hinn er
ári yngri og hefur eytt sama
tíma í lestur og undirbúning
undir vandasamt starf, sem
hann er að hefja með skulda
bagga á bakinu. Engum finnst
víst ósanngjarnt þó hann fari
nú að fá fleiri krónur fyrir
vinnu sína.
* Til sóma — og þó!
V. K. skrifar Velvakanda
l'angt bréf um gagnrýni í dag
bliaði einu og er ekki ánægð
ur. Sá kafli, sem honum
gremst sérstaklega er þannig:
„Karlakórinn Svanir á
Akranesi er Akurnesingum
til sóma. Hann er lfka fyrst
og fremst ætlaður til að
skemmta A'kurnesingum, svo
og til að veifca meðlimum
kórsins tækifæri til að syngja,
en af því hafa söngelskir
menn mikið yndi“. Og svo
segir V. K.: Höfundur útvarps
gagnrýninnar heldur áfram:
„En kórinn er ekki nógu góð
ur til að haldia hálftíma tón-
leika í útvarp."
Þá vita menn það. Karla-
kórinn Svanir er Akurnesing
um til sóma, enda þótt hann
sé ekki boðlegur öðrum lands
mönnum smástund í útvarpi.
Ekki veit ég hvað A'kurnes-
ingum finnst um þetba, en
það verður naumast skilið á
annan vel en þann, að þeir
séu menn af hjarta lítillátir.
* Framdi organslátt
Síðar í hinum sama útvarps
þætti segir svo að ég haldi
mig við tónlistargagnrýnina:
„Orgel'leikur er svo algengur
í kvölddagsskrá útvarpsins,
að í gærkvöldi tilkynnti þul-
urinn, að maður nokkur ætl-
aði að fremja organslátt. Ég
held þó ekki, að neinn hafi
látið blekkjast þrátt fyrir
þetta orðalag, því að auðvit-
að reyndist þetta bara vana-
legur orgelleikur".
Það er rétt að taka það
fram, að þessi „maður nokk-
ur“, sem lék svona ,vanailega‘4
var prófessor Förstemann frá
Hamborg, einn hinna færustu
organleiikana Þýzkalands og
þótt víða/r væri leitað. Og
blekking er það engin, þó tal
að sé um „organslátt“. Það er
fórnt órðlag, tilkomið af
því að ongelin voru slegin
með einhvers konar hamri,
meðan tæknin var skemmra á
veg komin í gerð þeirra en
nú er.
Slíka giagnrýni er V. K.
ekki sem ánægðastur með.