Morgunblaðið - 13.02.1962, Side 6

6
MORGUISBL AÐ1Ð
Þriðjudagur 13. febr. 1962
Kristján Albertsson:
Svar við Reykjavíkurbréfi
i.
Um leið og ég þakka Snæ-
birni Jónssyni fyrir góða lið-
veizlu í deilunni um hver muni
vera höfundur Norðl'ngs-grein-
arinnar um jarðarför Jóns Sig-
urðssonar, og Mc gunblaðinu
fyrir hlýleg ummæli um æfisögu
Hannesar Hafsteins í Reykjavík-
urbréfi blaðsins síðastliðinn
sunnudag, vil ég mega gera
nokkrar athugasemdir við atriði
í þessu bréfi.
Þar er sagt að lýsing mín í
blaðagrein fyrir skemmstu á
„staðfestu Gröndals og ákveðn-
um stjórnmálaskoðunum" hafi
verði „vægast sagt ýkjukennd".
Gröndal hafi verið skáld en ekki
stjórnmálamaður. En öll höfuð-
skáld fslands á 19. öld voru í
þeim skilningi stjórnmálamenn,
að þeir hugsuðu mikið um þau
efni, og höfðu á þeim ákveðnar
skoðanir — og engu staðfestu-
minni en þeir menn, margir
hverjir. sem höfðu bein afskipti
af þeim málum. Mér þykir lík-
legt að reynsla um heim allan
sýni, að stjórnmálamönnum
hætti fremur við að haga segl-
um eftir vindi — en einmitt
skáldum. sem yfirleitt munu
fremur hugsa um þau mál án
nokkurs tillits til háttvirtra
kjósenda.
Reykjavíkurbréfið' minnir á,
að Gröndal hafi um tíma verið í
nöp við Jón Sigurðsson af per-
sónulegum ástæðum, og eins hafi
hann játað, að hafa skrifað rit-
gerð sína, þar sem hann réðst
á Jón, meðfram í þakkarskyni
fyrir styrk frá stjórninni til að
gefa út tímarit sitt Gefn. En þó
að sitthvað hafi þanníg ýtt und-
ir Gröndal, að gefa hugsunum
sínum um stjórnmál einu sinni
lausan tauminn, þá fer því fjarri
að neitt bendi til þess, að hann
hafi sagt annað en það, sem var
einlseg skoðun hans. Þegar hann
löngu síðar, í æfisögu sinni, minn
ist á sína miklu stjórnmálarit-
gerð, þá farast honum svo orð:
„Eg ritaði eftir þekkingu minni
og sannfæringu . . . “ Hver sem
ritgerðina les finnur að þetta er
satt, hún er bersýnilega skrifuð
af sterkri sannfæringu.
Það má deila um hvort Grön-
dal geti talist stjómmálamað-
mun æfinlega hafa sett nafn sitt i
undir allt sem hann skrifaði í
blöð, líka greinar með ónotum
og hnútum i garð náungans. Eða
veit nokkur með fullum sann-
indum dæmi þess að hann hafi
neitt birt nafnlaust — aðeins
,,aðsent“?
2.
Reykjavíkurbréfið gefur í
skyn, að ég muni ekki hafa lagt
„sama mælikvarða“ á alla sem
við sögu koma i bók minni um
Hannes Hafstein. Eg sanni að
andstæðingar hans „voru sumir
brögðóttir um of. En Hannes var
einnig stjórnmálamaður með
kostum og göllum þeirrar mann-
tegundar."
Stjórnmáiamenn munu vera
hver öðrum eins gersamlega ólík
ir — og mennirnir eru yfirleitt.
Þó að stjórnmálin kunni að vissu
marki að innræta þeim, sem við
þau fást, ýmsar sameiginlegar
leikreglur, þá munu stjórnmála-
menn sízt allir hafa sömu kosti
og galla. Mér hefur fundist sum-
ir lesendur æfisögu Hannesar
Hafsteins gera þá kröfu til mín,
að ég hefði átt að sýna einhverja
stóra galla á skapgerð hans, eða
að minnst kosti eitthvað ámælis-
vert í framkomu hans, til jafn-
vægis við aðrar mannlýsingar
bókarinnar — annars væri ég
ekki hlutlaus. Hannes Hafstein
hafði auðvitað sínar takmarkan-
ir, eins og aðrir dauðlegir menn.
En að öðru leyti get ég ekki gef-
ið lesendum mínum annað betra
heilræði, en að ráða þeim til að
reyna að sætta sig við þá hugs-
un, að Hannes Hafstein hafi ver-
ið óvenjulega fallega af guði
gerður, bæði til sálar og líkama,
og mjög vandur að virðingu
sinni, leynt og ljóst. Annars verð-
ur líka óskiljanlegt að andstæð-
ingar hans töluðu alla tíð yfir-
leitt öðru vísi í hans garð per-
sónulega, en til þeirra manna
annara, sem þeir töldu málstað
sínum hættulegasta.
Ég tel að ekki verði véfengt,
að ég hafi gert engu miður ítar-
lega og skilmerkilega grein fyrir
rökum og skoðunum andstæð-
inga Hannesar Hafsteins, en fyrir
málstað Xians sjálfs og flokks
hans. Ég tel mig hafa sýnt full-
komið hlutleysi í því efni. Ég
hef á örfáum stöðum sagt skoð-
un mína á sumu í framkomu
þessara andstæðinga — en ann-
ars að langmestu leyti látið þá
lýsa sjálfum sér, með ívitnun-
um í ræður þeirra, greinar og
bréf. Ég hef tilfært svo að segja
allt úr bréfum Björns Jónssonar
og Valtýs Guðmtmdssonar, enn-
fremur Hannesar Hafsteins,
Tryggva Gunnarssonar og ann-
arra, sem varpar sterkustu ljósi
á skoðanir og stjórnmálaaðgerðir.
En það er ekki mín sök, að til
eru margfalt fleiri og lengri bréf
frá Bimi og Valtý en frá Hannesi
og Tryggva — né heldur er mér
um að kenna, ef bréfin sýna
menn gerólíka.
Reykjavíkurbréfið nefnir eitt
dæmi þess að Hannes Hafstein
muni hafa verið stjórnmálamað-
ur „með kostum og göllum
þeirrar manntegundar". Er til
þess vitnað, að samkvæmt bréf-
um, sem birt eru í bók minni,
muni Hannes hafa vitað eftir að
hann hafði fengið loforð dönsku
stjórnarinnar um heimastjórn
fyrir ísland, í Kaupmannahöfn
1901, að væntanleg stjórnarbót
myndi fela í sér eitthvert eftirlit
af hálfu Dana með því, að al-
þingi færi ekki „út fyrir það svið,
sem hinu sérstaka löggjafarvaldi
Islands væri markað."
í konungsboðskapnum í janúar
1902 var ekkert um tilhögun
þessa eftirlits, aðeins boðað að
stjórnin tnyndi leggja fyrir þing
frumvarp, þar sem íslandi væri
gefinn kostur á heimastjórn. Um
vorið, eftir kosningar og tæpum
mánuði fyrir þing, er stjórnar-
skrárfrumvarpið birt. Þá fyrst
kemur í Ijós að eftirlitinu á
framvegis að haga eins og hing-
að til — ráðherra íslands á að
bera lögin frá alþingi upp fyrir
konung í ríkisráði. Gert er að
skilyrði fyrir staðfestingu frum-
varpsins, að það verði samþykkt
óbreytt. Út af þessu varð sem
kunnugt er mikil óánægja, talið
af Landvarnarmönnum að ríkis-
ráðsákvæðið jafngilti innlimun
íslands í Danmörku — en af öðr-
um, að það breytti engu frá því
sem verið hefði.
í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins segir: „Hvernig stóð á,
að birting þessa skilyrðis var
dregin svo? Úr því væri fróðlegt
að fá skorið, ef hægt er. Hitt
sést af tilvitnunum Kristjáns að
Hannes vissi, að á einhverju
slíku var von, þótt ekki sjáist, að
hann skýrði opinberlega frá því.
Hann kunni að þegja eins og
fleiri hyggnir stjórnmálamenn,
þegar hann taldi það henta.“
Það var ekki aðeins Hannes
Hafstein einn, sem vissi að á
einhverju slíku var von, heldur
vissi það hver maður sem um
stjórnmál hugsaði á þessum
tímum. Öllum þótti sjálfsagt, að
Danir áskildu sér eftirlit með
því, að löggjafarvald íslands
færi ekki út fyrir verksvið sitt
— eins og til dæmis kemur ljós
lega fram í orðum Landvarnar-
foringjans Jóns Jenssonar 1902,
þegar hann segir að ríkisráðið
geti verið heppilegur staður
„vegna eftirlits þess með tak-
mörkun sérmálasvæðisins gagn-
vart alríkinu, sem vér íslend-
ingar að sjálfsögðu viðurkenn-
um, að alríkisstjómin þurfi að
hafa“. Það sem menn greindi á
um var, hvort í því fælist rétt-
indaafsal eða ekki, að beinlínis
væri tekið fram í stjórnarskrá
íslands, að mál þess skyldu ber-
ast upp í ríkisráði.
Þá er spurningin — hvað
vissi Hannes Hafstein um það
eftir dvölina í Kaupmannahöfn
1901, hvemig stjórnin myndi
vilja búa um hnútana að því er
kom til eftirlits alríkisins með
löggjöf alþingis? Um það hefur
bersýnilega verið mjög lítið tal-
að í viðræðum hans við ráð-
herrana. Hann skrifar að for-
sætisráðherra Dana hafi talið
það „lítið formsatriði". Hannes
var aðeins tólf daga í Kaup-
mannahöfn, og gerir grein fyrir
annríki Albertis þessa daga, svo
að „honum var ómögulegt að
taka þetta stórmál [stjómar-
skrárbreytinguna] einnignú upp
til fullnaðarúrslita“. Hannes
skrifar Finni Jónssyni á heim-
leið frá Höfn, að N.J. Larsen,
lögfræðingur nákominn stjórn-
inni, hafi beðið sig að skrifa
sér „hvemig við óskuðum að
inntakið væri í konungsboð-
skapnum, sérstaklega . viðvíkj-
andi tilboði um mein heima-
stjóm, en það er léttara sagt en
gjört að orða þannig að víst sé
að nógu víðtækt sé orðað og þó
ákveðið". Hannes skrifar að krafa
íslendinga sé stjórninni nægi-
lega ljós, og að við viljum um-
fram allt að hún leggi fram
fmmvarp. „Hverja tryggingu
hún heimtar af Danmerkur
hálfu fyrir því að íslendingar
gangi ekki á Dani, er hennar
sök að segja“. Af þessum orðum
má auðvitað álykta að Hannes
Hafstein hafi rennt grun í ríkis-
ráðsákvæðið, eða jafnvel ein-
hver orð fallið í viðræðum
hans við ráðherrana, sem bentu
til þessa möguleika. Jafn-ber-
sýnilegt er hitt, að ekkert hef-
ur verið ákveðið í þessu efni
áður en Hannes fór frá Höfn —-
málið þá yfirleitt aðeins verið á
því stigi, að búið var að fallast
á meginkröfu hans, innlenda
stjóm. Jón Krabbe segir frá því
í endurminningum sinum, að
Friðrik áttundi hafi sagt að rík-
isráðsákvæðið hafi verið sett
inn í stjórnarskrána samkvæmt
ósk föður síns Kristjáns níunda.
Það verður að teljast líklegast,
að sú ósk hafi komið fram eftir
að frumvarpið hafði verið samið.
Að minnsta kosti er af öllu
ljóst, að Hannes Hafstein veit
ekki meir um fyrirætlanir stjórn
arinnar viðvíkjandi væntanlegu
eftirliti með íslenzkri löggjöf en
svo, að það virðist ekki sann-
gjarnt að búast við því að hann
skýrði opinberlega frá neinu
um það efni. Ekki er vitað að
hann hafi haft neitt samband
við stjórnina eftir að hann kom
heim, hvorki beint né óbeint.
Mér þykir því vafasamt hvort
rétt er að komast svo að orði,
að hann hafi „kunnað að þegja
eins og fleiri hyggnir stjórn-
málamenn, þegar hann taldi
það henta“ — vegna þess að hann
skýrði ekki opinberlega frá því,
sem honum gat ekki verið full-
kunnugt um.
Bókauppboð
NÆSTA bókauppboð Si^tirðar
Benediktssonar í Sjálfstæðishús-
inu verður í dag og hefst
klukkan 5 síðdegis. Þar verða
boðnar upp 136 bækur og sumar
þeirra mjög fágætar. Verða hér
upp taldar nokkrra:
Eiríkur Ólafsson, Brúnum: —
Lítil ferðasaga Rvk. 1878. Önnur
lítál ferðasaga.. Ferðasaga frá
Brúnum til Utah í Spanish Hork
árið 1881—1882. Kristin Saga og
Þáttur af ísleifi biskupi Kbh.
1773. Jón Espólín: Kennslubók
í Sagna Fræðinni. Leirárgörðum
1804. Stuttur siðalærdómur fyr-
ir góðra manna böm. Leirárgörð
um 1799. Ólafur Ólafsson: ís-
lendsk Urtagarðs Bók Kbh. 1770.
Björn Gunnlaugsson: Töflur yf-
ir sólarinnar gang. Viðey 1836
Steingr. Thorsteinsson þýddi: —
Þúsund og ein nótt, 1—5. Khöfn
1857—1864.
ur. Og þó var hann hinn eini mað
ur síns tíma sem hafði óbilandi
staðfestu til að berjast í tvo ára-
tugi gegn Ameríkuferðum, og
var það viturlegasta pólitiska
barátta sem rekin var alla þá
tíð.
Eg mundi því telja varlegra
að slá því ekki fram sem óyggj-
andi sannleika, að hánn hafi ver-
ið næsta lítill karl í málefnum
þjóðar sinnar, eða eitthvað því-
líkt. Hann var einmitt einn af
þeim samtímamönnum sem af
mestri alvöru og heitustum
áhuga hugsaði um hag og heið-
ur ættjarðar sinnar.
Gröndai talar um jarðaför Jóns
Sigurðssonar í endurminningum
sínum — „þá var mikið um dýrð-
ir“. Myndi hann ekki hafa minnst
á það, ef hann hefði skrifað langa
grein um jarðarförina?
Loks má minna á, að Gröndal
• Gaman er að
tvistinum“
Velvakandi brá sér í veit-
ingahús í Reykjavík á laug-
ardagskvöl^ið. Þar var eitt
skemmtiatriðanna sýning á
„twist“-dansinum. Þetta er e.
k. vindingadans (ekki vindu-
eða ,,stífu“-dans), þar sem
dansendur engjast og snerkj-
ast og teygjast hvor gegn öðr-
um með fettum og brettum.
Ekki mega þeir snerta hvor
annan. Dansinn er sérstak-
lega skemmtilegur og fjörug-
ur, fullur af gamansemi og
kátínu, enda má segja, að lát-
bragðalist dansenda sé hluti
af „tvistinum“. Er óhætt að
segja, að dansinn sé góður
samkvæmislífsauki á þessum
kalda vetri. Dans er jafn
gamall manninum, og líklega
er „tvistinn" nálægt uppruna-
legasta dansinum, þar sem
þátttakendur geta tjáð sig á
allan hátt. Sumum finnst dans
inn klúr á köflum, en það er
allt undir dansendum komið
og líka því, hvar gagnrýnend-
ur draga markalínu milli
klúrs og óklúrs.
•Húsið hrundi
Velvakandi minntist „tvists-
ins“, þegar hann sá þá frétt
letrast á einum firðritanna á
Mbl. á mánudag, að heilt hús
í París hefði hrunið í rúst af
völdum dansins. Fréttin hljóð-
aði þannig: „Hópur stúdenta
í París varð nú um helgina að
hætta „tvist“-veizlu, vegna
þess að veggir hússins hrundu
í rúst. Rétt á eftir hrundi stig-
inn saman, svo að nábúarnir
urðu að bjarga stúlkunni, sem
fyrir veizlunni stóð, hinni 18
vetra gömlu Marie Guillot. og
30 gestum hennar. Þegar fað-
ir Marie kom heim og sá heim
ili sitt í rústum. kenndi hann
húsameisturunum um ógæf-
una og vildi alls ekki skella
skuldinni á dansinn“.
• Ekkert nýtt undir
sólinni
í seinasta hefti stúdenta-
blaðs háskólanemenda í Ott.
awa er grein með fyrirsögn-
inni: „Hver segir að „tvist“»
dansinn sé nýr?“ Þar segir,
að dansinn sé mörg þúsund
ára gamall; hafi verið dansað.
ur í Róm, meðan borgarbúar
þar stjórnuðu þeim hluta ver
aldar, sem máli skipti, og
skiptir kannske enn. Vitnað
er í heilagan Jóhannes Chrys.
otomos, sem talar um dans,
þar sem konur sveifli mjöðm-
um og skeki lendar, blímskakl
og ranghvolfi augum, dragi
hring á gólf með támjóum
skóm og vindi líkamann á
þann hátt, sem ekki sé hægt
að lýsa. — Nil novi sub sole;
ekkert er nýtt undir sólinni.