Morgunblaðið - 13.06.1962, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 13. júní 1962
MORGVTSBLAÐIÐ
17
Björn H. Jónsson
BJÖRN H. Jónsson fyrrverandi
skólastjóri lézt hinn 4. þ.m. og
var jarðsunginn í gær. Með hon
um er horfinn einn af sann-
menntuðustu og farsælustu
skólamönnum þessa lands, og
þeir, sem þekktu hann náið,
hafa við lát hans misst tryggan
og hollráðan vin og svo hjálp-
fúsan, að hann lét ekkert ógert
sem í hans valdi stóð, til að
verða að sem hallkvæmustu
iiði.
1 Björn Hermann Jónsson fædd
ist á Jónsmessudag árið 1888 í
Núpsdalstungu í Miðfirði, en
ólst upp á Torfastöðum í sama
byggðarlagi, því þar bjó faðir
hans, Jón Jónsson, allan sinn
búskap. Móðir Björns var Ólöf
Jónasdóttir, bónda á Auðunar-
Btöðum í Víðidal. Björn var í
föðurhúsum til átján ára ald-
urs og varð snemma að góðu
ígagni, því að hann var þegar
S bernsku mjög lagvirkur og
með afbrigðum hagsýnn um
sllan verkshátt. Hann fór í
Flensborgarskóla og stundaði
þar nám í tvo vetur, tók þaðan
burtfararpróf vorið 1907. Hann
var síðan í aðra tvo vetur
kennari í átthögum sínum, en
stundaði á sumrum ýmist sveita
vinnu eða var háseti á sunn-
•lenzkum skútum. Hann fór til
Danmerkur sumarið 1909 og
var þar í 5 ár samfleytt. Fyrstu
'tvö árin vann hann hjá dönsk-
um bændum og við verzlun hjá
kaupfélögum, en síðan var
hann einn vetur í framhalds-
deild Friðriksborgarlýðháskóla á
Sjálandi. Þeim skóla stjórnaði
einn mesti persónuleiki í hópi
danskra skólamanna á þeim ár-
um, Holger Begtrup, en hann
var stjórnsamur og hagsýnn og
um leið ágætur kennari og
áhrifaríkúr hugsjónamaður. Þá
var Björn einnig tvo vetur í
lýðháskólanum í Askov. öll ár
sín í Danmörku kynntist hann
einkum hinum áhugasömu, lýð-
ræðissinnuðu og frjálslyndu
viðreisnarmönnum, sem aldir
voru upp í anda Grundtvigs og
þess þjóðræknislega og þróun-
arsinnaða framfaraanda, sem
varð dönsku þjóðinni ómetan-
leg lyftistöng eftir ósigurinn ár-
ið 1864. Meðal annars dvaldi
Björn um hríð á Suður-Jót-
landi og kynntist muninum á
þýzkum þjóðernis- og menn-
ingaranda og dönskum. Björn
hafði þegar í bernsku og síðan
á unglingsárunum lesið mikið
íslenzkar bókmenntir, bæði forn
ar og nýjar, og í Danmörku
las hann margt af ágætum skáld
ritum, eldri og yngri. Hann
heyrði sjálfan Björnstjerne
Björnson flytja eitt af sínum
frægu erindum um sameiginlegt
menningarhlutverk Norður-
landa, heyrði skáldin Ákjær,
Skjoldborg og Jakob Knudsen
lesa upp úr bókum sínum og
flytja ræður um danska menn-
ingarreisn, og hann batt vin-
áttu við ýmsa af ungum áhuga-
mönnum í danskri kennara- og
bændastétt.
Arið 1914 — eftir að heims-
styrjöldin fyrri var skollin á
— varð Björn skólastjóri barna-
skólans í Vestmannaeyjum. Arið
eftir kvæntist hann .Jónínu Þór-
halisdóttur, sem lifir mann
sinn. Þau hafa eignazt fjögur
börn, ólaf héraðslækni á Hellu,
Svöfu, sem er sjúklingur, Jón,
rafvirkjameistara í Hafnarfirði,
og Harald, iðnverkamann, sem
er búsettur i Garðahreppi, dvel-
ur á heimili foreldra sinna. Frú
Jónína er fædd og uppalin í
Beykjavík. Hún tók kennara-
próf 1913 og var kennari við
barnaskólann í Vestmannaeyj-
um. Hún var og fastur kennari
við skólann á fsafirði, eftir að
þau hjón fluttust þangað, og er
hún svo mikillar gerðar, að
þótt hún hafi jafnan stundað
kennslustörf sín af kostgæfni,
hefur hún einnig verið hin
myndarlegasta húsfreyja og
nær fágæt móðir. Hún er og
með afbrigðum hjálpsöm, eins
og bóndi hennar — og þá voru
þau einnig svo samhent um
gestrisni, að öllum fannst, sem
til þeirra komu, að alúð og
rausn héldist þar í hendur eins
og bezt yrði á kosið.
Björn var skólastjóri í Vest-
mannaeyjum til 1920, en þá tók
hann við stjórn Alþýðuskólans
í Hjarðarholti í Dölum. Það var
starf, sem var honum mjög að
skapi, en í þann tíð nutu ekki
slíkir skólar þeirrar aðstöðu,
sem þeir hafa síðar hlotið, og
reyndist afkoma skólans mjög
örðug. En margir eru þeir, sem
áttu ógleymanlega vist í Hjarð-
arholti, þegar þau voru þar,
Björn og Jónína, og hafa ýms-
ir nemendanna bundizt þeim
hjónum vináttuböndum, sem
aldrei hafa slitnað.
Árið 1924 varð Björn kenn-
ari við barnaskólann á ísafirði
og skólastjóri sex árum síðar.
Því starfi gegndi hann svo í
nærfellt þrjá áratugi, eða þang-
að til hann varð sjötugur. Þá
fluttu þau hjón suður í Ás-
garð í Garðahreppi og hafa
dvalið þar síðan.
En Björn var ekki aðeins
skólastjóri barnaskólans á fsa-
firði, heldur stjórnaði hann í
áratugi Kvöldskóla iðnaðar-
manna, sem lengi var einnig al-
mennur kvöldskóli. Hann var
og í yfirskattanefnd ísafjarðar
og ísafjarðarsýslna frá 1928 og
fjórðungssáttasemjari í vinnu-
deilum frá því að til þess starfs
var stofnað. Lengi vel vann
hann öðru hverju á sumrum við
trésmíði, því að hann var með
ágætum hagur, og fékk hann
réttindi sem trésmíðameistari,
þegar hin nýja iðnlöggjöf var
sett. Hann lærði og bókband
og gyllingu bóka, og eftir að
hann kom hingað suður, batt
hann og gyllti bækur fyrir
ýmsa vini sína. Á ísafirði starf-
aði hann mikið og lengi í iðnað-
armannafélaginu, var stundum
formaður þess, en alltaf holl-
ráður og nýtur félagi, og var
oft fulltrúi á landsþingum iðn-
aðarmanna. Hann átti frum-
kvæði að stofnun Kennarafélags
Vestfjarða, og lét þar til sín
taka eftir því, sem honum þótti
hæfa.
Ég fluttist til ísafjarðar 4
árum síðar en Björn, og
vorum við þar samtíða í rúm
seytján ár. Fyrstu ár mín vestra
var ég stundakennari við kvöld-
skólann og hafði aldrei áður
stundað kennslu. Ég fór því að
öllu með gát og leitaði oft ráða
skólastjórans, og þó að ég færi
síðar allmikið minna ferða í
kennslustörfum, urðu mér ráð
og reynsla Björns að ómetan-
legu gagni. f skólanefnd var ég
kosinn 1929 og skipaður formað
ur hennar rúmum tveimur ár-
um siðár, og gegndi ég því
starfi til ársins 1945, að
Brynjólfur Bjarnason skipaði
íshússtjóra formann skólanefnd-
ar í stað höfundar „Gróðurs
og sandfoks“. Þá var ég
einnig pródómari við barnaskól-
ann í 16 ár. Ég kynntist því
Birni og störfum hans ærið
mikið. kom oft í skólann dag-
lega, skólastjórinn heim til mín
og ég til hans. Ég tel mig hafa
nokkur skilyrði til að dæma
um starf hans sem fræðara og
skólastjóra. Hann var afbrigða
góður og vinsæll kennari, og
raunar var hann engu síðri
skólastjóri. Hann kostaði kapps
um að varðveita eindrægni með
al kennaraliðs þeirra skóla, sem
hann stjórnaði, svo að öll vanda
mál væru sem allra mest rædd
sameiginlega. Þetta tókst svo
vel að meðan ég þekkti til,
urðu aldrei neinir árekstrar
milli kennara innbyrðis — eða
milli skólaliðsins annars vegar
og barna og foreldra hins veg-
ar. — Ef einhverjum kennara
veittist örðugt að halda aga,
naut hann aðstoðar ekki að-
eins skólastjórans, heldur líka
samkennara sinna, og ef barn
reyndist mjög baldið var hjálp-
azt að um — oftast þannig, að
foreldrarnir vissu varla af því
— að breyta afstöðu þess til
skólans, til námsins, til sam-
bekkinga og kennara, og fyrstu
batamerkin voru oftast þau, að
afstaða barnsins til skólastjór-
ans varð jákvæð. Björn gein
ekki yfir nýjungaflugum. Hann
tók þar tillit til foreldra og
samkennara. Nýjungarnar, sem
helzt þóttu við hæfi, komu
smátt og smátt, án þess að
verulega væri eftir því tekið.
Samstarf hans og skólanefndar
var eins og bezt varð á kosið,
og um þau atriði, sem orkað
gátu tvímælis eða jafnvel virt-
ust geta orðið íkveikjuefni, fór
ávallt þannig, að með hægð og
gætni varð fundin leið, sem
aðilar sættu sig við.
Björn var eðlisvitur og at-
hugull, gætinn og framfarasinn
aður. Hann gladdist ávallt, þeg-
ar einhverjum tókst eitthvað
vel, og hann fylgdi öllu með
athygli og næmum skilningi,
sem heildinni mætti koma að
haldi. Hann var eins og áður
getur hollráður og hjálpsamur
vinur, en han var einnig bráð-
skemmtilegur félagi. Hann var
gamansamur og skopskyggn,
kunni margt að segja af sér-
kennilegu fólki, orðum þess og
athöfnum. Hann hafði mikil
yndi af fögrum ljóðum og kunni
fjölda smellinna lausavísna.
Sjálfur var hann mjög vel hag-
mæltur, en hann fór leynt með
kveðskap sinn.
Eftir að hann fluttist suður,
lagði hann allmikla stund á að
rannsaka ættir Vestur-Húnvetn-
inga. En ættir þeirra urðu ekki
raktar, nema komið væri víðar
við. Og Björn hafði ekki að-
eins áhuga á ættfræðinni í
venjulegum skilningi. Honum
þótti ekki síður fróðlegt að
kynnast einkennum og örlög-
um ættanna, áhrifum árferðis,
farsótta og opinberra aðgerða á
hagi fólks og búsetu, og dró
hann af athugunum sínum ýms
ar mjög athyglisverðar ályktan-
ir og allnýstárlegar. Hann var
minnugur fram á síðustu stund,
en hins vegar er mér ekki kunn
ugt um, hvort hann hefur fest
á pappír flest eða allt það, sem
hann gróf úr gömlum plöggum
þessi síðustu ár ævi sinnar.
Seinustu starfsárin á ísafirði
var heilsa hans orðin veil, hjart -
að tekið að bila. En hann var
maður, sem hafði tamið sér
mikla sjálfsstjórn, og reyndi
hann eftir því, sem honum var
framast unnt, að fara þann með
alveg, að stilla í hóf erfiði og
áhyggjum, en draga sig þó ekki
út úr samfélagi þeirra manna,
sem gæddir eru áhuga fyrir
þeim efnum, sem honum voru
hugleikin. Honum batnaði og
allmikið, eftir að hann kom
suður, og fræðistörf hans urðu
honum til örvunar og ánægju.
En allt í einu var hann kvadd-
ur á brott — fylg þú mér, —
sagði hinn strangi ferjumaður
við móðuna miklu. Og þar með
hvarf hann ástvinum sínum og
góðvinum, einn hinn traust
asti prúðasti drengskaparmaður,
sem ég hef borið gæfu til að
kynnast.
TIL SÖLU
FVRERTÆK.I
sem framleiðir stálhúsgögn ásamt efnislager og vél-
um. Mjög goð sölusambönd fylgja. Lysthafendur sendi
nafn og símanúmer til afgr. Mbl. merkt: „Stálhús-
gögn — 72’9V“.
Songfólk óskasi
Pólýfónkórinn getur bætt vfð nokkrum söngkröftum
fyrir næsta starfsár. — Vinsamlegast hringið í síma
2-30-61, kl. 7—8 á kvöldin.
SkrúðgarCaúðun
Fróði Briiiks Pálsson
Garðyrkjumaður — Sími 20875
Guðm. Gíslason Hagalín.
Peningalán
Get látið I té um 100 þús. til skamms tíma gegn öruggu
veði. — Tilboð sendist afgr. Mbl. merkt: „Öryggi — 7296“.
TIL SÖLU
T résmíðaverkstæði
mikið af góðum vélum. Einnig kemur til greina sala
á einstakavélum. Lysthafendur sendi nafn og heim-
ilisfang á afgr. Mbl. merkt: „Strax — 7298“.
Verkamenn
óskast strax
Upplýsingar í dag á Laugaveg 10 milli
4 og 6.
Goði hf.
Skrifstofustulka
óskast sem fyrst, hálfan eða allan daginn. Vélritunar-
og enskukuunátta nauðsynleg. — Tiiboð óskast sent
afgr. Mbl. merkt: „7168“.
ANCLOIilAC
Sumarfrakkar úr
TERRYLENE
SCOTCHGARD
og POPLÍN
E F N U M
NÝTT SNIÐ — NÝIR LITIR
Elisabeth Arden
SNYRTIVÖRUR í FJÖLBREYTTU ÚRVALI
Svalan hjá Haraldi
Sími 11340 — Austurstræti 22