Morgunblaðið - 23.11.1962, Blaðsíða 6

e
M^^r.VTSBLÁÐlÐ
FöstiíQagur 23. nóv. 1962
RITSAFN
Gunnars Gunnarssonar
»*■- > _-x _•
6Ú var tíðin, að ekki fengust
útgefin ljóð góðskálda okkar,
nema þar kæmi til Hið íslenzka
bókmenntafélag, og þó voru slík-
ar útgáfur yfirleitt aðeins eitt
bindi. Og jafnvel þegar bókaút-
gáfa var orðin það líkleg til arðs,
að einstakir menn lögðu stimd á
hana, þóttu margra binda ritsöfn
áhættusamari fjárfesting en svo,
að menn legðu í þau fé sitt. Það
var algert einsdæmi, þegar út
kom upp úr aldamótunum fimm
binda útgáfa af ljóðum þjóð-
skáldsins Matthíasar Jochumsson
ar, enda var það ekki íslenzkur
maður heldur sænskur trúboði
og prentsmiðjueigandi, David
Östlund, sem var svo ófyrirleit-
inn að ráðast í slikt glæfrafyrir-
tæki. Næsta stóra heildarútgáf-
an var Andvökur Klettafjalla-
skáldsins, þrjú bindi, en þar voru
Vestur-íslendingar að verki, og
síðan liðu áratugir, unz sambæri-
legar útgáfur kæmu af verkum
íslenzkra skálda, og munu hafa
verið næst í röðinni kvæði Davíðs
frá Fagraskógi í tveim bindum og
Ijóð Guðmundar Guðmundssonar
í þrem. Síðan komu heildarútgáf-
ur af sögum þeirra Jóns Trausta
og Einars Kvarans, og á seinustu
tveimur áratugum hefur slíkum
útgáfum fjölgað að miklum mun.
En sú mun hafa orðið raunin, að
ekki hafi önnur útgáfustarfsemi
orðið bókaútgefendum happa-
sælli, þótt sjaldnast hafi reynzt
nein hraðsala á heildarverkum
íslenzkra skálda.
Skömmu eftir heimkomu
Gunnars skálds Gunnarssonar
var hafin heildarútgáfa á skáld-
sögum hans. Sú útgáfa sóttist
seint, enda bindin mörg, en ekki
var henni fyrr lokið en ákveðið
var að gefa út nýja, og þótt
að auglýsmg 1 stærsta
oe útbrefddasta blaðinu
borgar sig bezt.
JBoröuníiJaíud
ýmsir teldu það fyrirtæki hæpið,
þar sem um var að ræða eitt
stærsta ritsafn, sem hér hefur
verið prentað, hefur bjartsýni út-
gefendanna ekki látið sér til
skammar verða. Hin nýja útgáfa
hefur selzt vel, og eru þegar kom-
in út fimm bindi — þar af þrjú
á þessu ári, og eru þá eftir önnur
þrjú, sem koma út á árinu 1963.
I fyrsta bindi er Saga Borgar-
ættarinnar og Ströndin; í öðru:
Vargur í véum, Drengurinn og
Sælir eru einfaldir; í þriðja:
Leikur að stráum, Skip heiðríkj-
unnar og Nótt og draumur; í
fjórða: Óreyndur ferðalangur,
Hugleikur, Vikivaki og frá Blind
húsum; í fimmta:.Fóstbræður og
Jörð. í sjötta bindinu verða svo
þessar sögur: Hvítikristur, Grá-
mann og Konungssonur; í því sjö
unda Jón Arason, Svartfugl og
Aðventa. Og loks er svo það átt-
unda, sem flytur lesendunum
Heiðaharm, Sálumessu og Brim-
hendu.
Gunnar Gunnarsson kom fram
sem rithöfundur á þeim tíma,
sem ekki var mikil ólga í bók-
menntum heimsins. Raunsæis-
stefnan, afsprengi efnishyggju og
iðnbyltingar, sem voru afleiðing
vxsindalegra sigra, er unnust á
19. öldinni, hafði gengið sér til
húðar, og litskrúðið á himni sým-
bólisma og nýrómantíkur hafði
reynzt meira í ætt við liti sólar-
lags en morgunroða. í heimi hug-
sjóna og lífsskoðana var allt á
reiki. Efnishyggjan reyndist
frekar dapra flug hugsuða og
listamanna heldur en gefa þeim
byr undir vængi, en hins vegar
var svo hikað við að skilja á
milli efnis og anda eða réttara
sagt hverfa á ný til þeirra sjón-
armiða, að efnið væri aðeins híði
andans. Svo varð þá gjarnan
annað tveggja uppi á teningnum
hjá skáldunum, að þau bisuðu og
bjástruðu við að forma stein-
dauðan leir hversdagslegustu
viðfangsefna- eða freistuðu að
láta afkáralega litaða flugdreka
formsins koma I stað fleygra
fugla hugsjóna og lífrænna við-
horfa.
Gunnar Gunnarsson var barn
síns tíma, þó að hann kæmi utan
af íslandi, en á vettvangi skáld-
skapar síns gat hann hvorki látið
sér nægja að bisa við leirkarla
né fitla við flugdreka. í fyrsta
skáldsagnabálki hans, Sögu Borg-
arættarinnar, ræður miklu um
efnisval og efnismeðferð fyrstu
bókanna fjarlægð hans frá lítils
metnu en stórbrotnu fósturlandi
— hann þarf að frægja það og
stækka þar allt sem mest, en
brátt verður samt hið innra aðal-
Gunnar Gunnarsson
atriðið, hið siðræna viðhorf í
andstöðu við það meðstraumsum-
hverfi rótlausra listamanna, sem
hann kynnist, og maður iðrunar
og yfirbótar, Gestur eineygði,
verður eftirminnilegasta persóna
skáldverksins alls. í næstu bók-
um sínum bjástrar hann við að
bylta bjargi tilgangsleysisins frá
gröf holdsins, svo að undur upp-
risunnar fái gerzt, en síðan hverf-
ur hann á vit bernsku sinnar og
æsku til að svala sér og svipast
um eftir lífsverðmætum. Hvað
var það, sem veitti því fólki lífs-
fyllingu, sem hann þekkti á
bemsku og unglingsárum sínum,
hvað kveikti í honum þann eld
sköpunarþrár og hamingjuleitar,
sem hafði gefið honum þor til að
fara sinna ferða, fljúga úr hreiðr
inu, leita út fyrir landsteina,
svipast um og krefjast þess að
fá sýn milli himinskauta, verða
skyggn á fortíð, samtíð og fram-
tíð? En þetta var honum ekki
nóg. Að þessu loknu varð hann
að freista að gera sér grein fyrir
örlagarökum þjóðar sinnar, byrja
á hinum fyrsta landnámsmanni
og halda síðan áfram — taka
sér stöðu á einni sjónarhæð af
annarri, hverfa svo á ný til átt-
haganna og þar að lokum kom-
ast að raun um, að hvað sem
öðru liði, væri þó þjónustan ein
við lífið, hvort sem það birtist
í manni eða málleysingja, hvort
sem lifað væri í fjallbyggð eða
við brimbarða strönd, næg til að
gefa lífi þess manns gildi, sem
undir hana gengist í þeim anda,
að sjálfur væri hann auvirði á
við sjálft lífsundrið.
Gunnar Gunnarsson er engan
veginn sneyddur skopskyggni eða
gamansemi, en hann vinnur sér
aldrei hylli með bröndurum,
kringilyrðum eða listilegum stíl-
brögðum. Honum eru eins og
öllum öðrum skáldum mislagðar
hendur, en alvaran í lífsviðhorf-
um hans, hin þjáningarkennda
bau, sem þrátt fyrir ýtarlega
könnun lífsrakanna hvílir yfir
örlögum persóna hans, mótar stíl
hans — stundum svo, að blær
sagnanna frá upphafi til enda
reynist ógleymanlegur, við hann
eitthvað svo magnþrungið, að
hann verður í minni næms les-
anda samruna við sjálft undur
tilverunnar. Því er það, að gildi
mestu skáldverka Gunnars verð-
ur ekki bundið stað né stund.
Guðm. Gíslason Hagalin.
• SVIKIN UM KAPPANA
Jafnan berast Velvakanda
hverskonar kvörtunarbréf. Eru
þau misjafnlega rituð og sjálf-
sagt send í misjöfnum tilgangi,
en þó fyrst og fremst í reiði-
kasti bréfritara. Kvartanirnar
beinast jafnaðarlega gegn ein-
hverjum fyrirtækjum og er
Velvakanda ætlað að birta
nafn greinds fyrirtækis. Alla
jafna birtum við nafnið þó ekki,
og stafar það af því að við get-
um ekki að óathuguðu máli
tekið einhliða afstöðu gegn
fyrirtækinu. Með þeim fyrir-
vara birtum við eftirfarandi
bréf:
„Kæri Velvakandi.
Ég get bara ekki orða bund-
izt. Þannig er mál með vexti
að fyrir um það bil þremur
vikum pantaði maðurinn minn
gardinukappa frá „þekktu fyrir
tæki, er annast sölu slíks varn-
ings hér í bæ“. Hingað kom
maður, sem tók mál af glugg-
unum og allt virtist í lagi.
í dag hringdum við svo til að
athuga hvort kapparnir færu
ekki að verða tilbúnir en feng-
um þau svör „að fyrirtækið
vildi ekki taka verkið að sér".
Okkur finnst það harla ein-
kc.„iilegt að fá slík svör þrem-
ur vikum eftir að okkur hcfur
verið lofað ákveðnu verki. Nú
eigum við von á málara eftir
fáa daga, en sitjum uppi kappa-
laus og verðum að fresta öllum
okkar framkvæmdum fyrir
þessi svik. Segðu mér nú eitt,
Velvakandi góður, eru engin
takmörk fyrir því sem hægt er
að bjóða manni upp á? Ég vona
að þú birtir þetta bréf og nafn-
ið á fyrirtækinu, sem hefur
slíka kurteisi í frammi við við-
skiptavini sína, öðrum til við-
vörunar.
Virðingarfyllst.
Mjög reið húsmóðir".
Því miður era þetta ekki
einu dæmin, sem við höfum
fengið um svik fyrirtækja eða
aðila, sem boðið hafa þjónustu
og vöru til kaups, með auglýs-
ingum í blöðum og útvarpi.
Þegar til hefur átt að taka hafa
auglýsingarnar nánast reynzt
blekking, eða fyrirtækjunum og
þeim aðilum, sem boðið hafa
þjónustu sína, hefur reynzt of-
viða að standa við boð sitt.
Þetta getur að sjálfsögðu komið
sér meinilla fyrir þá sem treysta
umræddum auglýsingum. Hitt
mun sjálfsagt fátítt að menn fái
lofað ákveðnu verki, það athug-
að með mælingum, síðan allt
svikið.
• MJÓUKURHYBNUR
AF SKORNUM SKAMMTI
Mikið hefur verið rausað og
rabbað um mjólkurhyrnur
Mjólkursamsölunnar frá því
þær fóru að koma á markað-
inn. Mest hefur verið skammast
út af laginu á þeim og ef fólk
missti þær niður springju þær
og öll mjólkin læki niður. Enn-
fremur að hyrnur væru ekki
tryggar gegn leka. Allt mega
þetta teljast tiltölulega mein-
lausar kvartanir, þó ekki verði
því neitað að lagið á hyrnunum
er fremur leiðinlegt. Hvimleið-
astar af öllu eru þó kvartanirn-
ar yfir því að hyrnur skuli ófá
anlegar mikinn hluta dagsins í
mörgum af útsölum Mjólkur-
samsölunnar. Ekki vitum við
ástæðuna fyrir þessu, en ef við
spyrjum um þetta í mjólkur-
búðunum fáum við svar eins og
þetta: „Ja það hefur bara verið
keypt svo mikið af hyrnum
í dag“. Velvakandi vildi lengi
vel ekki trúa því að ástandið
og tilsvörin væra jafn heimsku
leg og fáránleg eins og framan
greinir, en hann hefur því mið-
ur orðið að reyna þetta sjálfur,
og er því ekki annað hægt en
að trúa kvörtunum. Hvort sem
ástæðan er sú, að verzlunar-
stjórar umgetinna mjólkurbúða
eru svo gjörsamlega ófærir að
annast sitt starf, eða að Mjólkur
samsalan getur ekki annað eftir
spurn eftir hyrnunum, vitum
við ekki. Fróðlegt væri að fá
svör við því. Hitt er vitað að
vinsældir mjólkurhyrnanna
fara mjög vaxandi, sem er ekki
óeðlilegt, þar sem mjólkin í
þeim er betri og mun tryggari
til geymslu, svo og má treysta
því að sú mjólk, sem í hyrnur
er sett, hafi hlotið þá fullkomn-
ustu meðferð, sem hægt er að
framkvæma hvað hreinlæti
snerfir. Eins og kunnugt er er
mjólk einhver versti sýkingar-
bei’i, sem um getur, og á tímum
jafnmikilla umgangspesta eins
og nú er, og hefur verið að-und-
anförnu, er full ástæða til ass
að menn gæti allrar varúðar
við kaup sín á matvælum.
Er þá engin furða, þó menn að-
hyllist kaupin á mjólkurhyrn-
unum frekar en mjólkurflösk-
unum, þar sem öraggt má telja
að hyrnumjólkin sé fullkomlega
hættulaus. Einkum og sér 1
lagi á þetta við, þegar fólk kaup
' ir mjólk til þess að gefa ung-
börnum. Velvakandi þarf að
sækja mjólk í mjólkurbúðir
vestur á Melum og fer í tvær
þeirra til skiptis. Önnur hefur
lengst af reynzt betri og átt
hyrnur lengur en hin, en þó
er lítill munur á þessum tveim
verzlunum. Það virðist hrein-
asta happdrætti hvort hyrnur
eru til eða ekki. Liggur við að
viðskiptamenn þessara mjólk
urbúða verði að heyja kapp-
hlaup um það á morgnana hver
verður fyrstur til að krækja
sér í hyrnumjólk. Æskilegt væri
að Mjólkursamsalan gæfi skýr
ingu á þessu hátterni, hvort
þetta er að kenna lélegum verzl
unarstjóram í mjólkurbúðun-
um eða hvort þetta stafar af því
að Mjólkursamsalan getur ekki
annað eftirspurn eftir hyrnu-
mjólk.