Morgunblaðið - 23.10.1963, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 23. okt. 1963
MORCUNBLAÐIÐ
13
— Fjárlagaræ&an
Framhald af bls. 1.
Útgjöld reyndust samkvæmt
t>essum fjárlagaliðum 1871 millj.
króna, eða 122 milljónum hærri
en fjárlög ráðgerðu. Reksturs-
gjöld urðu 1756 milljónir og gjöld
skv. 20. gr. 115 milljónir.
Orsakir þess að útgjöldin urðu
122 milljónum hærri en fjárlög
ráðgerðu eru einkum þrjár:
í fyrsta lagi urðu niðurgreiðsl-
ur á vöruverði innanlands og
uppbætur á útfluttar landbúnað-
arvörur samtals 378 milljónir,
eða 78 milljónir umfram fjárlög.
Þegar fjárlögin voru samin, stóð
yfir rækileg athugun fyrirkomu-
lags á niðurgreiðslum, og gerðu
menn sér vonir um, að unnt væri
að Iækka þessi útgjöld verulega.
En það reyndist ekki fært.
I öðru lagi var í fjárlögum
reiknað með 4% launalækkun frá
1. júní 1962, eins og stéttarfélög
höfðu þá samið um. En vegna
frekari almennra kauphækkana
fengu ríkisstarfsmenn 7% launa-
hækkun til viðbótar. Kostnaður
við þær launahækkanir, sem fjár-
lögin höfðu ekki gert ráð fyrir,
hefur numið yfir 20 milljónum
króna.
í þriðja lagi urðu framlög til
samgöngumála, þ. e. vega, brúa,
flugvalla og samgangna á sjó
rúmlega 20 milljónir yfir áætlun.
Nokkrir útgjaldaliðir urðu
nndir áætlun, svo sem vaxta-
greiðslur ríkissjóðs.
I.ausaskuldir voru engar í árs-
lok 1962, annað árið í röð.
Auk tekna og gjalda sam-
kvæmt fjárlagaliðum eru ýmsar
útborganir og innborganir hjá
ríkissjóði, sem hafa áhrif á
greiðslujöfnuðinn. Það eru hreyf-
ingar á geymslufé, aukið rekstr-
arfé ríkisstofnana, veitt lán, fyrir
framgreiðslur o. fl.
Þegar öll þessi atriði voru upp
gerð varð gTeiðsluafgangur ríkis-
sjóðs á árinu 1962 162 millj. kr.
Ég hef áður getið um það, að
ríkisbókhaldið og Seðlabankinn
hafa notað nokkuð mismunandi
reglur við að reikna út greiðslu-
jöfnuð ríkissjóðs. Að þessu sinni
verður útkoman næstum sú sama,
hvor aðferðin sem höfð er, —
inunar aðeins 51 þúsundi. Er
greint frá þessu á bls. 34 í hinum
prentaða ríkisreikningi, sem hv.
þm. hafa fengið í hendur.
38,7 milljónum króna af
greiðsluafganginum var varið til
þess að greiða gamla skuld ríkis-
sjóðs við Seðlabankann vegna
6míði 10 togara.
Eins og ástatt befur verið í
efnahagsmálum þjóðarinnar á
jþessu ári, miklar framkvæmdir,
blómlegt atvinnulíf, en skortur
á vinnuafli, þótti ríkisstjórninni
ekki rétt né fært að verja
greiðsluafgangi ríkissjóðs til auk
inna framkvæmda nú.
Fyrir rösklega þrjátíu árum
voru sett lög um Jöfnunarsjóð
ríkisins. Samkvæmt þeim lögum
6kal leggja í þann sjóð tekju-
afgang ríkissjóðs, þegar hann fer
fram úr tiltekinni upphæð. Fé
úr þessum sjóði má aðeins nota
til þess að lækka skuldir ríkisins,
mæta tekjuhalla ríkissjóðs, ef
6vo ber undir, en fyrst og fremst
6kal nota fé sjóðsins til þess að
euka atvinnu og framkvæmdir,
Iþegar atvinnubrestur verður og
efturkippur í framkvæmdum.
í rúm þrjátíu ár höfðu lög
þessi aldrei verið framkvæmd.
En þau standa enn í góðu gildi.
Og þau rök, sem lágu til setn-
ingar þeirra eru jafngild nú í
dag og þá. Ríkisstjórnin taldi
rétt að láta þessi merku lög
koma til framkvæmda og ákvað
því að leggja í Jöfnunarsjóð rík-
isins 100 milljónir króna af
greiðsluafgangi ríkissjóðs - á ár-
inu 1962.
Sá afgangur, sem eftir verður,
eð gerðum þessum tveim ráð-
stöfunum, stendur inni í ríkis-
sjóði sem rekstrarfé.
Ríkisskuldirnar
í sambandi við þetta yfirlit
Um meginatriði ríkisreiknings
fyrir 1962, þykir rétt að víkja
nokkuð að rikisskuldunum. Skrá
um skuldimar í árslok 1962 er
að finna á bls. 9 og 10 í ríkis-
reikningnum. Við þá skýrslu vil
ég bæta upplýsingum um breyt-
ingar, sem orðið hafa á ríkis-
skuldunum á þessÉ ári, fram til
dagsins í dag.
ÖIl innlend lán ríkissjóðs eru
föst umsamin láh, lausaskuldir
em engar og hafa ekki verið
um tvenn undanfarin áramót.
Hin föstu innlendu lán voru . í
árslok 1962 203.2 milljónir króna
og lækkuðu um 3 milljónir á
árinu.
Stærstu skuldaliðirnir voru
þessir:
1) Skuld við Seðlabankann
vegna gullframlags til Alþjóða-
bankans 54.8 milljónir.
2) Lán vegna kaupa á 10 tog-
urum árin 1948 og ’49 38.7 millj-
ónir.
3) Happdrættislán ríkissjóðs
frá 1948 27.8 milljónir.
4) Skuld vegna Lánadeildar
smáíbúða, sem ríkissjóður tók
að sér gagnvart Seðlabankanum
21.1 milljón.
5) Lán til byggingar Land-
spítalans 11 milljónir.
6) Lán til byggingar Kenn-
araskólans 7.9 milljónir.
Á yfirstandandi ári hafa ný
byggingarlán verið tekin vegna
Landsspítalans, Kennaraskóla og
Löreglustöðvar. En togaralánið,
38.7 milljónir \*ar borgað upp og
umsamdar afborganir hafa lækk
að föstu lánin. Hafa því inn-
lendar skuldir ríkissjóðs lækkað
um 36 milljónir frá áramótum.
Erlendar skuldir voru einnig
aðeins fastar, umsamdar skuld-
ir, þar sém erlendar lausaskuld-
ir voru greiddar upp 1961. Hinar
erlendu ríkisskuldir voru um síð
ustu áramót 691.6 milljónir kr.
Tekið var nýtt lán hjá Alþjóða-
bankanum til hitaveitufram-
kvæmda í Reykjavík, 86.1 millj-
ón króna. Þrátt fyrir þá lán-
töku hækkuðu erlendar ríkis-
skuldir aðeins um 49.5 milljónir
því að hinar föstu afborganir
koma þar til frádráttar.
Hin erlendur lán hafa gengið til
eftirtalinna framkvæmda: (Hér
er ekki talin upphafleg lánsfjár-
hæð, heldur eftirstöðvar um síð-
ustu áramót).
Sogs- og Laxárvirkj. 137 millj.
Raforkusjóður .... 116 millj.
Hitaveitan í Reykjav. 86 millj.
Fiskiðnaður ........ 82 millj.
Togarakaup 1949-’50 70 millj.
Búnaðarsjóðir .... 59 millj.
Áburðarverksmiðjan 57 millj.
Fiskveiðasjóður .... 39 millj.
Hafnir ............. 32 millj.
Sementsverksm. .... 13 millj.
Á árinu 1963 lækka ýmis þess
ara lána vegna umsaminna af-
borgana, en við bætist brezka
framkvæmdalánið, 240 milljón-
ir króna.
Af því láni var ráðstafað í
samráði við fjárveitinganefnd
Alþingis:
Til raforkumála .... 120 millj.
Til fiskiðnaðar ...... 50 millj.
Til iðnaðar .......... 10 millj.
Til hafna ........... 50 millj
Hin erlendu ríkislán eru ekki
tekin til þarfa ríkissjóðsins sjálfs
heldur hefur hann endurlánað
þau öll til annarra. Ríkissjóður
þarf því ekki að standa straum
af þessum erlendu lánum. Þess
vegna er heldur ekki gert ráð
fyrir vöxtum né afborgunum af
þeim í fjárlagafrumvarpinu, eins
og sjá má af greinargerð frum-
varpsins við 7. gr.. Þar eru sund
urliðaðir vextir og afborganir af
Þeim innlendu lánum, sem rík-
issjóður stendúr straum af, en
engin slík lán erlend hvíla nú
á ríkissjóði.
í opinberum skýrslum eru rík-
isskuldirnar greindar sundur og
flokkaðar með ýmsum hætti.
Aðalflokkarnir eru oftast
þessir:
1) Innlend lán, sem þá greinast
í föst lán og laus lán.
2) Erlend lán, sem greinast
einnig í föst lán og laus lán.
3) Geymt fé, sem greinist í
annars vegar ónotaðar fjár-
veitingar skv. fjárlögum, sem
geymdar eru, og hins vegar
annað fé, sem ríkissjóður inn
heimtir og afhendir sjóðum
eða stofnunum til ráðstöfun-
ar.
Heildarupphæð ríkisskulda
talin með þessum hætti var í
árslok 1962 1061 millj.
Flokkun ríkisskuldanna er nú
í athugun í sambandi við undir-
búning nýrrar löggjafar um bók-
hald ríkisins.
Geýmt fé á 20. gr. ríkisreikn-
ings er tvenns konar. Annars
vegar ónotaðar fjárveitingar, sem
hafa verið færðar til gjalda á
ýmsum greinum rekstrarreikn-
ings og verður því að færa sem
inngreiðslu á eignahreyfingum á
móti. Þegar þessar fjárveitingar
eru notaðar, eru þær færðar með-
aí útgreiðslna á eignahreyfing-
um, en ekki færðar til gjalda á
rekstrarreikningi. Gjaldfærslan
er með öðrum orðum miðuð við
fjárveitingarárið, en ekki notk-
unarárið. Notkun geymdra fjár-
veitinga og viðbót við geymdar
fjárveitingar sést hins vegar á
eignahreyfingum.
Hinn liður geymds fjár á
eignahreyfingum er svo innborg-
að eða inheimt fé fyrir aðra aðila
en ríkissjóð. Þetta fé er rekstr-
arreikningi óviðkomandi, en hef-
ir áhrif á eignahreyfingar ríkis-
sjóðs, þar sem hið innheimta fé
fyrir aðra aðila er sjaldan sama
upphæð árlega og það, sem ríkis-
sjóður greiðir viðkomandi aðil-
um. Þannig eykst ýmist eða
minnkar sjóður innheimts fjár
fyrir aðra hjá ríkissjóði. Þessar
geymdu fjárhæðir nema oft há-
um upphæðum, t. d. í árslok
1962 166 milljónum. Til þess að
eyða að mestu leyti áhrifum
þessa innheimtufjár á sjóðseign
ríkissjóðs, og greiðslujöfnuð hef-
ir á þessu ári verið tekin upp sú
aðferð að leggja innheimtuféð
inn á sérstakan reikning í Seðla-
banka íslands, sem ekki er tal-
inn með sjóðseign ríkissjóðs.
Meðal stærstu innheimtuliðanna,
sem þannig er nú farið með, eru
Aflatryggingasjóður, útflutnings-
gjald, Jöfnunarsjóður sveitarfé-
laga, vegasjóður, brúarsjóður,
byggingarsjóður, tollstöðvargjald
o. fl.
Þegar Alþingi hefur í fjárlaga-
ræðum verið gerð grein fyrir
skuldum ríkissjóðs, hafa fjár-
málaráðherrar um áratugi tekið
eingöngu þær skuldir, sem ríkis-
sjóður stendur straum af enda
skipta þær meginmáli í sam-
bandi við útgjöld ríkisins og af-
greiðslu fjárlaga. í því sambandi
eru þó ekki talin ríkislán, sem
eru endurlánuð öðrum né
geymslufé.
Lán þau, sem ríkissjóður stend
ur straum af, voru í árslok 1962
183.2 millj. króna. Nú í dag eru
þau 14716 millj. og hafa því
lækkað í ár um 36 milljónir.
Þegar ríkissjóður hefur milli-
göngu um lántökur erlendis er
það oft og tíðum hreint forms-
atriði, hvort ríkissjóður er sjálf-
ur lántakandi eða ekki. Má nefna
til skýringar hitaveitulánið frá
Alþjóðabankanum á sl. ári. Við
þá lántöku komu þrjár aðferðir
til greina: í fyrsta lagi, að
Reykjavíkurborg væri sjálf lán-
takandi gagnvart Alþjóðabank-
anum en fengi ríkisábyrgð á lán-
inu. í öðru lagi, að íslenzkur
banki tæki lánið og endurlánaði
það Reykjavíkurborg. í þriðja
lagi, að ríkissjóður væri lántak-
andi og endurlánaði féð til hita-
veitunnar.
Þar sem Alþjóðabankinn ósk-
aði helzt eftir þriðju leiðinni var
hún farin. Það form er efnislega
mjög skylt því, ef hin raunveru-
legi lántakandi, þ.e.a.s. Reykja-
vík, hefði tekið lánið með ríkis-
ábyrgð.
En þar sem ríkissjóður er lán-
takandinn að formi til gagnvart
lánveitanda, eru slík lán talin til
ríkisSkulda, en hins vegar ekki
þau lán sem ríkisábyrgð er
veitt á.
Það er eðlilegt, að rfkissj^ður
greiði fyrir skynsamleguim er-
lendum lántökum. f þessu efni
veltur á miklu, að hivorttveggja
ifari saman, að íslenzka ríkið hafi
áunnið sér traust hjá erlendum
fjármiálasbofnunum oig hins vegar
að sú sbofnun, það fyrirtæki eða
mannvirki, sem fjár skal aflað
til sé álitlegt og æskiLegt í fram-
farasókn þjóðarinnar. En uim leið
kemur það til álita, hvort efna-
hagsástandið innanilands sé á
hverjum bíma með þeim hæbti,
að rébt sé eða verjandi að taka
veruleg erlend lán.
Framkvæmdaáætlun fslend-
inga gerir ráð fyrir stórum er-
lendum lántökum. En vegna
hinnar miklu þenslu, sem nú er
hér í landi og skorts á vinnuafli
verður að fara mjög varlega í
það að svo stöddu að taka erlend
framikvæmdalán. Þá þarf og að
gæta þess vandlega, að greiðslu-
byrðin gagnvart útlöndum verði
ekki of þung miðað við gjald-
eyristekjur og framleiðslu þjóð-
arirínar. Þar getur það ráðið úr-
slitum að lánstími sé langur og
vöxtum í hóf stillt.
Þegar viðreisnis hófst var
eitt af vandamálunum það,
hversu mikið hafði verið tekið
af erlendum lánum til stutts
tíma. Var því ljóst, að greiðslu-
byrði vaxta og afborgana til út-
landa yrði þung og vaxandi á
næstu árum. Er rétt að gefa hér
yfirlit um greiðslubyrðina gagn-
vart útlöndum árin 1958—’63.
Allar tölur eru þar reiknaðar
með núverandi gengi til þess að
samanburðurinn verði gleggri.
Eru þá taldar greiðslur vaxta og
afborgana af öllum erlendum lán
um, bæði opinberum og einka-
aðilja, og ennfremur hundraðs-
hluti þeirra af gjaldeyristekjum
þjóðarinnar á því ári. Árið í ár
er áætlað af Seðlabankanum.
Greiðslubyrði vaxta og af-
borgana gagnvart útlöndum er
sem hér segir:
1958 222 millj., sem er 55%
af gjaldeyristekjum
1959 358 millj., sem er 8.7%
1960 425 millj., sem er 9.9%
1961 504 millj., sem er 10.9%
1962 571 millj., sem er 10.8%
1963 496 millj., sem er 9.1%
Greiðslubyrðin er því byrjuð
að minnka.
Afkoma ríkissjóðs L ár
Varðandi horfur um afkomu
ríkissjóðs í ár, 1963, vil ég taka
þetta frarn:
í fjárlöguim fyrir 1963 eru
tekjur ríkissjóðs áætlaðar 2196
milljónir króna.
Þegar 9 mánuðir voru liðnir af
árinu, 30. september s.l. voru
tekjurnar orðnar 1689 milljónir
eða nær 77% af áætlun fjárlaga.
Rekstrarútgjöld eru áætluð í
f járlögum 2052 miilljónir, en voru
30. september orðin 1505 mililjón-
ir, eða um 73% áætlaðra reksturs
gjalda.
Það er venja, að bæði tekjur og
gjöld eru hlutfallslega hærri þrjá
síðustu mánuði ársins en aðra
mánuði. Það er því ljóst, að bæði
tekjur og gjöld munu fara fram
úr áætlun fjárlaga. Um tekjurnar
stafar þetta einkum af því, að
innflutningur hefur reynzt meiri
það sem af er þessu ári, en ráð-
gert var, þegar gengið var frá
tekjuáætlun fjárlaga. Verða því
tekjur af aðflutningsgjöldum
nokkru meiri en áætlað var.
Einnig munu tekjur af tekju-
skatti og eignarskatti, svo og
af ríkisstofnunum fara nokkuð
fram úr áætlun.
Umframgreiðslur á gjaldalið
verða einkum á launaliðum sök-
um kauphækkana þeirra, sem
ríkisstarfsmenn fengu frá 1. júlí,
ennfremur hækka ýmsir rekstr-
arliðir vegna almennra launa-
hækkana, sem orðið hafa á þessu
ári.
Greiðsluafgangur mun verða
hjá ríkissjóði í ár, en um upp-
hæð hans verður ekkert hægt að
fullyrða að svo stöddu.
Áætlaðar tekjur ríkissjóðs 1964
Samkv. fjárlagafrumvarpinu
fyrir 1964, sem hér liggur nú
fyrir 1. umræðu, eru tekjur á-
ætlaðar alls 2539.7 millj. kr.
Sú áætlun er 341,6 millj. kr.
hærri en í gildandi fjárlögum.
Rekstrarútgjöld samkv. frum-
varpinu eru áætluð 2381.5 millj.
kr. eða 329.2 millj. kr. hærrL
Önnur útgjöld, þ.e.a.s. samkv.
20. gr., afborganir lána og til
eignaaukningar, erú áætluð 147.3
millj. kr. og er það 10.2 millj.
hærra en í ár.
Greiðsluafgangur er áætlaður
10.8 millj. í stað 8.7 millj.
Sú tekjuhækkun, sem hér er
gert ráð fyrir, byggist á óbreytt-
um öllum tolla- og skattstigum.
Engar hækkanir á þeim né nýj-
ar álögur eru hér'að verki. Á-
stæðurnar til þessarar tekju-
hækkunar eru meiri ínnflutn-
ingur en fjárlögin fyrir 1963
reiknuðu með, meiri velta og
hærri tekjur almennings á ár-
inu 1963 en 1962.
Tekju- og eignarskatturinn
var í ár áætlaður 165 millj., en
nú 210, hækkar um 45 millj.
Þessi áætlun er gerð þrátt fyr-
ir það, að fyrir þetta þing verð-
ur lagt frumvarp um lækkun á
tekjuskattsstiganum. Sú lækk-
un felur það í sér, að hinár
skattfrjálsu tekjur hækki um 30
af hundraði til samræmis við
breytingar á launum og verð-
lagi, sem orðið hafa síðan skatt-
stiginn var ákveðinn 1960. Sú
mikla lækkun, sem þá var gerð
á fcekjuskattinum, var byggð á
þeirri stefnu stjórnarinnar, að
gera almennar launatekjur
skattfrjálsar. Skattfrjálsar fyrir
einstakling eru nú 50 þús., en
verða eftir hinu nýja frumvarpi
um 65 þús. Fyrir hjón 70 þús.,
verður um 90 þús. og fyrir hvert
barn 10 þús., verður um 13 þús.
Hjón með 2 böm hafa nú 90
þús. skattfrjálsar tekjur. Þau
myndu samkv. hinni væntan-
legu breytingu hafa skattfrjáls-
ar 115-120 þús.
Aðflutningsgjöldin eiga að
skila í ríkissjóð allmiklu hærri
fjárhæð nú en fjárlögin 1963
gera ráð fyrir, þrátt fyrir þær
margvíslegu tollalækkanir, sem
urðu samkv. nýju tollskránni
frá síðasta þingi. Áætlað er í
frumvarpinu að aðflutningsgjöld
in skili 1366 millj., og er það
byggt á innflutningi, þeim sem
þjóðhags- og framkvæmdaáætl-
unin gerir ráð fyrir, svo og
reynslu þeirri, sem fengin er á
þessu ári. Er þessi upphæð um
176 millj. hærri en í fjárlögum
nú.
Ný tollskrá
Á síðast liðnu vori tók giildi
ný tollskrá. Kom hún í stað
eldri tollskrár, sem var frá árinu
1939 og þeirra miklu viðauka
og breytinga, sem á tæpum ald-
arfjórðungi, höfðu verið gerðar
á henni. Breytingar á eldri toll-
skránni voru oft gerðar til þess
að leysa brýn aðsteðjandi fjár-
hagsvandamál, án þess, að tekið
væri tillit til áhrifa þeirra á
tollakerfið í heild. Mikið mis-
ræmi skapaðist því oft við á-
kvörðun tolla af skyldum vöru-
tegundum. Leiddi það til þess
að kerfið varð svo flókið og
margbrotið, að útreikningur að-
flutrtingsgjalda ýmissa vara var
afar tímafrekur og aðeins á fárra
manna færi.
Að formi til er nýja tollskrá-
in sniðin eftir alþjóðlegri toll-
skrárfyrirmynd, Brússelskránni
svonefndu, serrt öll lönd Vestur-
Evrópu hafa nú tekið upp auk
margra annarra. Samræming við
tollskrár svo margra viðskipta-
þjóða okkar apðveldar mjög allt
samstarf þjóða í þeim efnum.
Af notkun Brússelformsins
leiðir að tekin er upp ný vöru-
flokkun.
Ymis gjöld, sem fyrr voru
reiknuð sérstaklega ásamt álög-
um hafa ná verið sameinuð I
einn verðtollstaxta. Útreikn-
ingur gjalda, sem ekki runnu I
ríkissjóð hefur verið gerður ein-
faldari og sum gjöld felld nið-
ur. Með hinni nýju tollskrá var
stefnt að því að samræma, svo
sem kostur var á, tolla á skyld-
um og sambærilegum vörum.
Heildarlækkun aðflutnings-
gjalda, sem af breytingunni
leiddi, er 97 milljónir króna eða
Framh. á bls. 17