Morgunblaðið - 13.11.1963, Blaðsíða 15

Mifívikudagur 13 nóv. 1963
MOHfCWIMIí » AO/Ð
—nV,- •,*?. i..:. , ■>:, ;.. 1—ÍXI—hd
eftir Kristján J. Gur
Kostnaður við skólahald
og nemendaf jöldi
Skólarnir eru teknir til starfa
að loknu sumarleyfi. Þúsundir
skólanemenda hafa lagt sumar-
störfin á hilluna og tekið þar
til við nám sitt, sem frá var
horfið á liðnu vori. Áhugi og
starfsgleði þyrfti að endast sem
flestum vetrarlangt. Undir því
er árangur skólastarfsins að
miklu leyti kominn, og hvorki
skólinn né nemendurnir mega
bregðast hlutverki sínu til þess
að svo megi verða.
í umræðum um skólamál er
eðiilegt, að hin fjárhagslega hlið
verði ofarlega á baugi. Peningar
eru undirstaða þess, sem gert er
í þeim efnum sem öðrum, og
líklegt, að þróunin verði þar sem
annars staðar sú, að lítt vinnist
umfram það, sem fyrir er greitt.
Samkvæmt áætlunum fjár-
málaeftirlits skóla, sem fjárveit-
ir.gar til menntamála eru byggð
ar á í fjárlagafrumvarpinu fyr-
ir árið 1964, verður nemenda-
fjöldi á yfirstandandi skólaári
og kostnaður vegna skólahalds
árið 1964 svo sem hér segir:
narsson, skólastjóra
gert okkur grein fyrir, að hvaða
markmiðum við stefnum í skóla
málum og ef svo er, höfum við
þá með skipulegum athugunum
kannað, eftir hvaða leiðum þeim
verði bezt náð?-
Ef um væri að ræða ein-
hverja verklega stórframkvæmd,
sem veittar væru til 840 millj.
kr. árlega, mundu allar hugsan-
legar vísinda- og tæknirannsókn
ir teljast sjálfsagður undirbún-
ingur slíks stórvirkis.
í þjóðhags- og framkvæmda-
áætlun ríkisstjórnarinnar
(Reykjavík 1963, bls. 54) er þess
getið, að á undanförnum árum
hafi 40 millj. kr. verið varið til
rannsókna og undirbúnings að
næstu raforkuvirkjun. Á yfir-
standandi ári ér skv. sömu heim-
ild áætlað að verja 14 millj. kr.
til viðbótar í sama skyni.
Hér er vissulega um dýra
framkvæmd að ræða, en þó að-
eins tímabundna. Framlag til
menntamála er stöðugt og síhækk
andi og vafalaust eru þau þegar
til lengdar lætur dýrasta fram-
kvæmd í landinu á einstöku
sviði bæði að því er snertir vinnu
hús eru svo til ný eða nýleg,
reist í anda þessarar ósínku
byggingarstefnu. Fagrar mennta
hallir hafa risið af grunni og
sjaldan verið sparað til. Stund-
um hefur það sætt gagnrýni, að
skólahúsin séu of íburðarmikil og
fjármunum væri betur varið
þann veg, að meira væri byggt
en með minni tilkostnaði. Að
sjálfsögðu á að gæta hagsýni í
skólabyggingum. Óþarfur íburð-
ur á þar ekki rétt á sér. Of
mikill sparnaður ekki heldur.
Því má aldrei gleyma, að vand-
að og fallegt skólahús getur haft
og hefur venjulega varanleg á-
'hrif á umgengnishætti nemend-
anna, áhrif, sem erfitt er að
meta til fjár. Á sama hátt orka
óvistleg skólahús til hins gagn-
stæða.
Svo vel sem húsnæði margra
skóla er úr gerði gert, eru þeir
oft næsta fátækir að kennslu-
tækjum. Lítum fyrst á þau
kennslutækin, sem þýðingarmest
eru og mest 'notuð, námsbæk-
urnar.
Arið 1936 voru sett lög um
ríkisútgáfu á námsbókum. Rík-
isstofnun var falið að annast
útgáfu og dreifingu á námsbók-
Sk<i»«ftlriltia.
Tflrllt i» kdstnalV vlð akglahald f landlnu. »ltta> er viB iatlun frrlr
»r)ft 1964 og Aatlatan nemendaf1ðld» sk61»&rl5 1963 - 1961.
Hekstrar— kofltnaöur Stofn- kostnaöur Kostnaöur samtals Nemenda- f.iöldi Kostn. pr. nera. í santals kos tnaöl Köstn.’ nemanda 1 rekstri
I. SkvldunAml*: 1. Bftrnafræöslan 2. Unglingastlgiö 177.665.804,- 64.397.603.- 78.430.550.- 25.596.546.- 256.096.354,- 89.994.149.- 23.795 6.729 10.762.61 13.374.08 7.466.50 9.570.17
II. Pramhaldsskólar: 1. Gagnfrxöastigia - miö- sk6lar, heimangöngu og heimav.sk. -héraösskólar 36.231.147 2. Manntaskólar 16.697.146.- 15.664.839.- 4.727.500,- 61.895.986,- 21.424.646.- 3.561 1.441 14.573.43 14.867.90 10.174.43 11.587.19
XII. Sérskálar: 1» Kennaraskálar, Kennarsk. Ilt5smx0rakenn.sk. ,íþr6tta kennaraskólinn. 2. Stýrimannask..Vtflskólinn 3. Veitlngamannaskóllnn 4. lönskólar 5. Bændaskólar, Garöyrkjusk 6. Húsmæöiaskólar 7. lönskúlar ) -> ) > > >43.063.561.- )• ' ) .) ) ) ) 12.227.170,- 65.290.731,- 2.980 18.553.92 14.450.86
IV. Hiskölinn 15.667.965,- 0 15.667.965.- 850 18.432.90
353.723.226.- 136.646.605,- 490.369.831.- 39.356
í hlut ríkissj. £ kostn. samtals — — sveitarsj. í kostn. samtals 377.432.783,- 112.937.048.-
490.369.831.- 490.369.831,-
Reykjavík, 23. okt. 1963
FJ^h»il»ef^lrllt8»^»tir ekíl*
Þannlg verða heildarfjárveit-
in ar til menntamála rúmar 490
millj. krónur á árinu 1964. Af
þeirri upphæð greiðir ríkissjóð-
ur rúml. 377 millj. og bæjar- og
Bveitarsjóðir tæpar 113 millj.
króna.
Þessar beinu, opinberu fjár-
Véitingar segja þó ekki alla sög-
una um tilkostnað vegna mennta
mála. Eins og sést af yfirlitinu
um nemendafjölda í skólunum
munu á yfirstandandi skólaári
8832 nemendur stunda framhalds
nám, eftir að skyldunámi er lok-
ið. Flest þetta fólk eða ef til vill
næstum allt, eins og eftirspurn
eftir vinnuafli er nú háttað,
mundi, ef það væri ekki í skóla,
ganga að ýmsum störfum og
auka þannig þjóðartekjurnar
jafnframt því að vinna sjálft
fyrir launum. Gerum ráð fyrir
að hver þessara nemenda fram-
haldsskólanna vinni að meðal-
tali fyrir 5 þús. kr. á mánuði þá
átta mánuði ársins, sem skólinn
stendur. Miðað við almennt
kaupgjald virðist það ekki of
hátt áætlað. Þá gætum við bætt
við kostnaðinn við menntun
landsmanna rúml. 350 millj. kr.
é yfirstandvindi skólaári. Beinn
og óbeinn líostnaður yrði þá alls
840 millj. kr.
Hér er vissulega um mjög mik
ið fjármagn að ræða og eðlilegt,
ai? sú spurning vakni hvað gert
sé til að tryggja, að það nýtist
»em bezt. Höfum við fyllilega
afl og fjármagn.
Út frá þessum samanburði
vakna spurningar, sem sannar-
lega er ekki að ástæðulausu, að
menn velti fyrir sér: Hve miklu
fjármagni verjum við árlega til
rannsókna- og vísindastarfa í
þágu skóla- og menntamála?
Hvar eru sérfræðingar okkar á
þessum sviðum og hvar er að
slíkum rannsóknum unnið? Get
ur það átt sér stað, að við virkj-
un náttúruauðlinda, þykjumst
við þurfa á að halda allri nýj-
ustu erlendri og innlendri vís-
indatækni, sem fyrir hendi er,
en látum okkur í léttu rúmi
liggja, hvernig skólarnir virkja
orku þeirrar æsku, sem á skóla-
bekk situr?
Svör við þessum spurningum
fáum við helzt með því að svip
ast um á vettvangi íslenzkra
skólamála í dag.
Þrír eru þeir höfuðþættir, sem
öðru fremur ákvarða gildi skóla:
í fyrsta lagi ytri aðstæður og
búnaður, í öðru lagi kennslu-
kraftar, og í þriðja lagi það, sem
er sjálft inntak skólans, sem sé
markmið hans bæði uppeldisleg
og fræðsluleg, svo og aðferðir
þær, sem beitt er til að ná þeim.
Skólahúsnæði og búnaður
íslendingar hafa á síðari ár-
um byggt mikið og vel og nokk-
uð dýrt á stundum. Alls þessa
hefur gætt í skólabyggingum
sem öðrum. Flest okkar skóla-
um barnaskólanna. Forstjóra
ríkisprentsmiðjunnar var falið
framkvæmdastjórn þessa fyrir-
tækis í viðbót við starf sitt sem
prentsmiðjustjóri. Námsbóka-
gjald var ákveðið 5—8 kr. á
heimili, þar sem skólaskylt barn
var, tvö fyrstu árin, eftir að
lögin komu í gildi, en eftir það
5 kr. árlega. Námsbókagjöldin
áttu að standa undir öllum kostn
aði við útgáfuna. Með lögum
frá 1940 var ákveðið „að meðan
dýrtíð helzt vegna núverandi
styrjaldar skuli námsbókagjald-
ið vera 5—7 kr. á heimili“. Lög-
unum um ríkisútgáfuna var
ekki breytt fyrr en 1956 og allt
til þess tíma mun námsbóka-
gjaldið hafa komist hæst upp í
15 kr., en sú upphæð stóð líka
af sér öll þau veðrabrigði ís-
lenzkrar krónu, sem gerðist á
þeim árum. Með mikilli hagsýni
tókst þáverandi prentsmiðju-
stjóra ríkisprentsmiðjunnar að
halda námsbókaútgáfunni gang-
andi. Að sjálfsögðu varð að gefa
bækurnar út eins ódýrt og unnt
var. íslénzkar námsbækur fengu
á sýningum erlendis það orð á
sig, að vera þær ljótustu í heimi
(og þurfti ekki að miða við
fóíksfjölda). Vitanlega var ekki
hægt að endurskoða bækurnar
og sjaldgæft að nýjar kæmu
fram. Þær voru prentaðar ó-
breyttar áratug eftir áratug og
svo er enn um sumar þeirra.
Um það má deila, hvort út-
gáfa námsbóka á að vera frjáls
eða á vegum ríkisins. Hvort
tveggja hefur kosti og galla. En
ríkisútgáfa án nauðsynlegs
fjármagns er áreiðanlega versta
lausn þess máls og vandfund-
in atkvæðameiri aðferð til að
vinna menntamálum í landinu
tjón en að halda slíkum vinnu-
brögðum til langframa. Tómlæti
ríkisvaldsins um þetta mál um
tuttugu ára skeið virðist furðu-
legt. Öll þessi ár var næstum
alger stöðnun í námsbókum ís-
lenzkra skóla, svo að varla komu
nokkrar nýjungar fram.
Með lögunum frá 1956 var
starfssvið ríkisútgáfunnar aukið
og látið ná til skyldunámsins
alls. Leitazt var við að tryggja
útgáfunni sæmilegan fjárhags-
grundvöll og henni fengin eigin
framkvæmdastjórn. Fyrstu árin
eftir þessa breytingu var rík-
isútgáfan samt enn í mikill fjár-
þröng og hóflegar áætlanir sættu
jafnan verulegum niðurskurði
af fjárveitingavaldinu. Það er
fyrst nú nokkur síðustu árin,
að ríkisútgáfan hefur fengið eðli
legar fjárveitingar til starfsemi
sinnar og getað hafið endurnýj-
un námsbókanna, þótt enn sé
mikið starf óunnið á því sviði.
Flestir íslenzkir skólar eru
fátækari að kennslutækjum, en
vera ætti. Kemur þar fleira til
en fjárskortur einn. Við menntun
kennara þarf að leggja áherzlu
á að kynna ný kennslutæki og
notkun þeirra eins og aðrar ný-
ungar í kennslutækni. Vegna ó-
fullkomins æfingaskóla og erf-
iðrar starfsaðstöðu, sem kenn-
araskólinn hefur lengst af átt
við að búa, var ekki hægt að
rækja þetta verkefni eins og
þurft hefði. Sama máli gegnir
raunar einnig um kennaradeild-
ina við háskólann.
En kennarar ganga ekki eft-
ir að fá þau kennslutæki, sem
þeir hafa ekki kynnzt eða unn-
ið með, og jafnvel þótt slík tæki
séu fengin í skólana, er ekki
öruggt, að þau komi að notum.
Til þessa má að verulegu leyti
rekja, hversu fáskrúðugt er af
kennslutækjum í mörgum ný-
tízkulegum skólum okkar, þótt
hitt komi þar einnig til, að
fjárráð skólanna til kennslutækja
kaupa séu af skornum skammti.
Kristján J. Gunnarsson
horfði um að fá hæft fólk til
kennslustarfa. Skólarnir munu
enn um nokkurt skeið gjalda
þessarar óheppilegu stöðnunar,
þótt nú hafi þessi mál mjög
skipast til hins betra.
Með tilkomu nýs og myndar-
legs kennaraskóla, nýrrar laga-
setningar um menntun barna-
kennara, og bættum launa-
kjörum ætti ekki að telj-
ast of mikil bjartsýni að gera
sér vonir um, að varanleg bót
verði ráðin á kennaraskortinum.
Eins er þó enn vant. Taka þarf
skipulagningu og starfsaðstöðu
kennaradeildarinnar við háskól-
ann til gagngerðrar endurskoð-
unar og vinna að nýrri lagasetn-
ingu um menntun kennara við
framhaldsskóla. Æskilegt væri,
að kennaramenntunin öll yrði
í framtíðinni sem samfelldust,
þannig að stúdentar frá kenn-
araskólanum yrðu kjarni þess
hóps, sem leitaði framhalds-
menntunar við kennaradeild há-
skólans.
Kennslukraftar
Árið 1908, ári eftir setningu
fræðslulaganna, tók Kennara-
skóli íslands til starfa í húsi,
sem skólanum hafði verið reist
við Laufásveg. Þótt þar væri á
þeim tíma um myndarlega fram
kvæmd að ræða, mun engan
hafa órað fyrir, að sá stakkur
sem skólanum var þar skorinn,
yrði látinn endast honum meir
en hálfa öld.
Kennaraskólinn átti því láni
að fagna að hafa alltaf ágætum
starfskröftum á að skipa, sem
að nokkru gátu bætt það upp,
sem á skorti í aðbúnaði skólans
öllum. En það varð ekki bætt
upp nema að vissu marki. Tóm-
læti ríkti allt of lengi um mál
kennaraskólans og þýðingu
kennaramenntunarinnar fyrir al
menna menntun í landinu. Þeg-
ar þar við bættust hrakleg launa
kjör kennara, þurfti engum að
verða undrunarefni, þótt illa
Markmið og leiðir
í fræðslulögunum er hlutverk
hins almenna skóla skilgreint
þannig: „Barnaskólar skulu
leitast við að haga störfum í
sem fyllstu samræmi við eðli
og þarfir nemenda sinna, hjálpa
þeim að öðlast heilbrigð lífsvið-
horf og hollar lífsvenjur, vera
á verði um líkamshreysti þeirra
og veita þeim tilsögn í lögskip-
uðum námsgreinum, hverjum
eftir sínum þroska."
Þannig er það markmið skól-
anna að koma hverjum nemanda
til þess þroska, sem hann getur
beztum náð.
En hér gegnir sama máli O'g
á flestum öðrum sviðum, að
leiðirnar, sem farnar eru að
markinu, eru oft þýðingarmeiri,
þegar til framkvæmdarinnar
kemur, heldur en takmarkið
sjálft.
Tvennt er það, sem skólunum
er höfuðnáuðsyn að leggja á-
Þau eru að hefja skolagonguna og áhugi þeirra er mikill. Von-
andi eiga allar þær vonir, sem þau binda við skólann, eftir að
rætast. —