Morgunblaðið - 04.03.1964, Síða 17

Miðvikudagur 4. marz 1964
MORGUNBLADIÐ
17
Gunnar Gunnarsson, Syðra-Vallholti
Hugleiöingar ur sveitinni
SVO á að heita að við lifum í
lýðfrjálsu landi. Persónufrelsi er
ríkjandi, skoðanafrelsi og rit-
frelsi. í trausti þessa, og vitandi
það, að Morgunblaðið er víðsýnt
og frj'álslynt unubótablað, mál-
svari þess flokksins sem fjöl-
mennastur er meðal þjóðarinnar,
og á hagsmuna að gæta innan
allra stétta hennar, leyfi ég mér
að senda þessi fáu orð, með ósk
um birtingu þeirra í Morgunblað
inu.
Það er auðskilið mál, að svo
stór og fjölmennur flokkur sem
Sjálfstæðisflokkurinn er, þá
hljóta að koma upp hin ólíkustu
.sjónarmið innan hans, og svo er
Styrkur flokksins mestur, að
hann geti virt þau öll og metið
með tilliti til hinna einstöku
stétta og allrar þjóðarinnar í
heild. Hann, sem á hljómgrunn
í yztu útbýlum afskekktra sveita
jafnt sem í skrautsölum höfuð-
'borgarinnar og öðrum kaupstöð-
um og hverfum víðsvegar um
landið. Hann er flokikur allra
stétta, og við, sem höfurn með
atkvæði okkar á kjördegi falið
honum stjórn æðstu mála, vænt-
um þess hann bregðist ekki
trausti okkar. Við væntum þess
hann geri öllum sinum börnum
jafnhátt undir höfði, og láti ekki
viðgangast að ein stétt þjóðfélags
ins beri skarðan hlut frá borði í
skiptingu þjóðarteknanna.
Ég er bóndi, og allt mitt á,
undir sól og regni, var einu sinni
kveðið. En nú er svo komið hjá
hinum íslenzka bónda, að hann
á jafnvel meira undir náð hag-
stofustjóra heldur en sólarinnar
og regnsins, og kann ýmsum að
virðast annarlegt. En þar er til
sú skýring á, að hann er æðsti
dómari í viðskiptamálum bænda
og neytenda við útreikning á
verði búvara og launum bóndans.
Bændum þykja úrskurðir hans
í verðlagsmálum landbúnaðarins
harla undarlegir, svo ekki sé
meira sagt, og vart geta sam-
rýmzt kröfum um almennt hlut-
leysi, sem ætla verður þó manni
í hans stöðu, og ætti að vera
fyrsta og æðsta boðorð manns,
sem gegnir jafn ábyrgðarmikiu
ihlutverki.
Hann hefur úrskurðað verð-
lagsgrundvöllinn, eins og hann er
í dag, þann grundvöll, sem laun
bóndans byggjast á, og það má
. segja hann sé í æpandi ósam-
ræmi við raunveruleikann. Bænd
ur þessa lands bera skarðan hlut
frá borði í skiptingu arðsins, og
þar verður ríkisvaldið að koma
til, og rétta þeirra hlut, eigi ekki
illa að fara.
Sumir segja máske að bændur
séu fáir, og hvað varðar mig um
þeirra hag? Beri þeir of lítið
úr býtum með búskap sínum —
hví hverfa þeir þá eklki í aðrar
atvinnugreinar, sem betur veita?
Ég slæ þessu fram sem mögu-
legri hugsun hjá einhverjum, og
ekki að ástæðulausu, þvi heyrzt
hefur að bændum mætti fækka
um helming án þess þjóðarbúið
bæri sikaða af.
Hér er mjög hættulegur mis-
■kilningur á ferðinni. Vissulega
væri það bóndanum sárast, yrði
hann að bregða af jörð sinni, en
harðast kæmi það niður á þjóð-
arheildinni allri, ef landbúnaður
drægist saman svo flytja yrði inn
neyzluvörur frá öðrum löndum,
f y r i r atbeina skammsýnna
manna, sem skilja ekki hvað
þjóðinni er hagkvæmast í at-
vinnumálum hennar.
>að er vá fyrir dyrum, verði
bændum gert ókleift að reka bú
á jörðum sínum. Þeim mun dkki
auðið að búa við tekjuhalla og
rekstrartap ár eftir ár. Þeir hafa
©kki slik ráð sem togaraútgerð-
in, sem samkvæmt skýrslum er
sögð rekin með milljónahalla, en
starfar samt!
Svo er komið bóndans hag, að
vart verður lengur við unað, að
öllu óbreyttu. Eftir lögum eiga
þeir sömu laun, og í samræmi við
aðrar vinnandi stéttir. En í fram-
kvæmdinni hefur þetta orðið
þannig að þeir bera nú lægstu
laun allra, jafnframt því sem
vinnudagur þeirra er um ýmsa
tíma lengri en 10 st. á dag, og
dugar oft ekki til dægrið að ljúka
nauðsynlegum verkum. Tíma-
kaupið verður því harla lítið,
þegar miðað er við 8 st. vinnu-
dag í verðgtrundvellinum, sem
reyndist svo oft þriðjungi lengri
í reyndinni. Enda er það svo að
hvern bónda vantar tugi þús-
unda kr. á árslaun sín til sam-
ræmis við aðrar allþýðustéttir
þessa lands.
Þetta vita bændur, enda finna
þeir það bezt sjálfir hvernig hag-
urinn stendur. Það er varla von
að“ aðrir finni það, en því er ver
að ýmsir vilja ekki skiija þessa
bitru staðreynd. Stundum liggur
við að bændur óski þess, að þeir
menn sem um verðlagsmál land-
búnaðarins fjalla af skammsýni
og skilningsleysi, gerðust sjálfir
bændur, til að kynnast vanda-
málum búmannsins aí eigin
reynd.
Bændur hafa verið nægjusam-
ir, of nægjusamir, vil ég segja.
Þeir taka hógværir við því sem
að þeirn er rétt, og láta hverjum
degi nægja sína þjáningu. Þeir
hafa orðið undir í dýrtíðarkapp-
hlaupinu, og ekki varað sig á
vélráðum dýrtíðardraugsins, sem
er þyrnir í augum allra þjóð-
hollra manna. Það eru ekki bænd
ur — sem hafa magnað þann
draug — þar hafa aðrir verið
að verki, menn, sem lítt hafa
skeytt um þjóðarhag.
Það eru gerð verkföll, en að
þeirn kem ég síðar. Kaupið er
skrúfað upp, oft með illum ráð-
um og vafasömum. Síðan koma
verðhækkanir í kjölfarið —
skrúfan snýst og snýst. Verð-
hækkunin bitnar hart á bóndan-
um, sem stundar miikil viðskipti
og verzlun í gegnum sinn bú-
rekstur. Þar á móti þurfa bænd-
ur hækkun á sínum framleiðslu-
vörum, en þar er við ramman
reip að draga. Bændur standa í
þrotlausri baráttu við neytendur
og hagstofustjóra — þá aðila —
sem eiga í samvinnu við bændur
að reikna út hinn raunverulega
framleiðslukostnað búvara, og
útdeila bændum mannsæmandi
laun fyrir vinnu sína.
Svo erfiður er róðurinn gegn
hinum fyrrnefndu aðilum, að
þátt fyrir skýlausar tölur um
meðalnotkun tilbúins áburðar á
býli í landinu, sem njun vera um
22 þús. kr., eftir úrtaki hag-
stofunnar, er þeim aðeins reikn-
að í grundvellinum 16 þús. kr.
til gjalda vegna áburðarkaupa,
eftir úrskurði hagstofustjóra. Á
þessum eina lið eru teknar um 6
þús. kr. af réttmætu kaupi bónd-
ans, og meira þó, því meðalkaup
át>urðar pr. býli er vafalaust ekki
undir 30.000,00 kr.
Áburðarkaupin eru annar
stærsti útgjaldaliður á hverju
'búi, og þeir munu sárfáir bænd-
urnir, sem aðeins nota árlega til-
búinn áburð fyrir einar 16 þús.
kr. f öllum helztu framleiðslu-
sveitum landsins mun meðalnot
kun á áburði pr. bú vera nær 30
þús. kr. og á stórbúum tvöfglt
meiri. Svo er fjöldi af smábúum
sem eru að gefast upp í barátt-
unni, og hafa engin efni á að
kaupa áburð, vegna þess eins að
kerfið er rangt sett upp, og sá
einn sem hefur bú yfi-r meðal-
stærð, getur grætt, og það á
kostnað hinna, sem minni búin
hafa, en ágóðinn, sem fæst af
meiri tækni, aukinni ræktun og
búhyggni, lendir allur i vasa
neytenda, sem lækkun á afurða-
verðinu. Því miður verða neyt-
endur ekki varir við þessa lækk-
un, vegna þess að svo hækkar
dýrtíðardraugurinn verðlagið ört,
að það sem fyrr er nefnt hér,
verkar ekki á móti draugnum að
halda afurðaverðinu stöðugu.
Hér þarf að verða breyting á
til hins betra. Bændur þurfa sjálf
ir að fá ágóðann af verkhyggni
sinni og tækni, sem þeir taka í
þjónustu sína. Þeirrra er stritið,
og þeirra skal ágóðinn líka.
Það eru fjötonargir aðilar, aðr-
ir en bændur, sem stunda smá-
búskap. Þeir kaupa áburð, oft í
litlum mæli þó, og það eru þeir
sem lækka heildarmeðaltalið pr.
bú. Þeir eru teknir með í meðal-
talið, þrátt fyrir þeir stundi að-
eins smábúskap í hjávertkum að
gamni sínu og sem sport. Þeir
eru engir bændur.
Um það stendur ein deilan,
hverjir skuli teljast bændur og
hverjir ekki. Þar af leiðandi er
ekki hægt að fá upp hve margir
þeir eru í raun og veru. Þetta
verður að teljast furðulegt. Það
var sagt að þrennt væri óteljandi
hér á landi, Vatnsdalsihólarnir,
vötnin á Tvídægru og Breiða-
fjarðareyjarnar, en nú skilst
manni að ferhendan sé komin,
þar sem eru hinir óteljandi bænd
ur! Þó hlýtur að vera mjög auð-
velt að ganga úr skugga um það
hve margir þeir eru í raun og
veru.
Mér virðist liggja í augum
uppi að hver sá teljist bóndi sem
situr sína jörð, og nytjar hana til
búskapar. Aðrir ekki. Þegar með
altalið er fundið, verði þeir einir
teknir með, sem hafa lífsfram-
færi eingöngu af búskap, en allir
aðrir, sem bú stunda að ein-
hverju leyti, hálfu, eða ennþá
minna, verði ekki með í þeim út-
reikningi. Þessir menn yrðu á
aukaskrá, nokkurskonar hálf-
bændur.
Þeir geta vissulega orðið nokk-
uð margir, og í þann flokkinn
kæmu allir •embættismenn, sem
laun taka af öðru en' búskap,
en sitja þó jarðir . í sveit og
stunda búskap að eimhverju
leyti með aðalstarfi sínu. í þann
flokkinn kæmu og allir aðrir sem
hefðu meiri laun af öðru en búi
sínu. Mér þykir svo auðsætt að
slíkir hálfbændu verði ekki tekn
ir með við útreikning á lands
meðalbúi, að um það þurfi vart
að ræða. Sama máli gegnir um
bændur þá, sem sitja hlunninda-
jarðir. Hvað mælir með’ áð skipta
tekjum af hlunnindum fárra
jarða niður á meðalbúið ög telja
tekjur til þess, sem aldrei sér
máske lax né silung, hvað þá
rekatré, öðru vísi en sem búðar-
vöru sem hann getur keypt fyrir
ærna peninga.
Dæmið stendur þá þannig, að
við getum skipt þeim sem iand-
búnað stunda, í þrjá flokka. í
fyrsta flokkinn veljast þeir sem
eingöngu lifa af landbúnaði, og
standa og falla með honum. Það
eru aðalbgendur þessa lands. í
annan fiokkinn veljast hálfbænd
urnir, eins og við köllum. Það
eru þeir sem sitja jarðir í sveit,
reka þar bú að vissu marki, en
efnaundirstaða þeirra byggist oft
á öðru en búskap. Þar í flokki
upp til sveita eru margir launa-
menn, smiðir og verkamenn, em-
bættismenn, og enn aðrir hafa
tekjur af bílakstri, og landbún-
aðartekjur þeirra eru tíðast iétt-
vægar í vasa. Húsbóndinn er
löngúm víðs fjarri heimili sínu,
vegna atvinnu sinnar, en heima
stjórnar húsfreyjan búskapnum
með börnunum. Efnahagur bænda
í þessum floikki verður oft rýmri
en hinna, sem eingöngu lifa af
landbúnaði, og kemur til a.f hinni
tvíþættu tekjuöflun þeirra. Það
virðist ekki" réttlátt að skipta
aukatekjum þessara bænda jafnt
niður á alla bændur í verðlags-
grundvellinum, því þetta eru
ekki landbúnaðartekjur, og fjöld
inn allur af bændum fær þær
ekki, enda þótt svo hlálegt sé
að þeim séu reiknaðar þær tekju
megin, þegar sex manna nefnd
og hagstofustjóri reiknar út
grundvöll þann sem efnaafkoma
bænda og öryggi allt, á að standa
á.
í þeim tveim flokikum, sem þeg
ar hafa verið nefndir, eru allir
bændur, og væri fróðlegt að fá
úr skorið hversu margir þeir
verða í hvorum flokkL
1 þriðja lagi eru svo sport-
bændurnir, sem við köllum. Allir
þeir mörgu — bæði í sveit og
við sjó — senniiega menn úr
öllum stétt-um þjóðfélagsins, sem
hafa smábúskap sér til yndis og
ánægju — sem tómstundagaman.
Þeim eru einskis virði tekjurnar
af þessu, íem oft eru litlar, hitt
er þeim meira virði að slíta ekki
öll tengsl sín við fortíðina og
hina fornu búmennigu, sem þeir
eru vaxnir úr.
Það eru fleiri liðir í verðlags-
grundvellinum heldar en áburð-
arliðurinn, sem gagnrýni sæta af
hálfu bænda, og eru falskir mið-
að við raunveruleikann. Þar eru
vantalin stórlegá ýmis gjöld, en
því miður geta bændur sjálfum
sér um kennt, hvað suma gjald-
liðina snertir, vegna slæmra
framtala .Það verður þó ekki tal-
ið beint til skattsvika, heldur er
það á hina hliðina, að bændur
vantelja sin gjöld, sem síðan er
bygg't á í útreikningum hagstof-
unnar. Það er varla til þeiss að
ætlazt, að bændur muni hvað
þeir hafa greitt í kostnað við
búið, þegar þeir setjast að fram-
talsskýrsiu sinni. Til þess eru
gjöldin of mörg og margvísleg,
og furðu oft verður það ágizkun-
in, sem ræður. Kostnaðarliðirnir
verða stundum svo ótrúlega háir
er öll kurl koma til grafar, að
oftast mun um vantölu gjalda
vera að ræða. Hér verður ekki
bót á ráðin öðruvísi en svo, að
bændur skrifi hjá sér samdægurs
og gjöldin eru innt af hendi, og
nægir þó ekki. Heldur verður að
fara rækilega yfir verzlunarreikn
inga, því þar munu leynast ýmis
gjöld vegna búrekstursins, sem
viðskiptafyrirtæki bændanna
annast um greiðslu á fyrir þá.
Hér dettur mér í hug óskylt
efni .vegna skattsvikanna, sem
ég nefndi svo áðan. En það er
viðvíkjandi sölúskattinum. Ýms-
ir skattar -eru illa séðir af hinum
almenna skattborgara, og þykja
koma ranglega niður á þegnun-
um. En þó mun söluskatturinn
vera ranglátasti skattur sem lagð
ur er á nú í dag, og mikil nauð-
syn á að honum verði afllétt.
Framh. á bls. 19
Yoshi prins og lianako Tsugaru.
Syni Japanskeisara valið konuefni
EINN eftirsóttasti pipar-
sveinn í Japan mun innan
skamms ganga í heilagt hjóna
band. Hann er næstelzti son-
ur Hirohitos, keisara — Yoshi,
prins, 28 ára að aldri. Hans
fyrirhugaða brúður heitir
Hanako Tsugaru, 23 ára —
dóttir vellauðugs manns, fyrr
verandi greifa, er nefnist
Yoshitaka Tsugaru. Að göml-
um japönskum sið voru það
foreldrarnir, sem ákváðu
makavaJið og höfðu þau
Yoshi, prins og ungfrú Tsu-
garu aldrei hitzt fyrr en nú
fyrir nokkrum dögum, er þau
komu saman til tedrykkju
hjá siðmeistara fjölskyldunn-
ar. Sá er frændi Hanako og
hefur eflaust átt sinn þátt i
að ráðahagur þessi var ákveð
inn.
Þessi milkilvæga tedrykkja
stóð alllengi yfir og var beðið
með mikilli eftirvæntingu
eftir því að heyra hvað þeim
hefði farið á milli — hvernig
þeim hefði fallið eða hvort
þau hefðu e. t. v. orðin ást-
fangin við fyrstu sýn o. s. frv.
En þau vildu ekkert um það
segja, annað en að ungfrú
Hanako upplýsti, að þau
hefðu rætt sameiginleg áhuga
mál. Hvort það voru bók-
menntir, tónlist, skíðaiðkanir,
hestamennska — eða hjóna-
band, vildi hún ekkert um
segja. Ef til vill bar líka allt
þetta á góma. Það þykir mörg
um góð undirstaða hjóna-
bands að hafa sameiginleg
áhugamál — og Japanir segja,
að ástin komi með tímanum.
Sem fyrr segir, er Yoshi,
prins næstelzti sonur Japans-
keisara. Hann er sá þriðji í
biðröðinni eftir keisaraem-
bættinu. Næst því stendur
Akihito, elzti sonurinn og þá
sonur hans, Naru, sem nýlega
varð fjögurra ára.