Morgunblaðið - 12.04.1964, Blaðsíða 20

20
MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudac'irr 12 apríl 1964
SURTSEYJARGOSIÐ t>g gang
ur sá sem á þ'á heíu. orðið,
þ.e.a.s. fyrst öskugos, sem síð-
an nær sér upp í hraungos,
er breiðist yfir öskuiögin, er
hiiðstætt og styður reyndar
kenningu sem Guðmundur
Kjartansson, jarðfræðingur
setti fyrstur fram ár>ð 1043
um myndun margra af eld-
íjöiium okkar undir jökli.
t>annig telur hann að mynd-
ast hafi t.d. Herðubreið, Blé-
fjall og ýmis önnur fjöil kring
um Mývatn, Hicðuféll í Árnes
sýslu og ýmis fleiri:
Fjöil þessi eru úr méibergi
með korni úr basalthraunum,
en ofan á liggja hrauniög.
Skýring Guðmundar á mynd
un þeirra er sú, að þau hafi
mýndast með eldgosum undir
þykkum jökii. Basaltkvikan
tróðet undir jökulinn, bræddi
hvelfingu í hann eða geil. ís-
inn bráðnaði upp af gosopinu
og varð hún því full af vatni
og vegna snöggrar kælingar
við snertinguna við leysinga-
vatnið kom upp eintóm aska.
hegar svo fjellið hefur hlað-
izt nógu hétt upp til að eld-
Styður kenningar Guðmundar Kjartans-
sonar um gos undir jökli
gosið er komið jpp úr vatns-
fletinum eða jökulfletinum
fara að renna hraun með eðli-
legum hætti. >á þekur hraun
ið fjallið blágrýtis- eða grá-
grýtislögum. Með þessu móti
myndast hvelfdar hraundyngj
ur uppi á sumum stöpunum
ofan á glerkenr.dri gosmöl og
bólstrabergi, og er stærsta
dyngjan af því tæi þungan
á Eiriksjökli.
Hliðstætt virðist nú vera að
gerast í Surtsey, nema hvað
þar er það sjór sem heldur að
gosinu, en ekki snjór og leys-
ingavatn, eins og þegar fyrr-
nefnd fjöll voru að myndast.
Öll þau fjöll mynduðust löngu
áður en land byggðist, svo eng
in vitni eru að þeim gosum.
Þau munu flest mynduð á
seinni hluta ísaldar.
>að var sem fyrr segir
Guðmur.dur Kjartansson, jarð
fræðingur, sem fyrstur manna
setti fram i Árnesingasögu ár-
ið 1943 kenninguna um hvern
ig þessi fjöll hefðu myndazt,
en siðan hafa ýmsir vísinda-
Þannig hafa fjöll eins og Herðubreið myndast og þannig er Surtsey sennilega nú að
myndast (Herðubreið i jök li, Surtsey í sjó). A. Yfir berggrunniuu liggur þykkur jökull
(bvíti kubburinn). Bergkvikan treðst upp undir jökulinn, bræðir í hann hvelfingu en
storknar sjálf. B: Geil he fur bráðnað upp i gegnum jöku linn og fyllzt gosefnum. Gosið
kemur upp undir beran himin og basalhraun flæða frá dyngjuvirfli. C: Jarðeldarnir
eru kulnaðir og fjallið seir. er að bráðna utan af kemur i ljós. D: Jökulsskeiðinu er lok-
ið og fjallið stendur fullmyndað, móberg undir og hraunhetta ofan á. (Teikningar Guðm.
Kjartansson úr Náttúru islands).
menn í öðrum löndum komizt
að sömu niðurstööu. Og nú
sjáum við nærri með berum
augum hvemig þetta gerizt.
Undirstaða Surtseyjar
að móbergi
>á er ekki úr vegi að at-
huga hvernig undirstöður
þessara fjalla hafa enzt. Guð-
mundur Kjartansson segir að
undirstöðurnar séu sterkar, í
þeim sé askan hörðnuð í mó-
berg. Hann reiknar með að
með tímanum verði undirstað
an í Surtsey einnig að mó-
bergi, ef eyjan endist svo
lengi að það megi verða. En
þá er þess að gæta að ekki
reynir- nærri eins mikið á
gosefnin niðri í sjónum eða
undirstöðu eyjarinnar, ‘ eins
og þau gosefni sem eru laus
í sjávarmálinu. Guðmundur
gerir ráð fyrir að eitthvað af
hrauninu sem nú rennur fari
niður í sjóinn og hylji fyrri
gosefnin. En þó er það svo,
að hraunið kólnar svo fljótt,
að það er eins og það kynoki
sér við að renna niður, breið-
ist heldur meðfram strönd-
inni.
Surtsey myndast á sama
hátt og Herðubreið
SKÁJOING Reykjavikur fór
fram í febrúarmániuði að venju.
Að þessu sinni var teflt eftir
„kobinasion“ af Monradkerfi og
Svissneaka kerfinu. Tefldar voru
alls 9 umferðir í stað 11 eins og
svo oft áður. Skáikmeistari
Reykjavikur að þessu sinni varð
Björn >orsteinsson, og hlaut
hann 9 vinninga! Hann sigraði
sem sé alla andstæðinga sína.
>essi árangur Björns er einn
hans bezti til þessa, þó segja
megi að árangur hans í lands-
liðskeppninni 1962 hafi tekið
þessu fram. Björn teflir léttan
og lipran sóknarskákstíl og minn
ir mig einna helzt á Lárus John-
sen. Björn hefur ágæta þekkingu
é skáikbyrj'unum, og er tvimæla-
laust í vexti sem skákmeistari.
>átturinn vill nota tæki-
færið og óska Birni til ham-
ingju með glæsilegan árangur.
Hér kemur svo ein af vinnings-
Skákum hans frá Reykjaviikur-
xnéáiinu.
Hvítt: Björn Þorsteinsson
Svart: Gylfi Magnússoa
Spánski leikurinn
1. «4, e5; 2. Rf3, Rc6; 3. Bb5, a6;
4. Ba4, Rf6; 5. 0-0, Be7; 6. Hel,
b5; 7. Bb3, d6; 8. c3, 0-0; 9. h3,
Ra5; 10. Bc2, c5; 11. d4, Dc7;
12. Rbd2, Hd8. Gylfi fetar þarna
í fótspor Keresar, sem fyrst kom
fram með þennan leik í skák
sinni við Boleslawsky í Ziirich
1953. Síðan hefur mikið vatn
runnið til sjávar í þessu afbrigði,
og enn á ný er leikurinn farinn
að stinga upp kollinum í meist-
aramótum.
13. Rfl d5
ABCDEFGH
Hugmyndin með hróksleiknum.
Svartur vill losa sig við veikleik-
ann sem skapast af bakstæðu
d-peði um leið og hann eykur
landrými sitt. 14. Rxe5, dxe4;
15. Rg3.
>að er vitastould óráðlegt að
hirða peðið á e4. T. d. 15. Bxe4,
Rxe4; 16. Hxe4, Bb7; og svarta
staðan er miklu meira en pæðs-
virði. 15. — cxd4; 16. cxd4, Bb4;
17. He2, Rc6; Hér kom sterklega
til greina að gefa peðið með
17. — Bb7 og svartur fær frjálsa
stöðu og hvítur hefur veikt peð
á d4. 18. Rxc6, Dxc6; 19. Rxe4,
Bb7; 20. Bg5, He8; 21. Bxf«, gxf6;
22. «15! Db6; 23. He3 Hér er jafn-
vel 23. Dd3 sterkari möguleiki.
23. — Í5; 24. H«3t, Ki8; 25. Rg5!7
ABCDEFGH
Björn er e. t. v. óþarflega flott í
svo auðveldlega unninni stöðu
sem 25. Rc3, á svartur sér ekki
viðreisnar von, en eftir þennan
leik kunna að leinast varnar-
mögulenkar sem erfitt er að sjá
fyrir. 25. — Helt; 26. Dxel,
Bxel; 27. Hxel Hvítur hótar nú
máti með Rxh7. 27. -- Dh6?
Slæmur afleikur, en það «.T varla
við þvi að búast, að Gylfi finni
hinn hættulega og lúmska leik
27. — Kg7! sem gerir skákina
mjög tvísýna. Svartur hótar með-
al annars að leika r6 og flýja
síðan með kónginn til h8. Ég læt
lesendum eftir að finna út úr öll-
um þeim flækjum sem upp kunna
að koma við abhugun. 28. Bxf5,
Kg7; >að er eftirtektarvert hve
illa svarta drottningin stendur
á h6. >að sem eftir er ai sikáik-
inni þarfnast engra skýringa.
29. He7, KÍ6; 30. Hxf7t, Ke5;
31. He3t, Kxd5; 32. Be4t, Kc4;
33. Bxb7, Hd8; 34. Hf4t, Kc5;
35. He5t, gefið.
Myndlistorsýnlng
Listafélags Menntaskólans í Reykjavík verður
opin almenningi í dag kl. 20—23 í félagsheimilinu
íþöku. — Aðgangur ókeypis.
LISTAFÉLAGIÐ.
FLUCVÉL
Til sölu er flugvélin TF-KAX, sem er af Piper Colt
gerð. Vélin er 2ja ára og eru 1740 flugtímar á skrokk
og 470 á hreyfli. Selst með nýrri ársskoðun.
FLUGSKÓLINN ÞYTUR *
Sími 10880, Reykjavíkurflugvelli vj [ )
Skrifstofustúlka
Opinber stofnun óskar að ráða stúlku til skrif-
stofustarfa. Umsóknir, sem greini aldur, menntun
og fyrri störf sendist Mbl. eigi síðar en 25. þ.m.
merktar: „Opinber stofnun — 3210“.
HIÍSBVGGJEIMDUR
Húsasmíðameistari með vinnuflokk getur bætt við
sig nýjum húsum og öðrum verkum.
Upplýsingar í síma 41053.