Morgunblaðið - 10.06.1964, Blaðsíða 18

MOHGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 10. júní 1964
ie
Erlendur Jónsson
og þjóðsöngvarnir
EINS og lesendum Morgunblaðs-
ins er kunnugt, reit Erlendur
Jónsson, bókmenntaþátt í blaðið
7. maí, ag fjallaði hann að mestu
um þjóðsöng íslendinga. Ummæli
Eriends Jónssonar um ljóð Mattbí
asar Jochumssonar og lag Svein-
bjarnar Sveinbjörnssonar knúðu
mig til andmæla í grein, sem ég
lét birta í Morgunblaðinu 14.
maí. Vil ég nota hér tækifæri til
þess að þakka öllum þeim mörgu,
stm 'hafa sent mér kveðjur og lát
ið í ljós ánægju sína og þakk-
iæti fyrir þessa grein. Það er
ekki nein ný bóla, að menn
standi á öndverðum meiði í skoð-
unum. Oft getur það skýrt mál-
eíni og vakið menn til umhugsun
ar um þau, að ólík afstaða sé
xædd á vettvangi blaðanna. Ég
þóttist hafa gætt fyllstu hógværð
ar í grein minni og varð því meir
en lítið hissa, þegar Erlendur
Jónsson þaut upp eins og naðra
í grein, sem hann birtir í Morg-
unblaðinu 28. maí, vegna þesarar
greinar minnar. Það er ekki
Morgunblaðsmönnum að kenna.
að nokkur dráttur hefur orðið á
þvi, að ég svaraði grein hans
Satt að segja var ég í fyrstu að
hugsa um að svara henni ekki,
þvj þar var ekki mörgu að svara,
þótt nú hafi undizt svo til, að ég
rita þessar línur. Erlendur Jóns-
son hefur ekki séð sér fært að
mótmæla neinni af athu.gasemd-
um mínum, að einni undantek-
inni, og skal hér vikig nokikrum
orðum að því atriðL
Eriendur Jónsson byrjar grein
sina á þennan hátt: „Það er ein-
fcennilegt, að varla er hægt að
ræða svo nokkurt mál hér á
landi, að ekki séu samstundis
lcomnir á vettvang einhverjir
menn, sem allt þykjast vita, upp-
fullir með alls kyns „leiðrétting-
ar‘!, sem enga stoð eiga í veru-
leikanum, en eru settar fram af
því meira sjálfstrausti sem þær
eru fjarstæðari. Einar M. Jóns-
son hefur ekki getað við bundizt
að fetta fingur út í það, sem ég
sagði um þjóðsöng íslendinga.
Hann bregður fyrir sig grímu
hins trausta leiðbeinanda og hef-
ur máls á þessum orðum: Erlend-
ur virðist halda....“
Svo mörg eru þau orð. Les-
endum blaðsins mun fljótlega
skxljast upp úr hvaða jarðvegi
þau eru sprottin.
En bókmenntafræðingurinn og
að því er virðist verðandi ritdóm
ari Morgunblaðsins verður að
minnast þess, að það er prent-
frelsi hjá þjóð okkar, og enn höf
um við losnað við það, að hugs-
un og skoðanir séu einokaðar.
Það eina, sem Erl. Jónsson mót
mælir af því, sem ég hélt fram
í grein minni, er það, að Eld-
gamla ísafold hafi verið þjóð-
söngur íslendinga og Ó, guðs vors
lands ekki viðurkenndur sem
þjóðsöngur fyrr en um það leyti
sem þjóðin endurheimti sjólf-
stæði sitt. Erl. Jónsson segir, að
rökstuðningur minn fyrir því, að
Eldgamla ísafold hafi verið þjóð-
söngur íslendinga, sé bæði óskýr
og barnalegur. í sjálfu sér er ekki
hægt að færa fyrir þessu mikil
rök. Eldgamla ísafold var al-
drei löghelgaður sem slíkur. En
þó skal nú smávægilegu bætt við
það, sem áður var sagt. í grein
sem birt var í Morgunblaðinu
snemma árs 1921, nafnlausri og
að öllum líkindum eftir ritstjór-
ann, er sagt frá því, að í flest-
um erlendum jöngbókum sé Eld
gamla ísafold^talinn þjóðsöngur
íslendinga og þess getið um leið,
að kvæðið sé ekki vel til þjóð-
söngs fallið, þar sem lagið sé al-
útlent. Sigurður magister Skúla-
son hefur ritað ágrip af bók-
menntasögu, og var það prentað
aítan vig 3. útgáfu af Kennslu-
bók í íslenzku eftir hann. Ég
kenni þessa bókmenntasögu við
rcinn skóla. Þar segir hann um
Biarna Thorarensen: „Þar (í
Khöfn) orti hann innan við tvít-
ugt þjóðsönginn íslands minni,
í,,Eldgamla ísafold“). — Nú er
líklegt, að einhver láti þau orð
falla, að Erlendur Jónsson hafi
líka skrifað bækling, sem beri
nafnið fslenzk bókmenntasaga,
og mætti því ætla, að hann væri
ekki síður ábyrgur orða sinna og
fjölfróður um þetta atriði. En ef
ég ætti að hlíta leiðsögn annars
tveggja þessara manna í bók-
menntalegum efnum, mundi ég
hiklaust velja Sigurð magister
Skúlason. Eftir að hafla farið
lauslega yfir þennan bækling
Erl. Jónssonar, er mér minnis-
stæðast það, sem hann segir um
Þorpið eftir Jón úr Vör. Um þá
bók segir hann: „Þetta er þó ekki
raunsæ mynd af þorpinu heldur
„glansmynd“ — fegraðar minn-
ingar höfundarins frá æskuárun-
um.“ Þeir, sem hafa kynnst fá-
tækt og umkomuleysi fjölda
fólks í sjávarþorpum á íslandi
fyrir 1920 og á kreppuárunum,
vita að lýsingin er sönn. Ég hef
aldrei vitað raunsærri mynd
fcrugðið upp í knöppu formi.
Ég vil leyfa mér að tilfæra enn
orð Erl. Jónssonar. Hann segir:
,,Hann (E.M.J.) heldur að dýrð-
arsöngur Bretakónga, God save
cur gracious king, sem menn
iauluðu stundum með Eldgömlu
ísafold og fleiri góðum vísum,
hafi verið þjóðsöngur íslendinga
í heila öld. Það vill til, að Bretar
eru ekki að ragast í smámunum.
Eða hvað skal segja um Ham-
let Shakespeares, sem hér hefur
verið leikið mánuðum saman, er
það ekki aldeilis orðið íslenzkt
skáldverk?"
Nú er þjóðsöngur hvort
tveggja í senn, Ijóð og lag. Bjarni
hefur bersýnilega byggt sitt
fræga kvæði á laginu. Það er
því engu smávægilegu, sem þetta
brezka lag hefur komið til leiðar
hjá þjóð okkar. Við það er ort
ættjarðarljóð, sem varð svo á-
■hrifamikið með íslenzkri þjóð,
að það er talið hafa innleitt
rómantísku bókmenntastefnuna
hér á landi. Það var lært og sung
ið af allri þjóðinni í 100 ár, og
ábrifa þess gætti á fjölmörgum
sviðum. Eldgamla ísafold, Fjall-
konan, varg tákn landsins og er
það enn. Að vísu er Fjallkonu-
hugmyndin ekki komin frá
Biarna. Hún er eldri, að því er
ég bezt veit komin frá Eggert
Ólafssyni. En Bjarni mótar hug-
myndina. Með kvæði sínu leiðir
hann Fjallkonuna til sætis í
hjörtum íslendinga. Fyrsta erind
ið í þesum gamla þjóðarsöng
okkar kom ýmsu til leiðar. Það
inspíreraði Gröndal, er hann
gerði sína frægu þjóðhátíðar-
mynd 1874. Eftir það var Fjall-
konunni tryggt enn öruggara
sæti. Eitt elzta og lang-
lifasta blað landsmanna fékk
nafnið ísafold og annað
fékk Fjallikonu-heitið. Árum
eða jafnvel áratugum sam-
an, allt fram yfir 1920, komu
myndir af Eldgömlu ísafold inn
á hvert heimili á landinu, þar
sem kaffisopi var drukkinn. Þökk
veri þeim Bjarna og Benedikt.
— Mér finnst það vera fyrir neð-
an allar hellur, að þetta fræga
kvæði Bjarna Thorarensens skuli
aldrei heyrast sungið nú á dögum
við hátíðleg tækifæri, t.d. 17.
júní, þann dag, sem Fjallkonan
ávarpar börn sín. Að vísu er lag-
ið brezkt, en við höfum fleiri er-
lend lög við íslenzk ljóð — jafn-
vel þjóðsöngslag Svía. Annars
vil ég taka þag fram, að ísólfur
Pálsson gerði gott lag við þetta
kvæði Bjarna. Ef ekki þætti vel
við eiga, að syngja brezka lagið
nú á dögum við þetta fræga
kvæði, væri hægt að taka upp
lsg Isólfs Pálssonar. Lagið lærði
ég í mínu og hans byggðarlagi,
þegar ég var barn. — En svo ég
víki aftur að Erlendi Jónssyni.
Þykir lesendum Morgunblaðsins
ekki vera þó nokkur munur á
þeim þjóðlifsáhrifum, sem þau
'hafa valdið brezka sönglagig og
Hamlet Shakespeares, jafnvel
þótt hér hafi það „verig leikið
mánuðum saman“, og jafnvel
þótt þýðinguna hafi annazt snill-
ingurinn Matthías Jochumsson.
Ég verð enn á ný að haga orð-
um mínum þannig: „Erlendur
Jónsson segir.“ Já, hann segir.
„Sú staðhæfing Einars M. Jóns-
sonar, að dýrðarsöngur Breta-
kónga hafi verið þjóðsöngur ís-
lendinga, af því að hvert barn
'hafi lært hann, er vitanlega út
í hött, enda var þá með sama
rétti hægt ag kalla Gamla Nóa
þjóðsöng“. Nei, Erlendur Jónsson.
Svo auðleyst var málið ekki. Eld
gamla ísafold er ættjarðarljóð,
ort af íslendingi. Hins vegar er
Gamli Nói þýtt ljóð um erlent
efni með erlendu lagi. — En vita
skuld getur eitt Ijóð og lag ekki
orðið þjóðsöntgur, fyrr en öll
þjóðin kann það, elskar og virðir.
^ Þá kem ég að þjóðsöng okkar
Ó, gug vors lands. Bókmennta-
fræðingurinn lét að því liggja í
fyrsta þætti sínum, að ljóð og
lag væri þjóðsöngur síðan löngu
fyrir aldamót. Nú hefur hann
nokkuð dregið úr þessu í svar-
grein sinni, en vill þó álita, að
Ó, guð vors lands hafi verið orð-
inn „þjóðsöngur í vitund manna“
þegar tuttugasta öldin gekk í
garð, vegna þess, að þá hafi ljóð-
ið verig leikið af lúðrasveit áður
en Þórhallur Bjarnason hafi flutt
ræðu. Frekar þykir mér þessi rök
færsla vera veigalítil. Vitaskuld
var lagið oft og einatt leikið og
sungið ásamt öðrum lögum. Ekk-
ert var eðlilegra en að leika það
og syngja um aldamótin, þar sem
þetta er í raun og veru tíma-
skiptaljóð. Ég minnist þess frá
því ég var bam, að Ó guð vors
lands var venjulega sungið við
guðsþjónustu um áramót, án þess
að það væri á þeim ,stað orðið
„þjóðsöngur í vitund manna."
Nú vil ég víkja aftur að rit-
stjórnargrein Morgunblaðsins frá
1921. Þar er stungið upp á því,
að Ó, guð vors lands verði lög-
helgaður sem þjóðsöngur íslend-
inga, þar sem Eldgamla ísafold
sé illa til þjóðsöngs fallið. Ég
roinnist þess, þá barn, að Sigurð-
ur Heiðdal rithöfundur flutti
ræðu 19. júní það vor á Stokks-
eyri Oig talaði um verðandi þjóð-
sóng og skyldur íslendinga við
fósturjörðina. Bað hann um, að
söngflokkurinn syngi Ó, guð
vors lands og 'hvatti alla til þess
að taka ofan höfuðfötin, meðan
lagið væri sungið. Var fúslega
crðið við þeirri áskorun.
Fyrir 1918, meðan fsland var
enn „óaðskiljanlegur hluti Dana-
veldis", þurftu íslendingar ekki
mikið á þjóðsöng að halda erlend
is, svo varla hefði verið ástæða
fyrir Breta „að ragast í smámun-
um“ sem þeim, að íslendingar
voru að raula lagið God save our
king hér innan lands. En þegar
þjóðin hlaut aftur fullt sjálfsfor-
ræði, var þegar í stað öðru máli
að gegna. Páll ísólfsson hefur
sagt mér, að Danir hafi, þegar
hér var komið, þurft við ýms
tækifæri á íslenzkum þjóðsöng
að halda, og hafi þeir þá farið
að leika Ó, guð vors lands, þar
eð þeir kunnu illa ljóðinu Eld-
gamla ísafold, þar sem níð var
um Dani og Danmörku og lagið
brezkt. Hafi Danir verið öllu
íyrri til en við hér heima með
Ó, guð vors lands.
24. maí reit Erlendur Jónsson
annan bókmenntaþátt sinn í
Morgunblaðið. Tveir menn hafa
andmælt ýmsu í þeirri grein,
þeir Jón úr Vör og Snæbjörn
Jónsson. Vonandi hefur upprenn
andi ritdómari Morgunblaðsins
ekki hlaupið svo herfilega á sig
í þessum skrifum sínum með alls
konar fullyrðingum, að hann
verði fullkomlega orðvana og
standi uppi eins og þvara. Ég
hiakka sérstaklega til þess að
lesa svar hans við grein Snæ-
bjarnar Jónssonar, þeirri, sem
ber nafnið: Furðuleg fjarstæða,
en fáir munu hafa undrazt heitið.
Vonandi er, að bókmenntafræð-
ingurinn láti í þeim svargrein-
um sínum koma fram ofturlítið
af skynsamlegum rökum, en
minna af sjálftoirgingshætti og
vandræðalegri hótfyndni heldur
en var í svargrein hans til mín.
Erlendur Jónsson lýkur svari
sínu til mín með þeirri áskorun,
að ég lesi mér til, áður en ég
fari af stað með fleiri leiðrétting
ar. Ég hef slælega brugðist við
þeirri áskorun, en þó lítillega,
og læt ég hér með máli mínu
lokið. ,
Einar M. Jónsson. 1
- SJALFsjy

- ÞRiR BILAR
Verðmæti 700 þús. — Dregið í dag.
Happdrætti Sjálfstæðisflokksins.
Karlmannaskór
ensldr og ítalskir nýkomnir
tx: *
Snorrabraut 38.
Sími 18517.
Markaðurinn
Hafnarstræti 11.