Morgunblaðið - 22.09.1964, Blaðsíða 17

^ Þriðjudagur 22. sept. 1964
MQRGUNBLAÐIÐ
17
,Friðnr a jörðu og
dunskt hlutleysi'
- er hoðskapur nýs flokks i Danmörku - Ekki minnzt
á handritamáliÖ i kosningaharáttunni - I dag ganga
Danir að kjÖrboröinu
(Fréttaritari Mbl. í Kaup-
mannahöfn, Gunnar Ryt-
gaard, hefur ritað eftirfar-
andi grein fyrir blaðið um
þingkosning'ar þær, sem í
dag fara fram í Danmörku).
ÍSLENZKU liandritin hafa
ekki verið nefnd á nafn í kosn
ingabaráttunni hér, en þing-
kosningar fara fram þriðju-
daginn 22. september. I»annig
hafa leiðtogar íhaldsflokksins
staðið við það loforð, sem
leiðandi maður flokksins, Poul
Möller, gaf í samtali við
Morgunblaðið fyrr á árinu. —
Kosningabaráttan hefur ein-
vörðungu snúizt um innan-
ríkismál, svo sem húsnæðis-
máiin, efnahagsmál (gjald-
eyrisforði þjóðarinnar fer
mjög minnkandi eins og er),
skattamál og síðast en ekki
sízt hvers konar ríkisstjórn
flokkarnir eru reiðubúnir að
taka þátt í að kosningum
loknum.
Stjórnarflokkarnir tveir, sósíal
demókratar og vinstri radíkalir,
eru mjög bjartsýnir um úrslit
kosninganna. Til þess að núver-
andi stjórnarsamvinna megi halda
áfram segjast radíkalir verða að
vinna á og að flokkarnir tveir
verði að fá meirihluta í þinginu.
Eins og málum er nú háttað hafa
flokkarnir raunverulega ekki
meirihluta, nema með því að telja
Grænlandsmálaráðherrann Mika-
el Gam með. Hann tilheyrir hvor
ugum stjórnarflokkanna, og er
kosinn í Grænlandi. En flokk-
arnir tveir reikna að sjálfsögðu
með að fá meirihluta. Þeir telja
að ríkisstjórn, sem hefur „aukið
velmegun í landinu", muni fá
mikinn stuðning frá kjósendum.
Leiðtogi sósíaldemókrata, Jens
Otto Krag, forsætisráðherra, ósk-
ar þess heitt og innilega að flokk-
arnir fái umræddan þingmeiri-
hluta. í öllu faili kærir hann sig
lítt um að standa uppi einn með
vinstri flokknum og Sosialistisk
Folkeparti hins fyrrum kommún-
lska Aksels Larsens. Krag hefur
stöðugt hamrað á því í kosninga-
baráttunni að hann vilji ekki
stjórna með aðstoð atkvæða
flokks Aksels Larsens.
Raunar hefur Aksel Larsen
margoft sjálfur sagt, að hann vilji
gera allt til þess að stuðla að því,
•ð grundvallarstefnuskrá sósíal-
demókrata nái fram að ganga.
Þessi stefnuskrá eða „prógram" er
ný af nálinni, frá 1961, og þegar
hún gekk f gildi, sagði þáv. for-
sætisráðherra, Viggo Kampmann,
*ð hún væri í eðli sínu sósíalísk-
arl en fyrri stefnuskrá sósíaldemó
krata frá 1913. Nú spyrja stjórn-
málamenn annarra flokka, eink-
«m íhaldsmenn, hvort Krag geti
neitað að vinna samkvæmt eigin
ttefnuskrá. Og nú rignir yfir hinn
*tóra stjórnarflokk ásökunum um
•ð hann sé sundurlaus flokkur,
«em geti ekki einu sinni gengizt
við eigin stefnuskrá.
Frjálslyndi flokkurinn I Dan-
mörku (Venstre) og íhaldsflokk-
nrinn hafa enn einii sinni með
•ér „bróðurlega" samvinnu í þess
•ri kosningabaráttu. Stjómmála-
rkiiii þessara flokka ráðast ekki
hver á annan á kosningafundum,
og leiðandi stjórnmálamenn
þeirra teija það eðlilegt að þeir
stefni að borgaralegri stjórn, eða
jafnvel frjálslyndri stjórn, en það
er einmitt það , sem leiðtogi
Venstre, Erik Eriksen, fyírum
forsætisráðherra, óskar helzt eft-
ir. Eriksen er raunar eina for-
sætisráðherraefnið, sem menn
geta hugsað sér að Krag undan-
skildum, og borgaraleg'u flokk-
arnir tveir líta einnig svo á að
framhald stjórnarsamvinnunnar
frá 1950—1953 sé eini möguleik-
inn að kosningum loknum. Sér-
staklega eru íhaldsmenn bjart-
sýnir. Þeir haga kosningabaráttu
sinni eins og hún væri frhmhald
af kosningabaráttunni fyrir þjóð-
aratkvæðið um jarðeignaréttar-
lögin. Þeir vara við boðskap sósí-
aldemókrata um sósíalíseringu,
og hafa að slagorði að stefna beri
að því að sem flestir eigi sem
mest. Varðandi húsnæðismálin
segja íhaldsmenn — og einnig
Venstre — að menn eigi að geta
keypt sér íbúð, og fengið afsal
fyrir henni líkt og um einbýlis-
hús væri að ræða. Þetta er ekki
hægt samkvæmt núgildandi lög-
um í Danmörku.
Meðal Venstre-manna er bjart-
sýnin e.t.v. ekki eins mikil. Menn
óttast m.a. þar sem flokkurinn
stendur á gomlum meið sem
bændaflökkur, að hinn mikli
fólksflótti úr landbúnaðinum
muni segja til sín í atkvæðum.
Brezk frá 1962, 134 mínútur.
Handrit: David Storey, fefenzk-
ur titill: Ástaisorgir og íþróttir.
Framleiðandi: Karel Reisz. Leik
stjóri: Lindsay Anderson.
Fyrir um það bil tveimur ár-
uim kynnti Filmía nokkrar
brezkar heimildarmyndir sem
tilheyrðu Free Cinema stefn-
unni svokölluðu. Flestar voru
þjóðfélagslegar ádeilumyndir,
margar mjög vel gerðar og verð-
launaðar austan hafs og vestan.
Þessi hreyfing sem hófst um
1956 og mikils var vænzt af, átti
sér þó skamman aldur og höf-
undar hennar sneru sér að öðr-
um verkefnum, flestir hurfu til
leikhúsanna og voru smávirkir í
Hvikmyndasköpun í langan tíma.
Samt er svo komið að forvígis-
menn Free Cinema eru í dag
merkustu og áhrifamestu kvik-
myndastjórar á Englandi; þeir
Tony Riohardson, Karel Reisz og
Lindsay Anderson. Háskólabíó
mun hafa unnið mest að kynn-
ingu á verkum þessara manna,
með sýningum á A Taste of Hon
ey og The Loneliness of the
Long Distance Kunner eftir
Richardson (The Entertainer
var sýnd stutta stund í Tjarnar-
bíói), Saturday Night and Sun-
day Morning eftir Reisz og nú
Thi» Sporting Life eftir Ander-
aon.
Möguleikarnir til þess að íhalds-
menn fái fleiri þingmenn en
Venstre eru fyrir hendi.
Auk alls þessa setur flokka-
fjöldinn svip sinn á þessar kosn-
ingar. Fyrir utan þá sex flokka,
sem til þessa hafa átt fulltrúa á
þingi, þ.e. sósíaldemókratar,
vinstri radíkalar, Venstre, íhalds-
menn, Sósíalíski þjóðarflokkur-
inn og óháðir (stendur lengst til
hægri undir kjörorðinu „ákveðn-
Erik Eriksen.
ari, borgaralegri stjórnmála-
stefna"), bjóða nú fjórir aðrir
flokkar fram. Þeir eru Réttar-
sambandið (byggir á jarðrentu-
kenningum Henry George’s, þjóð
félagið skuli eiga allt landið, og
menn greiði jarðrentu fyrir að fá
að nota lóð eða jörð), en þessi
Lindsay Anderson gerði Free
Cinema myndirnar O, Dream-
land og Every Day Execpt
Christmas (báðar sýndar í Film
íu) og kemur hér fram með sína
fyrstu leikmynd, mjög áhrifa-
sterka og' eftirtektarverða, en er
mjög breyttur frá Free Cineira
árunum. Gagnstætt umhverfis-
bundnum og þjóðfél-agsskoðandi
myndum hans frá fyrri tíð, er
This Sporting Life einstaklings-
bundin og innhverf. í stað þess
að líta á persónurnar utan frá
og hvernig þær koma fyrir í
umlhverfi sínu, er hér öliu lýst
frá sjónarmiði einnar persónu.
Hér er leitað inn í sálarlíf í-
þróttahetjunnar Frank Machins
(Riohard Harris) og öllu lýst í
samræmi við hans sálarástand
eins og það þróast frá upphafi
til enda myndarinnar.
Það er rétt hjá kvikmynda-
húsráðanda að Halda leyndu í
auglýsingum því bjánalega nafni
sem prógrammshöfundur hefur
slengt á myndina; það lýsir þó
vel þeirri hugmyndafátækt sem
ríkir hér í nafngiftum á l|/ik-
myndum. This Sporting Life er
ekki saga um íþróttir, heldur
saga um mann sem notar sér
íþróttir til að skapa sér nafn,
verða eitthvað í augum sjálfs
síns og annarra og ekki sízt til að
græða peninga. Maohin er tyrs-
flokkur fékk engan mann kjör-
inn í síðustu kosningum, Dansk
Samling, sem átti fulltrúa á þingi
á styrjaldarárunum, en berst nú
fyrir aukinni „menningu í stjórn-
máium“ og gegn aðild Danmerk-
ur að Efnahagsbandalaginu, þá
Kommúnistaflokkurinn og loks
einn nýr flokkur, „Fredspolitisk
Folkeparti“, sem raunar hefur
ekkert á stefnuskrá sinni annað
en frið á jörðu og danskt hlut-
leysi! Síðastnefndi flokkurinn er
orðinn mikill keppinautur Sósíal-
íska þjóðarflokksins, sem í síð-
ustu kosningum náði mörgum at-
kvæðum frá radíkölum, eftir að
vinstri radíkalir höfðu hætt að
leggja svo mikið upp úr hefðbund
inni friðarstefnu sinni og greitt
Jens Otto Krag.
atkvæði með frumvarpi um land-
varnarmál í þingi.
Þessi samkeppni kom bezt
fram í sjónvarpsþætti, sem útbú-
inn var af Sósíalíska þjóðar-
flokknum. Hver flokkur sér um
slíkan þátt, og hefjast þeir á því
að flokkarnir kynna stefnuskrá
sína og síðan eru fulltrúar við-
komandi flokks spurðir spjörun-
um úr af fulltrúum hinna flokk-
anna. í umræddum þætti spurði
fulltrúi „Fredspolitisk Folke-
parti“ svo margra spurninga að
bæði Aksel Larsen og prófessor
Morten Lange, sem mest ber á í
flokknum auk Larsens, urðu fok-
vondir og urðu loks að viður-
kenna að þeir væru ekki „algjör-
ir friðarsinnar“. Ef til þess
kæmi, að Danmörk yrði hernum-
verandi námamaður oig leigir
‘hjá ekkjunni Hammond (Rachel
Roberte), sem á tvö börn. Fram
að miðju myndarinnar er saga
hans sögð nær eingöngu í nær-
myndum og „flash-backs“ — þ.
e. upprifjun hans sjálfs og ger-
ist því raunar í hugskoti hans.
Áhorfandinn liifir því þan-nig
með Maohin og í honum og set-
ur sig í spor hans. í upprifjun
Machins sjáum við hvernig
þessi ofsafengni og kappsmikli
maður er rekin-n áfram af öf-
und og framagirni og kemst
vegna þessara eiginleika og
einnig hæfni sinna í Rugby-lið
borgarinnar og þar með til
frægðar og fjár.
Tilfinningasamband hans og
ekkjunnar er mjög flókið. Hann
þarfnast hennar og hún raunar
hans, þótt hún vilji ekki við-
urkenna það fyrir sér eða hon-
um. En hin eigingjarna og
heimtufreka ást hans á henni, á-
samt getuleysi hans til að sýna
tilfinningar sínar í öðru en ofsa
og vöðvatjáningu, lokar aðeins
enn frekar þeirri. skel tilfinn-
inga- og afskiptaleysis sem hún
hefur hulið sig í eftir dauða
manns síns. Hún þráir faðmlög
hans og lætur undan fýsnum
sínum, en spyrnir af öllum
mætti gegn ást hans og yfirráð-
um og þegar nágrannarnir sjá
hana í nýjum bíl hans og rík-
mannlagum pelsi frá honum,
vekur það sektarkennd hennar,
sem blossar upp við brúðkaup
Vinar Madhins.
í baráttu sin-ni snýr Machin
baki við þeim sem hann hefur
þurft á að halda til að ná tind-
inum, gamla íþróttaefnasnuðrar-
anum og hommamim Johnson,
sem kom hon-um áfram fyrstu
sporin, Weaver, 9em er fjár-
málaat'Itð í kappleikj unum og
in á ný, myndu þeir grípa til
vopna.
Þessar sjónvarpssendingar, sem
eru nákvæm eftirlíking á sjón-
varpsþáttum þeim, sem sænsku
stjórnmálaflokkarnir gangast fyr
ir á undan kosningum þar í
landi, hafa ekki alltaf borið já-
kvæðan og góðan árangur. Þeir
stjórnmálamenn, sem átt hafa að
spyrja, hafa yfirleitt haft alltof
mikinn áhuga á því að spyrja
þannig að stefnuskrá þeirra eigin
flokka kæmi fram í dagsljósið.
Spurt hefur verið þannig, að þeir,
sem spurðir hafa verið, hafi-í
raun og veru ekki fengið tæki-
færi til að veita kjósendum upp-
lýsingar um raunveruleg stefnu-
mál sín. Eftir þessa kosningabar-
áttu verður það að segjast, að
meftn bíða þess enn, að sá stakk-
ur verði sniðinn þessum sjón-
varpsþáttum að hæfi þeim, ef
menn á annað borð kæra sig um
að veita kjósendum málefnalegar
upplýsingar.
Annars er svo sem ausið upp-
lýsingum á báða bóga, bæði mál-
efnalegum og ekki málefnaleg-
um. Kostnaðurinn við kosninga-
baráttuna er áætlaður samtals 10
milljónir danskra króna. Og hvað
mun þetta fé færa flokkunum?
Flestir gera ekki ráð fyrir mikl-
um breytingum frá núverandi
ástandi. Það hefur nefnilega sýnt
sig við undanfarandi kosningar
að styrkleikahlutföllin milli
flokkanna í þinginu breytast ekki
sérlega mikið. En það kann að
hafa einhverja þýðingu nú að
kosningaaldur hefur verið Iækk-
aður úr 23 árum í 21 ár frá síð-
ustu kosningum, og það þýðir að
um 400,000 ungt fólk mun bætast
í hóp atkvæðisbærra manna um-
fram það sem eðlilegt taldist áð-
ur. Hvaða flokka mun þetta fóllc
kjósa? Því getur enginn svarað.
En spyrji maður þá, sem teljast
bera skynbragð á stjórnmál, er
svarið yfirleitt: Sósíaldemókrat-
ar og radíkalir fá ekki þann meiri
hluta, og radíkalir ekki þá aukn-
ingu sem þeir hafa krafizt sem
skilyrði fyrir áframhaldandi
stjórnarsamvinnu. Niðurstaðan
verði því minnihlutastjórn sósíal-
demókrata. En að sjálfsögðu get-
ur allt gerzt, jafnvel það, sem
menn búast sízt við.
Gunnar Rytgaard.
lítur á leikmennin-a sem sín leik-
föng, og frú Weaver sem finnst
maður hennar halda leikföngiu-n-
um of mikið fyrir sig. Þau haifa
áhu-ga á Machin og vilja öll eiga
hann á sinn hátt. En Machin
slítur þau af sér, en honum tekst
aldrei sjálfum að ná tökum á
frú Hammond. Um miðbik mynd
arinnar hefur Machin náð þeirri
reisn og súpermennsku sem þarf
til að ska-pa harmsögu hetjunn-
ar og myndin segir skilið við
flash-back tæknina og stefnir
beint og óviðráðanlega til þeirra
endaloka sem Machin eru sköpuð,
brottreksturs hans frá frú Ha.mm
ond og síðar dauða hennar og að
lokum skiljum við við Machin
þar sem hann stendur enn á
leikvanginum, hetjan sem er að
falla í áliti og heyrir nú and-
úðaróp þeirra áhorfenda sem áð-
ur hylltu han/(.
Lindsay Anderson hefur hér
skapað verk setn er sjaldgæft í
brezkri kvikmyndagerð og ólíkt
því sem vanalega hefur verið
búizt við af Bretum. Ásamt höf-
undi sögunnar, sem einnig ar
höfundur klvikmyndahandrits,
og afbragðs leikendum, hefur
Anderson gert sérstæða mynd
sem ólgar af tilfinningu og sál-
arstríði. Kvikmyndun er eftir-
tektarverð, nýstárleg á ýmsan
hátt en byggir þó á því sorn
hefur mátt læra af meisturum
kvikmyndanna allt frá Eisenstein
til vorra daga, en er þó án
falskra tæknibragða, sem hvarfl
að geta huganum frá sögunni;
til dæmis er sjálfstætt atriði !
seinni hluta myndarinnar, þar
sem menn berjast um í aurmum
á leikvanginum, raúnar mynd
af sálarástandi söguhetjunnar.
Riohard Harris er eins og steypt
ur 1 hlutverk Maohins, þessa
Framh. á bls. 21