Morgunblaðið - 15.10.1964, Blaðsíða 12

12
MORCU N BLAÐIÐ
Fimmtudagur 15. okt. 1964
Legsteinn Steinunnar Hallgrímsdóttur
VIÐ Hallgrímskirkju á Hvals-
nesi heíur nú fyrir fáum dög-
um fundizt legsteinn Stein-
unnar Hallgrímsdóttur, sem
lagður var á leiði litlu telp-
unnar fyrir 315 árum og
höggvið í steininn nafn henn
ar og dánarár — með meitli
og höndum Hallgríms Péturs-
sonar, sem einnig meitlaði
trúarljóð sín í hug og hjarta
allra íslendinga.
Merkileg saga um stein.
Þessi ófágaði heiðarsteinn á
sér merkilega sögu, Margir
stærri og veglegri minnisvarð
ar hafa fallið í gleyonsku og
dá og algjörlega móðst út —
en sagan um þennan stein
geymist í annálum og sögnum
fólks og felkur aldrei í
gleymsku >ótt hann hverfi af
sjónarsviðinu, liggi í veggjum
eða gangstéttum og leitar-
menn steinsins hafa- vafalaust
staðið á honurn, eða við hann,
þegar þeir féllust á þá sorg-
legu staðreynd, að þetta handa
verk Hallgríms Péturssonar og
minningin um elskaða litla
dóttur hans, væri með öllu
glatað — en það sem á að
vara og vera til getur ekki
glatazt.
Kirkjusaga Hvalsnes er
löng og verður ekki rakin
hér að neinu marki. Fyrst
mun kirkja á Hvalsnesi vera
byggð um 1300 eða jafnvel
fyrr, því fyrstu máldagar
Hvalsneskirkju eru frá 1370,
og þá á kirkjan margt góðra
gripa og búnaðar, svo og
mikil ítök í reka og bendir
það til þess, að kirkjan hafi
ekíki verið nýlega tilorðin þá.
Kirkja sú sem Hallgrímur
Pétursson þjónaði í og kom
að árið 1644 fauk og hrundi að
mestu í Básendaveðrinu 1799.
Eftir það er kirkjulaust á
Hvalsnesi um áraibil. — Árið
1821 er svo byggð kirkja aftur
og þá fer legsteinn Steinunn-
ar í stétt eða kirkjuveggi, sú
kirkja var torfkirkja og stóð
sem aðrar inni í kirkjugarði og
hefur því þessi handhæga
hella þótt góð til bygginga.
Þessi kirkja stóð stutt, því
timburkirkja er byggð 1864 en
hún reyndis ótraust og var
því horfið að þvi ráði af Katli
óðalsbónda í Kotvogi að
byggja veglega steinkirkju,
sem vígð er árið 1887. — Þá
færist legsteinn Steinunnar
ennþá einu sinni og nú útúr
kirkjugarðinum, því núver-
andi kirkja er sú eina sem
utangarðs hefur staðið. í stétt
ina fyrir framan vesturgafl
kirkjunnar er legsteinn Stein-
unnar lagður og hefur nú legið
þar á hvolfi í 77 ár og allir
seinnitíma leitendur þessa
minnisverða legsteins hafa
staðið þar hjá á steininum og
horft yfir landið, sem þeir
töldu að hefði tekið steininn
til sín aftur.
LEGSTEINNINN FINNST.
Tildrög þess að þessi litli
legsteinn kemur mönnum aft-
ur fyrir sjónir eftir 315 ár,
eru þau að Gísli Guðmunds-
son kirkjuhaldari á Hvalsnesi,
Guðmundur á Bala og fleiri
þar syðra vildu hressa uppá
fallandi hleðslur og gera
steypta stétt heim að kirkju
sinni — þá þurfti að rétta
og slétta gömlu stéttina, en
einn af steinunum í henni stóð
uppúr ákveðnu yfirborði kom
andi steypu, og velti Guðmund
honum við — kom þá letur
gerð í ljós, sem vestangolan
hafði á undanförnum ártug-
um hreinsað svo vel að greini
leg var — Guðmundur hnaut
við, en fannst stafirnir held-
ur of skýrir, og fór því til
Gísla og spurðist fyrir um það
hvort einhver hefði leikið sér
að steinhöggi þar úti, en að
sjálfsögðu var ekki svo —
heldur var þar kominn leg-
steinn Steinunnar Hallgríms-
dóttur, sem Haligrímur járn-
smiður hjó með eigin höndum
fyrir meira en þremur öldum,
og lagði á leiði dóttur sinnar
um leið og hann orti erfiljóð
hennar, er enn ljóma, sem
önnur verk þess andans — og
erfiðismanns.
Nú er legsteinn litlu Stein-
unnar fundi-nn og vonandi á
hann fyrir sér betri varðveizlu
en hingað til — það mætti svo
vera að þessi litla heiðahella,
sem ekki hefur eyðzt eða glat-
azt á þrem öldum — heldur
lifað í sögunni, sé okkar heilla-
steinn og fari því ekki frá
sínu heimkynní heldur verði
varðveitt í Hvalsneskirkju,
sem næst eiganda sínum og
þessi handverk Hallgríms Pét-
urssónar megi um alla fram-
tíð minna á að þar var sá
andans jöfur einu sinni. — Ef
Hvalsneskirkja glatar aftur
þessum steini, kann og annað
að glatast, sem lífi dagsins í
dag er mikils virði. — II.SJ.
í ævisogu Hallgríms Péturs-
sonar eftir Magnús Jónsson,
prófessor, birtist erfiljóðið um
Steinunni ásamt eftirfarandi
ummælum frá höfundi:
Síðast en ekki sízt er svo
að nefna Ijóðin tvö, sem Hall-
grímur orti eftir Steinunni
litlu dóttur sína, sennilega um
áratug fyrr en hið fyrsta
hinna. f þessum ljóðum tek-
ur sorgin og tilfinningin Hall-
grím þeim tökum, að enn
hlýtur hver sá að vikna, er
les þau með óspilltu, opnu
hjarta. Einkum er fyrra og
meira ljóðið stórbrotið. Er ein
kennilegt að lesa upphaf kvæð
isins. Lesandinn veit ekki,
hvert skáldið ætlar með hann.
Þar eru almennar útmálanir
þess, hve látnir menn eigi góða
vist á himnum, þrjú löng er-
indi. Hefir hann ek'ki annað
að segja við líkbörur dóttur
sinnar en þennan líkræðusón?
Jú, hann er einmitt að búa
henni staðinn, hugleiða, hvílík
ur sá staður er, sem ástin háns
og eftirlætið er nú flutt til:
í þennan flokkinn frórna
flutt varstu barn'kind mín.
Og svo taka strengir hörp-
unnar að titra, rómurinn
klökkur, er hann minnist þján
inga hennar og þess, hve vel
hún bar þær, hve vænt hon-
um þótti um hana, hve vel
gefin hún var — allt svo lát-
laust og háleitt, að fram úr
verður ekki farið. Úr upp-
hafsstöfum erindanna má lesa,
„Steinunn mín litla hvílist
nú“. Hann hefur lagt á leið
hennar blómvendi, sem ekki
hafa visnað þessi 390 ár, sem
Steinunn litla hefur hvílt í
Hvalsneskirkjugarði. Þessi
tvenn eftirmæli má ekki
Þarna lá legsteinninn, rétt fyrir framan Hvalsneskirkju.
Legsteinn Steinunnar Hallgrímsdóttur.
vanta í neitt úrval Hallgríms-
ljóða.
Erfiljóð sem skáldið kvað
eftir unga dóttur sína, Stein-
unnL
Sælar þær sálir eru,
sem hér nú skiljast við,
frá holdsins hryggðar veru
og heimsins göldum sið,
hvílast í himnafrið,
þar sem með sætum hljóðum
syngur lof Dmttni góðum
lofsamlegt engla lið.
Tign, æru, sæmd og sóma
sálir Guðs barna fá;
sem Ijósar stjörnur Ijóma
lambsins stólinum hjá,
ávallt Guðs auglit sjá,
með hvítum skrúða
skrýddar,
skarti réttlætis prýddar,
sorg allri sviptar frá.
Englanna hirðin hreina
heiðrar Guð nótt sem daig,
sálirnar syngja og greina
sanctus með fegursta lag
í lystugum lífsins hag,
holdið sig meðan hvílir,
höndin Drottins því sikýlir,
sér engan sorgar plag.
f þennan flokkinn fróma
fiutt varstu barnkind mín!
Himneskum hafin sóma
hvílist nú sálin þín,
Ijómar þar skært og s'kín
í faðmi Jesú fríðum,
fagnandi öllum tíðum
Dýrðin sú aldrei dvín.
Nú er þér aftur goldið
angrið, sem barstu mest,
þegar þitt hrjáðist holdið,
hátt þú stundir og grézt.
Gefin er gleðin bezt.
Hafin úr hryggð og móði,
hreinsuð með Jesú blóði,
synd engin á þér sézt.
Unun var augum mínum
ávallt að lita á þig
með ungdóms ástum þínum
ætíð þú gladdir mig,
rétt yndis-elskulig.
Auðsveip af hjarta hlýhug
í harðri sótt vel lýðug,
sem jafnan sýndi sig.
Næm, skynsöm, Ijúf í lyndi,
lífs meðan varstu hér,
eftirlæti og yndi
ætíð hafði ég af þér,
í minni muntu mér.
Því mun ég þig með tárum
þreyja af huga sárum,
heim til þess héðan fer.
Mín gleði er sú eina,
andlát þitt hugsa ég á,
þú hafðir málið hreina,
hér með vit alls að gá,
skammt til þess líf leið frá,
breiddir út hendur báðar,
bauðst þig til Jesú náðar,
kvaðst vilja koma þá.
Litla stund stóð í hafi,
sturlaði fögnuðinn.
Hálft fjórða ár alls var ævi,
eigi þó fullkomin.
Skjótt sá ég skilnað þinn.
Gleymir sál þína sætur
signaður Drottinn mætur
fyrir Jesú-m, soninn sinn.
Hvílist nú holdið unga
af harmi og sorgum mætt,
svipt öllum sóttarþunga,
svo er þér nú óhætt.
Dóttir mín! böl er bætt.
Frjáls við synd, fár og dauða
fyrir Jesú blóðið rauða,
sefur 1 Drottni sætt.
II.
Nú ertu leidd, mín ljúfa,
lystigarð Drottins í,
þar áttu hvíld að hafa,
hörmunga og rauna frí;
við Guð þú mátt nú mæla,
mikki fegri en sól.
Unun og eilífa sæla
er þín hjá lambsins stól.
Ég ann þér svoddan sælu,
að sjá þitt gleðivín,
héðan úr eymdapælu
ég kem þar senn til þín.
Ó, hvað sætir samfundir
seðja þá okkar geð,
um eilífar æfistundir
að lifa Drottni með.
Dóttir! f dýrðar hendi
Drottins, mín, sofðu vært.
Hann, sem þér hug-gun sendi,
hann elskar þig svo kært.
Þú lifðir góðum Guði,
í Guði sofnaðir þú.
í eilífum andarfriði
ætíð sæl lifðu nú.
— Bæklingurinn
Framhald af bls. 1
vísindastarfsemi. Enda var það
eflaust tilgangur bæklingsins —
pg útgefenda hans.“
! „Ég hef hér ekki getað drepið
á allar staðhæfingar bæklings-
ins“, heldur Engberg áfram, „en
þær fáu, sem minnzt hefur verið
é ættu að nægja til að sanna
þá staðhæfingu mína að hér sé
um að ræða einhliða áróðursrit,
— sem á yfirborðinu kann að
virðast sterkt vopn í baráttunni
en reynist frá málefnalegu sjón-
armiði hið gagnstæða. Ég vil
segja við stjórnmálamenn okkar
og alla danska menn: Látið þenn-
an áróður ekki leiða ykkur á
villigötur. Látið heilbrigða skyn-
semi ykkar, og norrænan og lýð-
ræðislegan hugsunarhátt ráða í
þessu máli. Látið handritin fara
til þess lands, sem þau tilheyra
— þar sem stjórnarvöldin og þjóð
in mun vissulega kunna að meta
þá dýrmætu gjöf, sem Danmörk
færir þeim“, segir Poul Engberg
að lokum. Kytgaard.
ATHUGIil
að borið saman við útbreiðslu
er iangtum ódvrara að auglysa
I Morgunblaðinu en öðrum
blöðum.
Verkalýðsfélag
Akraness 40 ára
AKRANESI, 15. okt. — Verka-
lýðsfélag Akraness er 40 ára í
dag. Núverandi stjórn skipa:
Guðmundur Kristinn Ólafsson,
formaður, Skúli Þórðarson, rit-
ari, og Kristján Guðmundsson,
meðstjórnandi. Formaður sjó-
mannadeildar er Jóhann S. Jó-
hannsson, verkamannadeildar
Einar Magnússon, vélstjóradeild
ar Þorsteinn Þorvaldsson og
kvennadeildar Herdís Ólafs-
dóttir.
Afmælishóf verður haldið að
hótel Akranesi næstkomandi
sunnudagskvöld. — Oddur.