Morgunblaðið - 12.12.1964, Síða 6

MORGU N BLAÐIÐ
Laugardagur 12. des. 1964
UM BÆKUR
íslenzkar liósmæður
fslenzkar Ijósmæður III.
Æviþættir og minningar.
Séra Sveinn Víkingur bjó til
prentunar.
Kvöldvökuútgáfan h.f.
Akureyri.
í ÞES'SU þriðja bindi ritsafnsins,
íslenzkar' ljósmæður, eru 33
þættir. f einum þættinum, Ljós-
mæður í Örævum, er getið þrett-
án kvenna er fengizt hafa við
ijósmæðrastörf. Hefur þá verið
sagt frá 100 ljósmæðrum í öllu
ritsafninu. Þessar ljósmæður
hafa starfað víðsvegar um land-
ið, allt frá því seint á 18 öld, og
fram undir miðja þessa öld. En
flestar hafa þær lifað og starfað
á seinni hluta 19. aldar og á
fyrstu áratugum þessarar aldar,
eða áður en tæknimenningin
gerði alger þáttaskil í lífi þjóðar-
innar.
Það er sameiginlegt einkenni
allra þessara ljósmæðraþátta, að
þeir eru lausir við mælgi,
skemmtilegir að lesa, og þeir
igeyma margþættan menningar-
sögulegan fróðleik. Ljósmæðurn-
ar hafa kynnzt öllum stéttum
þjóðfélagsins og högum þeirra.
Það sýnist hafa verið sameigin-
kijt öllum þeim ljósmæðrum,
sem þættir þessir segja frá, að
þær hafa tekið að sér starfið
vegna áhuga, en ekki vegna laun
anna ,sem lengst af voru mjög
lítil. Og sumar Ijósmæðurnar
rriunu hafa gefið bláfátækum
sængur konum eins mikið oig
narri launum þeirra sjálfra. Þess
er getið nokkrum sinnum, að þær
klæddu sig úr nærfötum sínum
til þess að skýla hvítvoðungnum,
er hann kom í veröldina, því að
svo fátæk var móðirin, að hana
vantaði allt til þess. Stundum
bjuggu þær sig út með nærföt
og annað, sem þær þóttust vita
að móðir og barn myndu van-
haga um. Ekki var þó því láni
að fagna, að ljósmæðurnar væru
að jafnaði mjög vel efnum bún-
ar. Margar þeirra bjuggu við
þröngan kost, en þær voru dug-
miklar og fórnfúsar og létu ekki
eigin fátækt buga sig. Yfir flest-
u* *m þeirra var höfðingleg reisn.
Örbirgð sumra sængurkonanna
var átakanleg. Ég tek hér upp
nokkrar línur úr þætti um Guð-
rúnu Einarsdóttur, er var ljós-
móðir í Selvogi um síðustu alda-
mót, og sagt er um, að hafi í senn
verið ljósmóðir og læknir byggð
ariagsins:
„Húsakynnin voru svo hrorleg,
að naumast gátu þau kallast skýli
fyrir gripi, hvað þá mannabústað
ir. Sængurkonan lá á hlöðnum
grjótbálki, engin sæng, aðeins
gamalt heyrusl í fletinu og
breidd vaðmálsdula undir kon-
una. Við þesar ástæður ól kon-
an tvíbura og heilsaðist bæði
börnum og móður sæmilega. Eng
in flik var til utan á börnin, eng
in hreinlætistæki, engin dula til
þess að unnt væri að skipta um í
rúminu, né heldur til að klæða
konuna í að loknum bamsburðin
um. Ljósmóðirin hafði engin
önnur ráð en að klæðast sjálf úr
fötunum að miklu leyti, til þess
að nota þau til þess að hlúa að
konunni...... Ljósmóðirin tók
annað bamið heim með sér, en
hitt tók nágrannakona......Yfir
leitt var það venja Guðrúnar að
t&ka börnin og fóstra þau hjá
sér fyrstu vikurnar, er heimilis-
ástæður voru örðugar og fátækt-
ar maður áttu í hlut.“
„Hún kom ætíð sem ljósgeisli á
heimilið..... Skörungsskapur-
inn og stjórnsemin voru svo ör-
ugg og góð, að líkt var sem allir
erfiðleikar væru úr vegi ruddir.
Henni var að fullu treyst til hvers
sem gera þurfti“. Þannig er kom
izt að orði um Jórunni ljósmóð-
ur Jónsdóttur í Rauðanesi. Líkt
Lucíuhátíð
á morgun
EINS og undanfarin ár heldur
fslenzk-sænsika félagið Lúcíuhó-
tíð á Lúcíudaginn 13. desember.
Verður fagnaðurinn haldinn í
Leikhúskjallaranum á sunnudags
kvöld og þar ýmislegt til sikemmt
unar að venju. Sænski sendikenn
arinn Sven Magnús Orrsjö mun
flytja Lúsíuræðu, Krisitinn Halls
son syngur einsöng með undir-
leik Carls Biilidhs og síðast en
ekki sízt koma fram Lúcía og
þemur hennar, syngja og skenkja
gestum Lúcíukafifi. Að lokum
verður stiginn danis.
þessu er sagt af höfundum þátt-
anna um fleiri ljósmæður.
Allsstaðar kemur það fram í
ljósmæðraþáttunum, að Ijósmæð-
urnar voru jafnan viðbúnar og
fljótar í heimabúnaði, þegar
þeirra var vitjað, hvort sem var
að nóttu eða degi, og hvernig sem
heimilisástæður þeirra voru.
Kjarkur þeirra virðist og jafnan
hafa verið óbilandi. Þær lögðu
út í dimma hríðarbylji, fóru yfir
illfæra fjallvagi, og þess voru
dæmi, að þær lögðu út í ár á
undan fylgdarmönnum sínum, er
þeir töldu ófærar. Og í sjóferð-
um sýndu þær sama hetjuskap-
inn. Það er undrunarvert, hvað
þeim varð sjaldan að tjóni þessi
dirfska. Það er aðeins getið einn-
ar yfirsetukonu, er fórst af slys
förum er hún var sótt til sæng-
urkonu, Var það Margrét Rich-
arðsdóttir frá Búðum í Fárskrúðs
firði. Fórst hún í snjóflóði í
Kyrruvíkurskriðum ásamt einum
fylgdarmanna sinna á leið til
Vattarness árið 1895.
Oft kemur það fram, hve mjög
margar ljósmæðranna treysta
æðri handleiðslu, og að trú þeirra
hafi orðið þeim aflgjafi til þrek-
virkja og úrræða. í tveim þátt
unum er sagt frá trú þeirra á
duldar verur. í íslenzku þjóðsög
um eru margar sagnir um huldu-
fólk, og er sú ein tegund þeirra,
að huldumenn vitji stundum
mennskra kvenna til þess að
sitja yfir konum sínum. Tvær
slíkar sögur eru í þáttum þess-
um. Er þar talið að Ijósmæður
þessar, hafi þakkað það fyrir*
bænum álfkona þeirra, er þær
sátu yfir, hve vel þeim heppnuð-
ust ljósmæðrastörf sín. Önnur
þessara ljósmæðra andaðist árið
1836 en hin 1904. Get ég þessa til
að sýna, hversu margra grasa er
að leita í ritsafni þessu, og
hversu trú og hjátrú hefur stund-
um orkað á ljósmæðurnar í starfi
þeirra.
Sögurnar um hetjudáðir þær,
sem sagt er frá í ritsafninu ís-
lenzkar ljósmæður, eru hvatning
til óeigingjarnrar manndáðar, en
á slíkri hvatningu er þjóðinni nú
mikil þörf. Hetjusögur ljós-
mæðranna eiga það skilið að
verða skipaður veglegur sess
meðal sígildra islenzkra bók-
mennta.
Ljósmæður nú á tímum og um
alla framtíð munu vinna störf
sín af skyldurækni sem formæð-
ur þeirra. En aðstæður a’llar
fyrir ljósmæður nú og launakjör
eru ólík en áður fyrr. Fyrir
nokkrum áratugum mátti heita
að landið væri nær veglaust, og
ljósmæður sem aðrir urðu að
ferðast gangandi, þegar ill var
færð vegna snjóa, en annars á
hestum. Og stundum er þess get-
ið, að ljósmæðumar sjálfar tróðu
ásamt fylgdarmönnum sínum
slóð fyrir hestana. En nú eru
komnir vegir um allar byggðir
landsins og farartækin eru bílar
og flugvélar.
Og allsleysi og ill húsakynni,
sem oft getur um í ritsafninu ís-
lenzkar ljósmæður, munu nú ekki
finnast lengur hér á landi.
Að sjálfsögðu eru ekki allir
þættir ljósmæranna jafnvel sagð-
ir, en allir eru þeir betur sagðir
en ósagðir. Og hafi þeir allir
þökk er ritað hafa þætti þessa
eða á annan hátt unnið að út-
komu þeirra.
Útgáfan er útgefandanum til
sóma, bæði að efni og frágangi.
Þorsteinn M. Jónsson.
Hjálmar Þorsteinsson
rRökkurstundir##
síðasta ljóðabók Hjólmars á Hcfí
KOMIN er út ný ljóðabók eftir
Hjálmar Þorsteinsson, Hofi.
Nefnist hún „Rökkurstundir“,
og „verður síðasta ljóðabókin,
sem ég gef út“, sagði Hjálmar,
sem nú er 78 ára, er hann leit
inn í ritstjórnarskrifstu blaðsins
í gær.
Ljóðin í bókinni eru að lang-
nieaíu leyti ferskeytlur, en þar
eru einnig minningarljóð og
kveðjur.
Jón Pálmason á Akri skrifar
um Hjálmar í nokkrum formáls-
orðum að bókinni. Þar segir m.a.:
„ . . . . Hagmælskan er ótviræð
og í gegnum öll ljóðin skín, svo
ekki er um að villast, sá frjáls-
legi, drengilegi og ljúfmannlegi
hugsunarháttur, sém aldrei hef-
ui leynzt fyrir augum okkar, sem
þekkjum manninn bezt alla götu
frá æskuárum og fram á þennan
dag. — Ljóðin sýna sanna mynd
og greinilega af góðum manni og
geðfelldum, sem sjálfsbjargarvið-
leitnin og góðviljinn hefur lyft
yfir margvíslega örðugleika
langrar ævi.“
Síðasta ljóðið í bókinni nefnist
,.Kveðjur“. Þar segir í fyrstu vís-
unni:
Það sem mundi mér í hag,
mæta hrundin tvinna,
raulaðu undir rímnalag
„Rökkurstunda" minna.
* SKEMMDARVERK
ÁJÓLATRJÁM
Nú hafa jólatré verið sett
upp víða í borginni og þegar r
búið að kveikja á þeim, a.m.k.
mörgum. Jónas Hallgrímsson í
manntalinu, hringdi í mig í
fyrradag og sagði, að eitt þess-
ara trjáa hefði verið staðsett í
Bústaðahverfinu — þar sem
hann býr, við Réttarholtsveg
minnir mig að hann hafi sagt.
En ljósin höfðu ekki logað á
trénu nema í sex eða sjö
stundir, þe.gar framkvæmda-
samir imglingar höfðu brotið
flestar perurnar neðst á trénu.
Sagði Jónas, að til lítils væri
að veita borgurunum þetta
augnayndi úr því að ánægjan
með jólatrén væri ekki almenn-
ari en svo, að böm og ungling-
ar gengju á þau oig skemmdu.
Ég er honum fyllilega sam-
mála. Og ég er satt að segja
undrandi. Mér finnst það furðu-
mikil skemmdarfýsn að ganga
á jólatré til þess að vinna
spjöll. Að vísu má e.t.v. segja
að jólatré sé sérstaklega girni-
legt þeim bömum, sem hafa
þörf fyrir að valda tjóni og
gera náunganum gramt í geði.
★ SLÆMT UPPELDI
En ég sagði við Jónas, að
þetta væri foreldrunum að
kenna. Þeim hefði ekki tekizt
betur að ala upp börn sín. „Já,
að nokkru leyti þeim að kenna“
svaraði hann — „en kennaram-
ir geta undir flestum kring-
umstæðum verið mjög áhrifa-
ríkir leiðbeinendur.“
Síðan slitum við tali og okk-
ur kom saman um, að hvort
sem sökin væri hjá foreldrum
eða kennurum, þá væri það
fyrst og fremst slæmt uppeldi
barna, sem hér væri um að
ræða.
if BRÁÐLÆTI
Það er e.t.v. ekki rétt að
minnast á það í þessu sambandi,
en mér finnst fólk yfirleitt —
og einnig borgaryfirvöld allt of
bráðlát í jólaskreytingunni.
Hvers vegna að vera að kveikja
á jólaljósum á húsum jafn
snemma? Mér finnst ekki eiga
að tendra ljósin á jólatrjánum
fyrr en komið er fast að jól-
um eða ekki fyrr en á aðfanga-
dag. Þagar það er gert jafn-
snemma og nú verða jólatrén og
skrautljósin orðin „gömul“ á
jólunum — og fólk veitir þeim
ekki lengur neina sérstaka at-
hygli. Ég hef áður minnzt á
þetta og tel ástæðu til að drepa
á það enn einu sinni.
★ UMFERÐ ARÖR Y GGI
Og hér kemur bréf frá Missi-
sippi:
Biloxi, Missisippi, 7. des ’64
Kæri Velvakandi.
Undirritaður hefur legið yfir
Morgunblaðinu, því blaðapakki
kom i morgun, en þeir eru allt-
af kærkomnir.
Ég veitti því athygli að tvö
slys urðu með stuttu milli'bili
með þeim hætti að sjúkra- og
lögreglubifreið óku, með lúð-
urinn í gangi, yfir götu á rauðu
ljósi.
Oft vill það verða, er menn
aka með lokaða glugga að illa
heyrist í lúðrum þessara bif-
reiða og orsakast því árekstrar.
Samskonar slys voru tíð 1
Bandaríkjunum um tíma og var
þá gerð tilraun sem þótti heppn-
ast vel og mætti ef til vill nota
hjá okkur.
Úrræðið var fólgið I því að
‘ smásenditæki var sett í sam-
band við lúðurinn og samsvar-
andi móttökutæki og rofar við
hin sjálfvirku stillitæk um-
ferðaljósanna, og virkar þetta
þannig að aki sjúkra-, lÖigreglu-
eða slökkviliðsbifreið með lúð-
urinn í gangi verða öll ljós
rauð innan vissrar fjarlægðar
frá bifreiðinni. Þegar hún er
svo komin framhjá taka hin
sjálfvirku tæki aftur við stjórn-
inni.
Ég er viss um að þessi út-
búnaður þyrfti ekki að verða
mjög dýr, og gæti t.d. tækni-
deild Landsímans hæglega smíð-
að slík tæki og komið þeim
fyrir.
Virðingarfyllst
Þorgrimur Halldórsson.
B O S C H
rafkerfi
er í þessum bifrelðum:
BENZ SAAB
DAF TAUNUS
NSU VOLVO
OPEL VW
Við höfum varahlutína.
BRÆÐURNIR
ORMSSON HF.
V esturgötu 3.
Simi 11467.