Morgunblaðið - 09.01.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
f
Laugardagur 9. Janúar 1965
UM BÆKUR
Skáldið og Svarthamrabóndinn
Óskar Aðalsteinn. Lífsorustan.
Skáldsaga. Iðunn. Reykjavík.
1964.
Ó S K A R Aðalsteinn er allsér-
stæður, bæði sem maður og rit-
höfundur. Haon var strax sem
unglingiur sérlegiur í háttum og
tali og hefur nú í meira en hálf
an annan áratug verið vitavörð-
ur tveggja af afskekkitustu vit-
um þessa lands, fyrst Hom-
bjargsvita, sem stendur í Látra-
vik austam Hombjargs, síðan
Galtarvita í Keflavík, sem er ör
liítið vik inn í snarbrattar
hamrathlíðar milU Súgandafjarð
ar og Skálavíkur — með lítt gró
inni dalskoru upp af varla telj-
andi undiitendi. Báðum stöðun-
um er það sameiginlegt, að ekki
er aðeins langt til annarra
mannabyggða, heldur illfært og
oft ófært, en þama hefur Ósikar
Aðalsteinn unað Mfinu með
kjor.u sinni og bömum. Hann
hafði sent frá sér þrjár skáld-
sögur, áður en hann lagðist út,
en síðan hafa komið frá hans
hesndi tíu bækur, surnar skrifað-
ar handa ungMngum, aðrar eink
um ætlaðar fuMvöxnu fólki. Sú
bók harvs, sem var önnur í röð-
irnii, Grjót og gróður, er saga
verkamanns, sem Mfir á kreppu-
tímum. Það er merkisbók að
stí.blæ og mannlý.singum. Önn-
ur bezt gerða bók hans heitir
Kosningatöfrar. Hún kom út ár-
ið 1958. Það er vel formuð saga,
fuM af fjöri og gáska og skemmti
legum hugdettum og með öUu
laus við þá ti'tgerðu drýldnu og
fýldu alvöru, sem nú er ekki fá-
tíð í íslenzkum bákmenntum
þeirra sem íimynda sér, að þeir
séu eins konar krossþerar vizku
Og veraldarkvíða.
Þrettánda bók óskars Aðal-
steins, kom út í haust. Það er
19 arka skáldsaga. Ekki dylst
mér það, að aðalpersóna þessar-
su- sögu, skáldið og bókavörður-
lnn Vörður, er höfundur sjálfur
— og sögu sviðið ísafjörður og
Látravík — auk þess sem
Reykjavik kem/ur við sögu.
Aðalefni sögunnar er sú bar-
átta, sem sá manndómsandi, er
býr í skáldinu, berst á tvennum
vígstöðvuim, innra með honum
sjáJfum, og hið ytra gegn tveim
ur óvinum. Annar þeirra er mat
tengdafóliks hans á manngildi og
lífsverðmætum. Þetta fólk lítur
niður á skýjaglópinn. Hjá því
gildir að afla sér fjár og kom-
ast í þá aðstöðu að geta lifað i
vellystimgum praktuglega, og
þeir eru allir slyngir fjárafla-
nienn, faðir, bróðir og mágar
HMfar, konu sbáldsins. Allur
þessi hópur aumkast yfir Hlíf
og vill hennair vegna útvega
skáldinu starf er veitir honuim
aðstöðu till að lifa því lífi, sem
er það eina, sem það telur mann
sæmandi þeim, er eitthvað vill
vera í veröldinni. En þessi óvin
ur er ekki skáldinu hættulegur.
Hann vill ekki fóma bókavarð-
arstarfinu og aðstöðunni til að
umgamgast bækur og skrifa bæk
ur fyrir hús og sumarbústað,
bíl og virðingu broddborgarains.
Og Hlíf arun Honium og skilur
hann. Verri óvinur eru þeir,
flokksforingjarnir í kaupstaðn-
um, þar sem hajin er fæddur og
uppalinn. Fyrir bókavarðarstarf
ið og áðurnefnda aðstöðu vill
hann selja frelsi sitt og sjálf-
stæði í fyrstu lotu, en á þess
ekki kost, því að fulltrúi
mimnsta flokksims af þremur,
oddamaðurinn, sem foringjarnir
stóru ilokkanna kaupa til skipt-
is, þarf á starfinu að halda
hamda þöríum flokksmanni. Svo
Wonu og þöm norður í hinn ein-
manalega hrikaheim.
Þarna dvelja þau hjónin í
nokfcur ár, en loks leita þau aft
ur til heimabæjar skáldsins. Og
nú er þar breytt um stjórn, —
og að því leyti breytt álitið á
skáldinu, að alilir flokkamir
vilja fá hann, til að vera óopin-
beran ritstjóra blaða sinna. Það
er kapphlup um hann, og bóka-
varzilan er jaifnvel í boði. Hin
innri barátta hefst á ný, og að
þessu sinni sigrar mainndómur
skáldsins.' Heldur gerist hann
öskukarll heldur en að selja sxg,
og þá kemur þar, að hann á
ekki eimu sinni þess kost að
vinna í öskiu- og sorphreinsun,
til frambúðar. Hann verður að
velja: annars vegar er sanrufær-
ingarþrælkun og bókavarzla,
hins vegar Svarthamrvitinn.
Með fullu samþykki Hlífar, konu
sinnar, velur hann útlegðima.
Það er margt gott um þessa
skáldsögu. Hún er skrifuð á
Ámi Jakobsson: Á völtum
fótum. Ævisaga. Þórir Frið
geirsson bjó til prentunar.
Bókaforlag Odds Björns-
sonar, Akureyri.
ÞBGAR ég var að grípa niður
í eina af þeim sjálfsævisögum,
sem út hafa komið á þessu ári,
datt mér allt í einu í hug bók,
sem út kom í fyrrahaust. Hún
vakti litla athygli og hennar var
’að Utlu getið. Svo greip ég þessa
bók og fór að blaða í henni. En
þetta var ekki í fyrsta skipti sem
ég greip hana, síðan ég las hana
í fyrrahaust, Ég hafði meira að
segja lesið hana á ný í sumar
sem leið. Þessi bók heitir Á
völtum fótum. Hún er eftir Árna
Jakobsson, sem var Þingeyingur
en var þó ekki hinn sami og forð
um tók sér fyrir hendur að hirta
Jón Trausta, ásamt þeim Einari
skáldi Benediktssyni og Kristjáni
Albertssyni, rithöfundi, sem þá
var í fimmta bekk Menntaskól-
ans. Handrit höfundar hefur
Þórir Friðgeirsson, bæjar- og
héraðsbókavörður á Húsavík,
búið undir prentun, en hve miklu
sem nema kann hlutur hans í hag
ræðingu málfars, ber sagan því
Ijóst vitni, að höfundurinn hefur
ekki aðeins ráðið efnisatriðum og
röðun þeirra, heldur er á sög-
unni allri heildarsvipur, sem er
samræmur persónuleika hans,
eins og lesandinn kynnist honum;
hann kemur ljóslega fram í orð-
færi og frásagnarhætti. Bókinni
lýkur með eftirmála eftir séra
Friðrik Friðriksson, prófast á
Húsavík.
Þetta er svo sem elfki saga
stórra atburða og afreka á venju-
lega vísu, og sagan er ekki skrif-
uð af afburða list í stíl eða form
brögðum. En hún situr sannar-
lega í athugulum lesanda og vík-
ur að honum áleitnum spurn-
ingum og hugsunum. „Vort lán
býr í oss sjálfum", segir skáldið,
og mig minnir, að á eftir komi:
„í vorum reit, ef vit er nóg. „Já,
það er nú það ......
Sögumaðurinn er af fátæku, en
vel kynjuðu alþýðufólki kominn.
Foreldrar hans eru í vinnu-
mennsku, sjá engin úrræði til
að koma sér upp eigin búi. Mis-
sætti kemur upp á milli þeirra,
og þau slíta samvistum. Þau tog-
ast á um einkabarnið, drénginn,
sem orðinn er 13 ára, en hann
sker úr og segir við móður sína:
„Nú tökum við höndum samán,
tvö, ráðum ráðum okkár,
lipru og oft fögru máli, stíMinn
ekki vel saimfelildur, en rílkur
af til.forigðum, glettinn, spotzk-
ur, ljóðrænn — og oft glampar
á hnyttnar eða stemnings setn-
mgar.
Eftirminnilegaistur er mið-
hluti sögunnar, þátturinn um lif
fj ölsky Idunnar í tröllaheimiun-
um norður við Dumbshaf, í veröld
válegra hríða, brims og hamra,
myrkurs og hamrammra svipti-
vinda, fjarri öllum manmabyggð
um. Saimilífi hjónanna, barna
þeirra og dýranna er lýsit af
frumstæðri, barnslegri nautn
og innlifuin — og náttúruskyn
skáldsins er oft heillandi næmit
og um leið sérstætt, mótað af
ímyndunarafli og persónuleik
manns, sem skynjar al'lt í áhrifa
ríkum og stundum annaríegium
mynduim. Og sú lífsnautn, sem
birtist okkur þarna, verður
meira heiMandi en ella sakir
þess, að bakgrunnur hennar er
sá uggur og kvíði, sem aðstæður
fylgjumst alltaf að, nú þegar
pabbi virðist ekki hafa löngun
til að dvelja með okkur lengur“.
Árin líða. Árni vex, verður
hár maður og þrekinn, fríður og
fyrirmannlegur. Hann er vel
skýr, hefur yndi af bókum, nýtur
nokkurrar fræðslu eftir ferming
una og má því heita vel að sér.
Hann fer að búa, fær sér ráðs-
konu. Það er gáfuð og myndar-
leg stúlka, en 18 árum eldri en
hann. Með þeim takast ástir,
þrátt fyrir aldursmuninn. Það er
ekkert hik á hinum unga manni,
en hins vegar á stúlkunni. Hún
telur, þegar skynsemin nær að
koma til skjalanna, að hjóna-
band þeirra geti ekki farið vel.
En pilturinn er ekki á því að
gefast upp, og enn einu sinni
gerist það, að ástin vinnur sigur
á skynseminni. Þau ganga í hjóna
band, hinn 24 ára gamli frum-
býlingur, Árni Jakobsson, og hin
42 ára gamla ráðskona hans, Sig-
ríður Sigurgeirsdóttir.
Sitthvað mun nú hafa verið tal
að út í frá. Þau bjuggu í gam-
alli timfourstofu og „frostið mál-
aði stundum loðnar rósir á
gluggarúðurnar" og héiu sló
„innan á veggi stofunnar". En
„hjónabandssælan var okkur
brynja gegn vályndi vetrarins“.
Svo kom „reiðarslagið11 áður
en giftingarárinu lauk. Um næsta
nýár hafði sögumaðurinn tekið
lömunarveiki og mátti sig hvergi
hræra! En Sigríður — henpi virt
ist ekki verulega brugðið. Hana
iþraut hvorki orku, ástúð né bjart
sýni. Á Þorra var sjúklingurinn
fluttur til héraðslæknisins. Þaðan
fór hann heim eftir sex vikur, og
Sigríður hélt áfram lækningunni.
Og nú var sá bati fenginn að
sjúklingurinn gat setið stund á
stól við rúmstokkinn. Hvað svo?
Ójú, Sigríður hefur fest þeim
jarðnæði — heiðarkot á æsku-
stöðvum hennar. Þarna hefja þau
búskap og ráðast í að byggja
nýja baðstofu. Á meðan eru þau
í „jötukofa". Foreldrar Árna hafa
flutt til hans, og þau og Sigríð-
ur eru ekki starfslaus. Árni situr
og ríður tágakörfur sér til af-
þreyingar, og Sigríður ber hann
út í sólskinið, hún getur það, —
hún ber hann í fanginu.
Um haustið er hann orðinn það
hress, að með hvíldum getur
hann hangið á hesti og er nú
fluttur í sjúkrahús á Akureyri.
Næsta vör er hann orðinn svo,
að hann getur staulazt á staf og
og umhverfi hljóta ðhjákvæmi-
lega að vekja. Svo verða radd-
irnar í tailstöðinni eins og annar
legur endurhljómur válegrar og
þó hieiMandi veraldar, þar sem
mannleg verund rís í mifkilleika
vit&miuna og snilli eða hreykir
sér í hrófatildri hofmóðs og
sýndarmennsku, þar sem gui):-
regn fellur á annan reitinn, en
bióðskúrir á hinn.
Hið eina, sem lýtir þennan þátt
sögunnar, er sá leikur ímynd-
unarafls skáldsins að kveðja
norður í hrikaheiminn bibdd-
borgara heimabæjarininis, gera
iþá þar að þjónum í eldhúsi og
fjósi og eiga við þá samræður.
Út af fyrir sig er þetta góð huig
mvnd og hefði getað skreytt og
lífgað og hún er vafalaust í sam-
ræmi við raunveruleikann. En
það bullar og freyðir í skál
skopsins, háðsins og lítilsvirðing
arinnar, svo að út af fl óir. Þar
er ekki vangert, heldur ofgert.
Lýsingin á kynnum höfund-
ar af Reykj avíkurlíf iinu og
tengdafólkinu er aftur á móti
hvorki of né van. Framkoma
þessa fólks er eðlileg og á viss
an hátt virðuleg og nærgætin.
Þetta er heiðu-rsifólik á sína vísu
og í sínum heimi, sem er ailur
anijar en heimur skáldsins og
einfarans Varðar, sem kann ekki
gott að þiggja og ekiki er hægt
að hjálpa, 'þó að konan hans
væri vel þess verð. Þetta fólk
afskrifar skáldið — oig allt, sem
hans er — og hann það. Aftur
á móti tekst höfundi ekki fyUi-
lega að blása eðlilegu lífi í þá
Haka og Magna, fulltrúa tveggja
hækjum. Er skemmst frá því að
segja, að þau Sigríður bjuggu
— að því er bezt verður séð —
við nauðalítinn, en þó þeim næg-
an kost, gátu reyndar haft töku-
dreng á vist með sér, veikan og
veilan vesaling, sem þau komu
brátt til þroska. Og Árna óx
styrkur og kjarkur, þótt ekki
fengi hann mátt í fæturna. Hann
annaðist „útrétMngar" fyrir heim
ilið, fór ríðandi eða á sleða. Hann
fór meira að segja einn langar
leiðir á skemmtanir og sagði
Sigríði sinni allt af létta, þegar
heim kom. Loks fluttust þau hjón
til Húsavíkur og bjuggu þar simá
búi. Árni hafði eignast prjónavél,
og hún varð honurn, bæði mann-
dóms- og tekjulind. Og ekki
þraut þau Sigríði ástaryndi.
En svo missti Sigríður sjónina,
og þegar hann var 59 ára, en
hún 77, fóru þau til vistar á eUi-
heimilinu í Skjaldarvík við Eyja-
fjörð. Þar undu þau sér ekki, —
í fyrsta sinni á ævinni varð Árni
sjúkur af lífstrega, þegar hann
hafði kastað öllu frá sér — og
það, sem máski meira var, kjark
ur Sigríðar brast. Þeim varð það
svo eina áhugamálið að komast
til Húsavíkur aftur. Og það tókst
— með hjálp frænku Árna, Arna
fríðar, konu þess manns, er gekk
frá handriti ævisögunnar. Þau
létu þessum öldruðu elskendum
í té kjallaraherbergi í húsi sínu
og gerðu ekki endasleppt við
þau. Sigríður lézt 83 ára gömul,
hafði verið rúmföst í nokkur
misseri — og þá fannst Árna
Jakobssyni gott að vera nærri
þeim hjónum, Arnfríði Karlsdótt
ur og Þóri Friðgeirssyni. En
löng urðu árin, sem Árni lifði
„Siggu“ sína, þótt raunar yrði
honum furðu margt að ánægju.
Bið hans varð á sjötta ár ....
slcáldakynslóða í höfuðstaðnum.
Raunair berum við kennsl á þesa
ar manngerðir — sem eru nán-
ast skugigar af mönnum, er jafn
vel eins og skugigarnir séu frek-
ar skiuggamyndir, orðnar til eft-
ir leiösögn um það, hvernig
stilla skuli fingrum sínum til
þess að fram komi mannsmynd
á vegg, he/dur en skuggar af
raunverulegum mönnum.
Þá er það lýsingin á valdabar
áttunni í heimabæ skáldsins og
á foringjunum, sem þá baráttu
heyja. Hún verður oft bæði
.spaugUeg og ömurleg í öUium
sínuim mannlega vesaildómi, en
þó er þarna nokkurs vant frá
hendi höfundar. Þessir menn og
þeirra áhugamál og erjur —-
þetta allt er svo fjarlægt hugs-
unarhætti og eðli skáldsins, að
Honum tekst ekki nema stund-
um að blása í það iífi. Aftur á
móti eru lifandi og eðlilegar lýa
ingar hans á samstarfsmönnum
sínum í öskunni, viðbrögð þeirra
þegar hamn kernur fyrst í fé-
lagsskap þeirra og síðan breyt
ingin, sem á þeim verður.
En þráttt fyrir gaUa þessarar
sögu, sem lýsir sannarlega lífs-
orustu skáldsins, er hún engan
veginn ómerkileg. Hún ber
bæði sliáldgáfu og listifengi höf-
undarins órækt vitni — eins og
hún sýnir einnig talkmarkanir
hans, og að fáum blaðsíðum
undanteknum mun hún halda
fastri afhyigf.i lesamdans, hvort
siem haníi er lærður eða leikur
á vettvangi bókmenntanna.
Guðmundur Gíslason Hagalín.
En honum var ekki mikil vork-
unn. Það sýnir uppgjör hans við
lífið — og dauðann:
„Þessum minningum mínum er
nú lokið. Þær eru að sjálfsögðu
lítil saga í augum hins stóra
heims og mikilla manna. En
áður en ég legg frá mér pennann
og loka bókinni, þar sem ég hef
skráð söguna mína, vil ég gera
þessa játningu: Þrátt fyrir allt
hefur mér fundizt iífið svo bjart,
auðugt og fagurt, sambúðin við
konu mína svo rík af kærleika,
að ég kysi að lifa ævi mína upp
aftur, jafnvel þó ég þyrfti að
líða kvöl mænusóttarinnar og
böl lömunarinnar á ný. Þetta er
mér fyllsta alvara og hjartans
mál. Það er bjárgföst trú mín, að
þegar lífi mínu lýkur, muni ég
mæta Siggu minni á ný og þá
fáum við að eiga samleið jafn-
sæluríka og bjarta og við átt-
um, þrátt fyrir allt.“
„Jafnsæluríka og bjarta“, segir
hann .... Kannski var það lán
þeirra beggja, Sigríðar og Árna,
að lömunarveikin greip hann, sló
hann? .... Sigríður — Sigga
hans, svo sem hatin alltaf kaMar
hana, hún hefur ekki ritað sína
ævisögu. En hvað hefði hún haft
þar að segja? Margt mundi hún
hafa hugsað í myrkrinu þau 9
ár, sem hún lifði blind, þegar
hinn lamaði bóndi hennar, sem
hún þá sá fyrir sér á ný 24 ára
gamlan, glæsilegan og karlmann
legan og yndi augna hennar og
hjarta, var að hjúkra henni. —
Blind augun hafa ekki getað bros
að, en ef til vill hefur hún stund
um fellt tár, — hún hatði víst
ekki lagt mikla rækt við sína
grátgetu um dagana .... En
nú — lífshamingja hennar mundi
hafa átt það skilið, að hún fórn-
aði henni nokkrum gleðitárum
. . . . Ef vit — er nóg, sagði skáld
ið. O, jamm og jæja! sagði gömui
kona á þeim köldu Ströndum.
Guðmundur GLslason Hagalín.
ræðst þá skáldið vitavörður
Svarthamravita, flytur meö við
Stúlkur
óskast í sælgætisgerð. — Upplýsingar kl. 2—3 í dag.
Lakkrísgerðin Krummi
Hverfisgötu 78.
Biartsýnn í lífi og dauða