Morgunblaðið - 27.04.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ

' Þriðjudagur 27. apríl 1965
—-------------------------é
Skilningur stétta á milli og sáttfýsi
ríki meðal Islendinga
Ræða Jóhanns Hafsteins, dómsmálaraðherra,
á Landsfundi Sjálfstæðisflokksins
ÉG MUN halda mig við þá
venju, sem tíðkazt hefur, að
ráðherrar Sjálfstæðisflokks-
ins geri landsfundarfulltrúum
grein fyrir stjórnarfram-
kvæmdum og framvindu
mála, fyrst og fremst hver á
sínu sviði, en að öðru leyti
eftir því, sem þörf þykir og
aðstæður leyfa.
l»að er stuttur málaferill,
sem ég get rakið sem ráðherra
flokksins á þessum lands-
fundi, enda aðeins ár og fáir
mánuðir, sem síðan ég tók við
ráðherraemhætti.
Sú embættistaka bar að meS
leiðari hætti en ég hefði óskað.
Þetta var á þeim timamótum, þeg
ar okkar mikli foringi, Ólafur
Thors, varð að hverfa af svið-
inu vegna vanheilsu. Verra var
hitt, að þetta var þó aðeins und-
anfari hins, er yfir lauk. Sökn-
um við nú margir vinar í stað og
leiðsagnar og forustu, er okkur
líður ekki úr minni.
Þáttaskil í stjórnmálum
Jafnhliða þeim djúptæku áhrif
um, sem það hlaut að hafa í ís-
lenzkum stjórnmálum, að Ólafur
Thors hvarf af stjórnmálasviðinu,
eftir lengri og glæstari stjórn-
málaferil en nokkur annar í hans
samtíð og þótt miklu lengra væri
horfið til baka í sögu landsins,
voru um þetta leyti að skapast
veruleg og mikil þáttaskil í ís-
lenzkum stjórnmálum.
Það skiptir í sjálfu sér ekki
miklu máli að sakast nú um
orðna hluti. Hitt er staðreynd,
að árið 1963 fól í sér þróun og
atburði, sem nærri höfðu koll-
varpað þeirri viðreisn í efnahags-
málum landsmanna, sem unnið
hafði verið að, frá myndun hinn-
ar svokölluðu viðreisnarstjórnar
árið 1959. Má vera, að alþingis-
kosningar fyrri hluta ársins og
aðdragandi þeirra hafi átt vissan
þátt í því sem gerðist, og skal
ég ekki rekja það mál frekar.
Hitt er ljóst, að þegar kom fram
á síðari hluta ársins, var hér
geigvænleg verðbólguþróun. Op-
inberir embættismenrt höfðu feng
ið sínar miklu kauphækkanir
með kjaradómnum um mitt ár-
ið. Enda þótt þær kauphækk-
anir skyldu vera til leiðrétting-
ar á því, með hverjum hætti
þeir höfðu dregizt aftur úr, voru
þær notaðar til nýrra átaka og
áhlaupa í kjaramálunum. Byrj-
uðu svo verkföllin og deilurnar,
sem ekki linnti eftir að Alþingi
hófst.
Vandinn var ekki auðleystur.
Efnahagsmál og aftur efnahags-
mál voru á dagskránni og síðan
gagnráðstafanir, sem ríkisstjórn-
in dró ekki dul á, að gera þyrfti
vegna verðbólguþróunar og kaup
hækkana á árinu 1963 og eink-
um síðari hluta ársins.
Eitthvað á þessa leið var um-
hvorfs, þegar ég tók sæti í rík-
isstjórninni. Upp úr áramótun-
um 1963 til 1964 töldu flestir
gengisfellingu óumflýjanlega og
hvað mundi þá taka við?
Forusta stjórnmálanna þá átti
við meiri vanda í ríkisstjórn að
glíma en lengi áður. Hinni nýju
forustu innan ríkisstjórnarinnar
heppnaðist að sanna ágæti sitt
með forgöngu um júnísamkomu-
lagið, sem svo hefir verið nefnt,
árið 1964. Pó að enginn viti frem
ur nú en fyrr, hvað við tekur,
tókst þá með samstilltum að-
gerðum ríkisstjórnar, verkalýðs-
leiðtoga og vinnuveitenda, að
skapa frið um tíma í þjóðfélag-
inu, sem haft hefir meiri áhrif
en mönnum er ef til vill í dag
ljóst.
Forsætisráðherra hafði for-
göngu þessara mála innan ríkis-
stjórnarinnar. Mér eins og flest-
um var það mikið gleðiefni
hvernig til tókst. Ég hafði fyrr
lýst áhyggjum mínum yfir hinu
eilífa efnahagsmálaþrasi, sem
óneitanlega var farið að fela í
sér mikla hættu stöðnunar. Virt-
ist það augljóslega geta falið í sér
þá hættu, að ríkisstjórn á hverj-
um tíma gæfist hreinlega ekki
kostur þess að sinna í senn að-
kallandi verkefnum til úrlausnar
í stjórnarframkvæmdum al-
mennt og framtíðarmálum lítill-
ar, en ört vaxandi þjóðar, með
mikil og margiháttuð framtíðar-
verkefni.
Ég hafði orðað þetta eitthvað
á þessa leið á fundi í Sjálfstæð-
iskvennafélaginu Hvöt í febrúar
1964: Það fer of mikill tími ríkis-
stjórnar og Alþingis í efnahags-
mál, sem spretta af illvígum inn-
anlandsófriði, stéttastsríði um
óraunhæfar kjarabætur. Það
Þarf að koma á friði og lands-
menn verða að vinna í samein-
ingu að hinum ýmsum málum,
sem bíða úrlausnar og miða að
framförum, endurbótum og raun
hæfum kjarabótum öllum til
handa."
Ég held, að með júní-samkomu
laginu 1964 hafi verið að mót-
ast þáttaskil að þessu marki og
vonandi er það og verður upp-
haf enn meiri breytinga.
•---o----
Skal ég nú víkja að þeim mál-
um, sem mér virðist, að ég ætti
öðrum fremur að gera einhver
skil og varpa þá með því ljósi
yfir stjórnarframkvæmdir og
þróun þjóðmálanna undanfarið
við hlið þeirra mála, sem flokks-
bræður mínir í ríkisstjórninni
hafa þegar gert grein fyrir.
Dómsmál og réttargæzla
Ég vil leyfa mér að víkja fyrst
í stað að þeim málum, sem und-
ir dómsmálaráðuneytið heyra:
Meðferð dómsmála
Er þar fyrst til að telja al-
menna athugun á meðferð dóms-
mála í landinu, bæði einkamála
og opinberra mála, en það hefir
sætt allmikilli gagnrýni, að með-
ferð þeirra taki of langan tíma
og hefir það m.a. verið gert að
umtalsefni og ályktunarefni á A1
þingi.
Af þessum sökum ritaði dóms-
málaráðuneytið öllum dómurum
landsins bréf á sl. hausti og
sendi skýrsluform, þar sem ósk-
að var upplýsinga um þessi
atriði, sem síðan kynnu að geta
orðið grundvöllur að úrbótum,
hvort sem verða mundi í fram-
kvæmd eða löggjöf. Enn er þetta
mál í skoðun og svör hafa ekki
borizt alls staðar að, enda þarf
í ýmsum efnum að leita síðar
fyllri upplýsinga.
Umbætur i fangelsismálum
Með löggjöf um héraðafangelsi
og ríkisfangelsi, sem fyrrverandi
dómsmálaráðherra beitti sér fyr-
ir, stefnir óðum að úrbótum á
þessu sviði. Að undirbúningi,
staðsetningu og by^gingarfram-
kvæmdum við ríkisfangelsi vinn
ur nú nefnd, sem ég skipaði í
febrúarmánuði sl. og eiga í henni
sæti: Valdemar Stefánsson, sak-
sóknari ríkisins, formaður, Bald-
ur Möller, ráðuneytisstjóri dóms-
málaráðuneytisins og yfirsaka-
dómari Þórður Björnsson. Þeir
hafa haft samráð við húsameist-
ara ríkisins og nýlega lagt til,
að ríkisfangelsi verði valinn stað
ur í landi Úlfarsár hér skammt
frá bænum og hefi ég fallizt á
þessa tillögu og munu nú fara
fram frekari rannsóknir, sem
nauðsynlegar eru, áður en hægt
er að gera teikningar og bygg-
ingarframkvæmdir geti hafizt.
En það verður að teljast, að hér
sé um að ræða meiriháttar fram
kvæmd á sviði löggæzlu og rétt-
arvörzlu í landinu.
Umferðarmá
Á sviði umferðarmála hefir
ríkisstjórnin nýlega tekið þá á-
kvörðun að undirbúa fyrir næsta
Alþingi frumvarp til laga, þar
sem að því sé stefnt að breyta til
frá vinstri handar akstri til
hægri handar aksturs. Er það í
samræmi við þá venju, sem skap
azt hefir í öllum nærliggjandi
löndum í Evrópu, að Englandi
einu undanskildu. En Svíar, sem
einnig hafa haft vinstri handar
akstur, munu taka upp hægri
handar akstur síðari hluta árs
1967. Hjá okkur yrði að því
stefnt, að breytingin kæmi til
framkvæmda vorið 1968. Gerð
hefir verið grein fyrir þessu
máli á opinberum vettvangi ekki
alls fyrir löngu og sé ég ekki
ástæðu til þess að rekja það
nánar.
L andhelgis gæzlan
Á sviði landhelgisgæzlunnar er
að því stefnt að bæta hana og
fylgjast með kröfum tímans. Það
mun hafa verið í september sl.
að ríkisstjórnin ákvað, að haf-
inn skyldi undirbúningur að
smíði nýs varðskips, væntanlega
svipað og Óðinn er, og þó held-
ur meira að stærð, ganghraða og
útbúnaði. Þessu máli hefir mið-
að vel áfram og mætti vænta
þess, að slíkt skip gæti komið til
gæzlunnar að u.þ.b. tveim árum
liðnum. Við stækkun landhelg-
innar hefir gerzt þöTf betur bú-
inna og stærri skipa en fyrir
eru, enda sum eldri skipin að
ganga úr sér.
Þá hefir einnig verið frá því
greint, að landhelgisgæzlan, í sam
vinnu við Slysavarnafélag ís-
lands hefir fest kaup á þyril-
vængju, bæði til aukinnar gæzlu
og björgunarstarfa. Er fyrst og
fremst að því stefnt að fá með
kaupum þessarar þyrlu mögu-
leika til reynslu á þessu sviði
og hvort okkur beri þá að leggja
ríkari áherzlu á notkun slíkra
tækja, einkum miðað við mikla
tækniþróun og framfarir á þessu
sviði. Fluggæzlan að öðru leyti
hefir orðið æ ríkari þáttur í land
helgisgæzlunni á síðari árum og
verður að telja, að reynsla sú,
sem af henni hefir fengizt, frá
því hún var hafin á árinu 1962,
bendi eindregið til þess, að stefna
beri að því að auka þessa þjón-
ustu við gæzlu íslenzku land-
helginnar.
Landgrunnið
Landhelgin sjálf og útfærsla
hennar yfir landgrunnið, að
nokkru eða öllu leyti, hefir verið
til umræðu á yfirstandandi Al-
þingi, eins og kunnugt er. Er þar
einkum um að ræða vandamál
Vestfirðinga og möguleika til út-
færslu landhelginnar yfir allt
landgrunnið við Vestfirði. Um
þetta hefi ég nýlega flutt grein-
argerð á Alþingi og skal ekki
endurtaka einstök atriði þess
máls, en legg áherzlu á þær nið-
urstöður, sem ég gerði þar grein
fyrir, fyrir hönd ríkisstjórnar-
innar, að við íslendingar stefnum
að því að færa út landhelgina á
öllu landgrunninu, eins og Al-
þingissamþykkt frá 5. maí 1959
felur í sér og vitnað var til við
síðustu samningagerð við Breta
frá 1961. Það er stefna okkar
og markmið að vinna að því, að
öðrum þjóðum verði gert þetta
ljóst, og að þær viðurkenni þörf
okkar og nauðsyn og rétt til
slíkrar útfærslu.
Eigna- og afnotaréttur
fasteigna
Fyrir Alþingi liggur nú frum-
varp til laga um eigna- og af-
notarétt fasteigna. í því felst end
urskoðun á löggjöf um sama efni
frá 1919 óg stefnir frumvarpið
að því að auka rétt íslendinga
sjálfra til eigna- og afnotaréttar
á fasteignum hér á landi, og gera
í því efni þá almennu kröfu, að
eingöngu íslenzkum ríkisborgur-
um sé heimil slík réttindi. Með
löggjöfinni frá 1919 var heimild-
in til þess að njóta þessara rétt-
inda miðuð við búsetu í landinu,
þótt menn væru ekki íslenzkir
ríkisborgarar.
Önnur mál
Afgreidd hafa verið á þessu
þingi ný lög um hreppstjóra, sem
fela í sér launabætur fyrir þessi
störf og almennar endurbætur á
sviði þessarar gömlu starfrækslu
og embættismennsku. Geri ég
einnig ráð fyrir, að leggja fyrir
þingið frumvarp um ljósmæður,
sem fyrst og fremst miðar að
launabótum þeim til handa, hlið-
stætt endurbótum til handa
hreppstj órunum.
Þegar ég var um tíma dóms-
málaráðhórra í lok árs 1961,
beitti ég mér fyrir nýrri löggjöf
um almannavarnir í landinu. —•
Unnið hefir verið að ýmiskonar
framkvæmd þeirrar löggjafar, en
þó farið hóflega í alla hluti og
miðað við þróun heimsmála á
hverjum tíma. Sé ég ekki ástæðu
til að gera nánar grein fyrir
gangi þeirra mála að svo komnu.
Heilbrigðismál
Heilbrigðismálin tilheyra eins
og sakir standa dómsmálaráðu-
neytinu. Það er að vísu orðin
venja að tala um heilbrigðismála
ráðherra í sambandi við heil-
brigðismálin, en sérstakt heil-
brigiðsmálaráðuneyti höfum við
ekki.
Kemur þó fyllilega til álita,
að til þess verði stofnað. Einum
fulltrúanum í dómsmálaráðu-
neytinu hefir verið falið að
sinna heilbrigðismálunum ein-
vörðungu og hefir það fyrirkomu
lag reynzt til mikilla bóta, en
jafnframt er á það að líta, að
landlæknirinn er hægri hönd
ráðherra á sviði þessara mála.
Lyfsölulög
Ég vil nú nefna nokkra meiri
háttar löggjöf síðari ára á sviði
heilbrigiðsmálanna.
Minni ég þar fyrst á lyfsölu-
lög, sem afgreidd voru frá Al-
þingi 1963, en fyrirrennari minn,
Bjarni Benediktsson, hafði for-
göngu um þá lagasetningu. Lög
þessi eru heildarlöggjöf á sviði
lyfsölumála, mikill lagabálkur
og merkur, fjallar bæði um fram
leiðslu, innflutning, heildsölu og
smásölu lyfja hér á landi. Þau
fela í sér mörg nýmæli og áhrifa
þeirra gætir nú í vaxandi mæli
til góðs á þessu sviði.
Ný sjúkrahúsalög
Á síðasta Alþingi voru sam-
þykkt lög um breytingu á sjúkra
húsalögunum frá 1953. Frv. að
þessari löggjöf hafði verið und-
irbúið áður en ég tók við ráð-
herraembætti, en það féll í minn
hlut að fylgja frumvarpinu eftir
Framhald á bls. 10
JÓHANN HAFSTEIN