Morgunblaðið - 27.04.1965, Blaðsíða 28

28
MORGU N BLAÐIÐ
' Þriðjudagur 27. apríl 1965
— Ræða Jóhanns
Hafsteins
Framhald af bls. 25
árum frá því að fyrsti áfangi
tæki til starfa. Þriðji áfanginn,
önnur 15 þús. tonn, mundi svo
bætast við þremur árum síðar.
Gert er ráð fyrir því, að styttra
geti orðið á milli áfanga, ef um
það verður samkomulag milli
aðila.
2. Orkusölusamningur.
Eitt meginatriði þessa máls er
sá orkusölusamningur, sem gerð-
ur yrði við svissneska fyrirtæk-
ið. Hér er ekki aðeins um að
ræða rétt fyrirtækisins til að
kaupa raforku, heldur tæki það
á sig skilyrðislausar skuldbind-
ingar um að kaupa orkuna, hvort
sem það þarf á henni að halda
eða ekki. Með þessu móti er ís-
lendingum skapað mikið öryggi
varðandi tekjur af orkusölunni,
er stórkostlega létta fjáröflun til
virkjunarframkvæmdanna. Munu
tekjur af raforkusölusamningn-
um standa algerlega undir öllum
erlendum lánum til Búrfellsvirkj
unar fullbyggðrar, 210 þús. kw.
Grundvallarraforkuverðið verð
ur 2,5 millj., eða 10.75 á kwst.
Verðið er ákveðið í dollurum og
verður óbreytt í 15 ár, en breyt-
ist siðan á fimm ára fresti með
breytingum á rekstrarkostnaði
virkjunarinnar.
Gert er ráð fyrir því, að raf-
orkusamningurinn, svo og aðrir
samningar við fyrirtækið, gildi
til 25 ára, en hvor aðili um sig
geti óskað framlengingar á samn
ingnum um tvö tíu ára tímabil til
viðbótar, enda eigi sér þá stað
endurskoðun á grundvallarraf-
orkuverðinu, eftir sérstökum end
ur skoðunarreglum.
3. Skattlagning.
Eitt meginvandamálið í sam-
bandi' við starfsemi slíks fyrir-
tækis hér á landi er skattlagning,
en hún getur haft í för með sér
mikla óvissu fyrir báða aðila.
Þannig hlýtur slíkt fyrirtæki að
óttast, að skattalögum sé breytt
i framtíðinni beinlínis til þess
að ná af því óeðlilegum skött-
um, en íslendingar eiga á hinn
bóginn mjög erfitt um vik að
fylgjast með rekstri fyrirtækis-
ins, svo að tryggt verði, að raun
verulegur arður af starfsemi þess
hér á landi komi fram til skatts.
Stafar þetta af því, að hér er
um alþjóðafyrirtæki að ræða,
er starfar í mörgum löndum, en
verksmiðjan hér á landi yrði að-
eins einn hlekkur í langri fram-
leiðslukeðju.
Af þessum ástæðum hefur sú
hugmynd komið upp, að bezt
væri frá íslendinga sjónarmiði,
að samið yrði um fastan skatt á
• tonn af framleiddu aluminium,
er tryggði íslendingum öruggar
og ekki minni skatttekjur, miðað
við þá skattbyrði, sem fyrirtæki
hér á landi þurfa að bera.
Er nú gert ráð fyrir því, að
skattur á tonn verði 20 dollarar
fyrstu 15 árin, en hækki síðan
upp í 35 dollara á tonn. Þessi
skattur er miðaður við núverandi
heimsmarkaðsverð á aluminium,
en hann mundi hækka mjög ört,
ef það hækkar. Slík skattlagning
mundi tryggja það, að fyrirtækið
greiddi að minnsta kosti alveg
sambærilega skatta við það, sem
reiknað er með, að það þyrfti að
greiða samkv. núgildandi skatta-
lögum. Hins vegar yrðu skattarn
ir samkvæmt þessari reglu miklu
hærri fyrstu árin, en það skiptir
að sjálfsögðu ekki litlu máli. Eft-
ir að verksmiðjan væri búin að
ná fullum afköstum yrðu skatt-
arnir um 50 millj. kr. á ári, en
það eru 100—110 þús. kr. á hvern
starfandi mann í fyrirtækinu. Er
óhætt að segja, að það séu marg-
falt hærri skattar á vinnandi
mann, en nokkurt íslenzkt iðn-
fyrirtæki greiðir nú. Síðan mundi
skatturinn hækka, eftir að fram-
leiðslugjaldið á tonn hækkar eft-
ir fyrstu 15 árin frá byrjun hvers
framleiðsluþreps, og verða að
lokum um 90 millj. kr. á ári.
4. Aðflutningsgjöld.
I Annað verulegt vandamál í
þessu sambandi eru aðflutnings-
gjöldin. Sannleikurinn er sá, að
iðnaður eins og aluminium-
bræðsla greiðir hvergi nein að-
flutningsgjöld, sem teljandi eru,
hvorki af stofnkostnaði eða
rekstrarvörum. Ef íslendingar
eiga að verða samkeppnishæfir
um það, að slíkur iðnaður verði
stofnsettur hér á landi, er óhjá-
kvæmilegt að taka tillit til þess-
ara staðreynda. Verður því vafa-
laust óhjákvæmilegt, að aðflutn-
ingsgjöld af fyrirtækinu verði
felld niður með einhverjum
hætti, enda er það í rauninni sam
bærilegt við þá aðstöðu, sem ýms
ar greinar í íslenzku atvinnulífi,
sem keppa á heimsmarkaðnum
eiga nú við að búa. Er þá sérstak
lega ástæða til að nefna sigling-
ar og flug, ,en hvorug þessara at
vinnugreina greiðir nein aðflutn
ingsgjöld. Sömuleiðis eru fiski-
skip og svo að segja allt til út-
gerðar undanþegið aðflutnings-
gjöldum og öðrum óbeinum
sköttum.
5. Staðsetning og höfn.
Þótt ríkisstjórnin hafi talið það
mjög æskilegt, að hægt yrði að
staðsetja aluminiumverksmiðj-
una, þar sem hún stuðlaði að
auknu jafnvægi í byggð landsins,
hefur af fjárhagslegum ástæðum
reynzt óhjákvæmilagt, að henni
yrð valinn staður við sunnan-
verðan Faxaflóa. Er nú fastlega
gert ráð fyrir því, að verksmiðj-
an verði staðsett við Straums-
vík fyrir sunnan Hafnarfjörð, en
íslenzka ríkið mundi þar sjá
henni fyrir lóð undir verksmiðju
byggingar, svo og nauðsynlegum
hafnarmannvirkjum. Mundi allt
þetta vera í eigu íslenzka ríkis-
ins, en það hins vegar fá tekjur
til að standa undir kostnaðin-
um með hafnargjöldum af hinum
miklu flutningum til verksmiðj-
unnar og frá henni. Auk flutn-
inga vegna verksmiðjunnar gæti
slík höfn orðið gagnleg uppskip-
unarhöfn fyrir meiriháttar flutn
inga til Reykjaness.
fylgjast með öllu i rekstri fyrir-
tækisins. Jafnframt er gert ráð
fyrir ákvæðum er tryggi að ís-
lenzkir menn séu í meirihluta í
stjórn verksmiðjunnar.
9. Annar aluminiumiðnaður.
Svissneska aluminiumfyrirtæk
ið hefur lýst sig reiðubúið til
þess að veita bæði tæknilega og
viðskiptalega aðstoð til þess að
upp geti risið hér á landi ýmiss
konar iðnaður úr aluminium, en
það er sem kunnugt er mjög
mikilvægt hráefni í margs konar
iðnaði.
10. Aluminiumbræðsla
norðan lands
í viðræðum hefur svissneska
Ég vil nú, um leið og ég skilst
við stóriðjuna, víkja að máli,
sem segja má, að snerti hana,
en er þó engu að síður sjálf-
stætt og aðkallandi, hvað sem
stóriðju líður.
Það hefur verið vaxandi vandi
og veigamikið viðfangsefni að
skapa nýja atvinnumöguleika út
um dreifðar byggðir landsins,
þar sem atvinnuskilyrði eru fyr
ir hendi, en vantar hins vegar
fjármagn og annarskonar aðstæð
ur til þess að hrinda í frarn-
kvæmd því, sem gera þarf og
fyrirtækið iátfð í Ijós vilja sinn
til þess að atl£iga vinsamlega að
eiga þátt í þvi, að hálfu á mótí
íslendingum, að reist yrði síðar
aluminiumbræðsla við Eyjafjörð,
ef ísfenzka ríkisstjórnin teldi
það æskilegt og það teldist þá
hagkvæmt fyrirtækL
Við þetta stutta yfirlit er svo
þessu að bæta: Allt það, sem
fram til þessa hefur farið fram,
milli fulltrúa ríkisstjórnarinnar
og Swiss Aluminium, er á um-
ræðugrundvelli og skuldbindur
því enn sem komið er hvorugan
aðilann.
Það má hins vegar telja, að
nú, séu viss þáttaskil í þessu
máli. Viðræðurnar hafi leitt til
skapað getur fólkinu á viðkom-
andi stöðum lífsskilyrði á borð
við það, sem annarsstaðar á
landinu gerist.
Við höfum töggjöf um atvinnu
bótasjóð, sem stefnir að noikkru
að þessu marki.
Við höfum heyrt tillögur og
ráðagerðir um svokallað jafn-
vægi í byggð landsins.
Vestfjarðaáætlunin, sem gerð
hefur verið grein fyrir, er e.t.v.
fyrsti vísir að raunhæfu mati
á viðfangsefninu að sínu leyti,
og gæti gefið bendingu um
þeirrar vitundar um viðhorf
hvors aðila um sig, að ástæða
sé til þess að ætla, að samningar
gætu tekizt.
Það sem fyrir liggur er þvii
að taka ákvörðun um, hvort til
slíkrar samningagerðar skuli nú
ganga. Yrði þó sumarið notað
til þess að gera frv. að slikum
samningi, og hann svo lagður
fyrir þingið í haust, en af oikk-
ar hálfu yrði samningurinn sikil
yrtur því, að Alþingi staðfesti
hann.
Liggur nú beint við, að Lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins
marki afstöðu sína til málsins
að þessu leyti.
fleira svipað, sem á eftir kæmi.
í þingflokki Sjólfstæðismanna
hefur í vetur verið rætt um nauð
syn þess að taka þessi mál fast
ari tökum og þvi er ekki að
neita að m.a. er það í tengslum
við ráðagerðir um aluminium-
bræðslu.
Hefur því verið ráðgert að
stofna einskonar framkvæmda-
sjóð strjálbýlisins, sem með heil
steyptri löggjöf og sjálfstæðri
stjórn fengi það verkefni að
sinna framangreindum viðfangs
efnum á grundvelli áætlana, sem
gerðar væru og stefndu að því
að tryggja sem mest jafnvægi
í uppbyggingu landsins.
Þetta mál þarfnast ítarlegrar
athugunar fyrir næsta þing, en
þessi Landsfundur gæti mótað
viljayfirlýsingu sína í málinu,
sem síðan yrði unnið eftir og
við miðað.
Framkvæmdasjóður
strjálbýlisins
6. íslenzkt vinnuafl
og þjónusta.
Svissneska fyrirtækið er reiðu
búið til þess að skuldbinda sig
til þess að nota íslenzkt vinnuafl
við byggingu og rekstur verk-
smiðjunnar, eftir því sem fáan-
legt er og kunnátta þess leyfir.
Jafnframt mundi það skuldbinda
sig til að þjálfa íslendinga til
slíkra starfa svo fljótt sem auðið
er. Er gert ráð fyrir því, að innan
fárra ára yrði verksmiðjan rekin
svo að segja eingöngu með ís-
lenzku vinnuafli og sérfræðing-
um. Svissneska fyrirtækið mundi
einnig skuldbinda sig til þess að
nota íslenzkar vörur og þjón-
ustu, þar á meðal íslenzk skip,
byggingarfélög og verktaka,
bæði við byggingu og rekstur
verksmiðjunnar, ef þessi þjón-
usta er fáanleg á samkeppnis-
hæfu verði.
7. Varúðarráðstafanir.
Svo sem kunnugt er gefa
aluminiumbræðslur frá sér fluor
gös, sem geta haft skaðleg áhrif
á vissar tegundir gróðurs, sér-
staklega í næsta nágrenni verk-
smiðjunnar, svo og þar sem vind
ar eru litlir og loft kyrrt. Sér-
fræðingar telja litla hættu á því,
að nein skaðleg áhrif geti stafað
af aluminiumbræðslu, sem stað-
sett væri í hrauninu sunnan'
Hafnarfjarðar. Engu að síður er
gert ráð fyrir því, að aluminium
fyrirtækið bæri alla áhættu í
þessum efnum. Verði tjón af þess
um sökum, mundi það verða full
komlega skaðabótaskylt, en auk
þess skuldbundið til þess að gríþa
til nauðsynlegra varúðarráðstaf-
ana, ef hætta yrði á frekara
tjóni. Taka því íslendingar enga
áhættú á sig í þessu efni.
8. Félagsform og stjórn
Gert er ráð fyrir því, að alum
iniumbræðslan yrði sérstakt ís-
lenzkt hlutafélag, en svissneska
aluminiumfyrirtækið eigi allt
hlutaféð. Hins vegar hefur það
fallizt á, að íslenzka ríkisstjórn-
in skipi a.m.k. tvo af sjö mönn-
um í stjórn fyrirtækisins, svo að
íslendingum gefist kostur á að
Virðulegu landsfundarfulltrú-
ar. Leyfið mér nú í lok ræðu
minnar að draga upp nokkrar
almennar myndir úr þjóðlífsiþró
un undanfarinna ára, sem ég bið
um að skoðaðar séu í ljósi þess,
sem ekki aðeins ég- hefi leitt
fram í ræðu minni, heldur við
ráðherrar flokksins allir saman-
lagt frá fyrsta degi þessa fund-
ar.
Þeir segja andstæðingar okk-
ar í stjórnmálum, að viðreisnin
hafi farið út um þúfur, sé búin
að vera.
Má vera, að allt hafi ekki
orðið eins og til var ætlast. Viður
kennum það. En nú spyr ég:
Gera menn sér almennt grein
fyrir þeirri gjörbyltingu, þeim
reginbreytingum, sem hafa átt
sér stað í íslenzku þjóðfélagi síð
an viðreisnarstjórnín tók við
völdum eftir alþingiskosningam
ar 1959?
Við bjuggum við innflutnings
höft og leyfafargan, gjaldeyris-
skort og svartamarkað; styrki
og uppbætur til atvinnuveganna
— sem afla þurfti fjár til með
sköttum á sömu atvinnuvegi og
almenning. Látið í einn vasann
það, sem tekið var úr hinum.
Þetta haftakerfi hafði verið
bölvaldur í þjóðfélagi okkar —
í meira eða minna mæli allt frá
kreppuárunum eftir 1930. Það er
þessi sósíalistíska hyggja að vilja
vera með nefið niðri í hvers
manns koppi: Sú veglega hug-
sjón er varasamari en margur
hefur haldið. Á hana er límd
þessi ljósrauða yfirskrift: „Lát-
um ekki þá ríku hafa frelsi til
þess að arðræna þá fátæku. Við
skulum vera ríkisvaldið og vera
með í spilinu til þess að vernda
lítilmagnann. Sétjum því upp
nefndir og ráð til þess að út-
hluta leyfum, — lífsins gæð-
um“.
Þetta lítur ekki illa út í orði.
En í reyndinni er þetta jafnan
leiðarvísirinn að þjóðfélagslegri
spillingu. Leiðin til óstjómar og
ofstjórnar, þar sem valdhafarn-
ir vita, að haftakerfið er sama
og þeirra valdakerfi, því meiri
I höft, þ^i meiri völd. Þetta er
vegurinn til ofríkis og loks ein-
ræðis, þegar frelsi einstakling-
anna hefur verið með öllu farg-
að.
Það er í sjálflu sér mjög
ánægjulegt og mikilvægt, að
Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðu
flokkurinn skuli hafa verið
alveg saimmála um þann eftir-
mála um höftin, haftastefnuna,
sem fram kemur í greinargerð
ríkisstjórnarinnar fyrir efna-
hagsmálafrumvarpi hennar í
febrúar 1960, þar sem segir:
„Höftin gera það að verkum,
að framleiðslan beinist í aðrar
áttir en þær, sem hagkvæmast-
ar eru. Tilraunir til að takmarka
eða stöðva innflutning sumra
vömtegunda, leiða til þess að
hafin er framleiðsla, sem annars
gæti efcki þrifist. Þessi fram-
leiðsla dregur síðan vinnuafl og
fjármagn frá annarri fram-
leiðslu, sem byggð er á heilbrigð
ari grundvelli. Þar við bætist, að
höftin torvalda eðlilegan gang
framleiðslunnar, þar sem þau
geta orðið til þess, að efnivörur
og aðrar rekstrarvörur berist
ekki að jafnt og eðlilega. Fyrir-
tækjum er gert erfiðara að afla
sér framleiðslutækja og tilvilj-
anir og annarleg sjónarmið geta
ráðið því, hvaða atvinnurekend
um eða framleiðslugreinum er
leyft að þnóast ....
Þá er hitt etkki síður þýðingar
mikið, að höftin takmarka eðli-
lega samkeppni í innflutnings-
verzluninni og stuðla þannig
beinlínis að hærra vöruvérði og
■minni þjónustu við neytendiur
en ella myndi. Það er ekki á
færi neins verðlagseftirlits að
hamla á móti þessu, hversu
gagnlegt sem verðlagseftirlit
annars kann að vera. A síðast-
liðnum 10 árum hafa orðið geysi
miklar framfarir á Vesturlönd-
um í vörudreifingiu. Rutt hafa
sér til rúms nýir verzlunarhætt-
ir, sem hafa í för með sér minni
verzlunarkostnað og stóraukin
þægindi fyrir neytendur. Það á
sér sjálfsagt margar orsakir,
hversu lítið þessara framfara hef
ur enn gætt á íslandi, en ein
þýðingarmesta orsökin er ein-
mitt innflutningshöftin.“
Sú mynd, sem blasir við okk-
ur í dag, eftir að viðreisnar-
stjórnin hefur verið að verki
er í örstuttu máli þessi:
Innflutningur hefur verið gef
1 in frjáls nærri með öllu. Inn-
flutningsnefndin lögð niður, en
bankarnir annast framkvæmd
innflutnings -og gjaldeyris-
mála. Byggðir hafa verið upp
gildir gjaldeyrissjóðir í stað
gjaldeyrisskorts. Svartamarkað-
ur með gjaldeyri þekkist ekki
og sérhver hefur greiðan að-
gang að erlendum gjaldeyri hjá
bönkunum, ef nauðsyn krefur.
Atvinnulíf landsmanna er í
meiri blóma en lengi hefur
þekkzt. Stofnlánasjóðir atvinnu-
veganna í mikilvægri eflingu.
Sparifjársöfnun landsmanna er
meiri en nokkru sinni áður — og
með henni lagður grundvöllur
að vaxandi velmegun og ör-
yggi í framtíðinni,
Endurvakið er fjálmálatraust
þjóðarinnar út á við og tekizt
hefur í fyrsta sinn frá stríðs-
iokutm í tíð viðreisnarstjórnar-
innar að ná greiðslujöfnuði við
útlönd.
Hafa ekiki stjómmálaandstæð
ingar okkar orðið varir þessara
þjóðfélagsbreytinga?
Ég held, að almenningi séu
þær fullljósar.
Á hverju hafa þær grundvall-
ast?
Þegar vinstri stjómin baðst
lausnar í desember 1956, fól for-
seti íslands formanni Sjálfstæðis
flokksins að gera tilraun ti4
stjómarmyndunar. í sambandi
við þessa tilraun til stjórnar-
myndunar markaði fiiokk.sráð
Sjálfstæðisflokksins mjö.g á-
kveðna meginstefnu, sem leggja
bæri til grundvallar stjórnar-
samstarfi.
Skal ég aðeins vitna til
þriggja atriða úr þessari yfir-
lýsingu, sem að öðru leyti var
mjög ítarleg:
„Stefnt verði að því að af-
nema uppbótakerfið svo fljótt
sem unnt er, með því að skrá
Framh. á bls. 30