Morgunblaðið - 21.07.1965, Page 9

Miðvik-uðagur 21. júlí 1965
MORCUNBLAÐIÐ
9
Jóhann Páhson: Vestmannaeyjum
Hvert stefnir í fisk-
veiðimalum okkar?
UPPBYGGING bættra lífskjara,
í þjóðfélagi voru, hefur staðið
yfir frá því um og upp úr síð-
ustu aldamótum. Á þessu tíma-
bili hafa átt sér stað margfalt
stórstígari framfarir í öllum at-
vinnugreinum okkar, en allar
aldirnar til sarnans frá land-
námstíð.
Hvað er það þá öðru fremur,
sem valdið hefur þessari bylt-
ingu hér. Þrátt fyrir nauðsyn
allra okkar atvinnugreina hika
ég ekki við að fullyrða, að það
sé sjávarútvegurinn, sem öllu
öðru íremur heíur stuðlað að
okkar þjóðfélagslegu uppbygg-
ingu, enda hefur hann í lsngan
tíma skiiað 90—95% af gjald-
eyristekjum okkar árlega. Þó
má segja að hann hafi stundum
verið of byltingarkenndur og'
barlómsvseliinn hefur frá þvi ég
fyrst man eítir mér íylgt hon-
um, enda virðist hann oiðinn
hér landlæg tízka í öllum grein-
um atvinnulífsins. Gangi eitt-
hvað ekki upp á það bezta, er
lausnarorðið sósialistiskt rekstr-
arfyrirkomulag, það er að ríkis-
sjóður skal greiða með rekstnn-
um, en sé um ágóðarekstur
að ræða, ræður kapitalisminn,
og einstaklingsframtakið hirðir
gi ðann.
Sjávarútvegurinn er fjöregg
þjóðarinnar og landgrunnið sá
nægtabrunnur, sem við höfum
mest ausið úr til uppbyggingar
starfsemi okkar. Allt bendir til
þess, að við verðum í næstu
framtíð að treysta afkomuna á
óbreyttu ástandi í atvinnuhátt-
um okkar. Þess vegna er það
okkur öllu öðru nauðsynlegra,
oð gæta vel að þessu fjöreggi
voru, fiskveiðilandhelginni, sem
við höfum barizt heitri baráttu
fyrir að fá og lokatakmark ætti
að vera allt landgrunnið mnan
hennar.
Það hlýtur að sjálfsögðu hverj
um manni að vera ljóst, þar sem
útflutningurinn er 95% sjávar-
aíurðir, þá getum við ekki bæði
fært út fiskveiðimörkin og iagt
niður veiðarnar innan þeirra að
miklu leyti. Það sem okkur ber
að gera nú, og ætti reyndar
að vera búið að ákveða, er að
skipuleggja allar okkar veiðar
innan markanna til tryggingar
ftamtíð þeirra og hagsæidar
fyrtr þjóðarheiidina. Sumar
veiðar mætti ausa írá því sem
nu er, t. d. flatfisKsve’ðar línu-
veiðar, loðnuveiðar verulega, tog
veiðar báta ætti að leyfa að
vissu marki innan markanna,
þorskanetaveiðar mætti auka frá
því sem nú er, en nauðsynlegt
et að friða strax aðalhrygningar-
blettina fyrir öllum veiðum. Sú
friðun myndi þó hafa litil áhrif
á heildarmagnið, en tryggja
framtíðina í þessum veiðum
öðru fremur.
Aðrar veiðar hafa þegar geng-
ið of langt. Það er furðulegt að
ekki skuli fyrir löngu vera búið
að banna algerlega allar smá-
fisksveiðar, hverjar sem eru.
Við höfum ausið smásíldinni
upp með tilkomu síldarnótar-
innar hér við Suður- og Suð-
vesturland. Fyrir aðeins 5 árum
var hér á hverju hausti og fram
á vetur fullur sjór af síld, frá
Breiðafirði austur fyrir Vest-
mannaeyjar. 2 af þessum 5 árum
hefur ekki fengizt branda á pess
um miðum á sama tíma og áöur.
Þessar veiðar tryggðu áður
blómlegt athafnalíf í öllum inn-
um stærri bæjum á þessu svæði.
Að vísu var þá eingöngu veitt
t reknet, sem tóku aðeins þá
etóru síldina. Smásíldin fékk þá
að lifa í friði. Þá var hrygning-
arsíldin sniðgengin, en nú koma
nótaskipin með hana að landi
þegar hún býðst, fljótandi í sín-
um eigin hrognum. Er þetta rán
yrkja? Er þetta ekki stórhættu-
legt þessum veiðum í framtíö-
inni?
Við höfum farið bæði með
troll og fisknætur í smáýsuna
og afgangurinn verið svo hrcða-
legur að ekki er hægt að festa
á pappír frásagnir sjónarvotta.
Ekki eru nema nokkur ár frá
því margir togarafarmar voru
sóttir út á miðin fyrir norðan
land af örsmáum góðfiski sem
var landað í mjölvinnslu fyrir
sama og ekkert verð.
Við ausum smáufsanum upp i
nætur hvar sem hann finnst
norðan og sunnanlands. Þessi
vara fer beint í mjölvinnslu
fyrir sáralítið verð, en sem full-
orðinn verður þessi fiskur marg
faldur að verðgildi sé hann ~4tt
vérkaður. Smáufsann ætti aldrei
að veiða á hrygningartímabil-
inu, enda óhæf markaðsvara.
Nú siðast er það spærlingur-
inn, aðalfæða þorsksins á vetrar
miðum okkar, sem ekki skal fá
að vera í friði þó hann sé af
fiskimönnum álitinn gegna stóru
hlutverki.
Ég hef nú bent á sumt af því
helzta, sém miður hefur farið í
veiðum okkar á liðnum árum,
og laga mætti án þess að skerða
heildaraflann að nokkru ráði. En
því miður virðist aðeins það sjón
armið ríkjandi, að ausa sem
mestu aflamagni upp, burt séð
frá því, hvaða verðgildi sá afli
hefur, sem borinn er að landi,
og hversu mikil rányrkja er við
höfð til öflunar hluta aflans.
Eitt er víst. Höldum við áfram
á þeirri braut, sem nú er íarin
í fiskveiðum okkar er þess
skamt að bíða að fiskimiðin okk
ar verði uppurin og ekki fær
um að viðhalda nauðsynlegum
útflutningi okkar, þrátt fyrir
allar staðhæfingar fiskifræðinga
um, að fiskistofnarnir séu nógu
sterkir til að þola vel það veiði
álag sem nú er Ekkert er það
sem seinni kynslóðir hafa ásak-
að fórfeður okkar eins mikið fyr
ir, og eyðingu nytjaskóga lands
okkar. En um það verður vart
deilt, að við komu landnáms-
manna voru hér víða miklir og
góðir skógar. Sú gegndarlausa
rányrkja sem viðhöfð var hefur
bakað þjóð okkar meira tjón en
nokkurn mann gat grunað, sem í
þá tíð tók þátt í því óheilla-
starfi.
Ef okkur entist aldur til, að
eyðileggja ein bestu fiskimið
heimsins myndi það óumflýjan-
lega þýða efnahagslegt hrun
þjóðarinnar, og þá sjálístæðisins
um leið. Það má ekki verða arf-
ur næstu kynslóða. Þess skyidu
menn vera minnugir.
Þróun fiskveiöa okkar.
Ef við bregðum upp mynd í
stórum dráttum af þróun veið-
anna frá upphafi tækninnar til
þessa tíma, hér S og SV lands
þá kemur því miður í ljós að
mikið hefur gengið á aöaihsk-
stofna okkar, frá því að elztu
menn okkar, sem enn eru í starfi
byrjuðu á veiðunum
Skútuöldin stóð aðalega frá ca.
1826 til 1920. Stækkuðu þá veru-
lega veiðisvæðin frá því er var
og lyfti undír aukna framleiðsiu
í sjávarútvegi þó um sömu veiði-
aðferð væri að ræða og verið
hafi frá ómuna tíð, handfærin.
1897 var hér fyrst hafin linn-
útgefð. Méð línunni jökst strax
aflinn, þó beitan væri frumstæð,
aðallega úr fiskinum sjálfum,
þangað til síldin kom til sög-
unnar sem beita. 1901 var írysti-
geymslan á beitu starfrækt hér.
Lengi var það svo með línuna að
talað var um, að fiskur væri á
hverjum krók.
" 1905 kom fyrsti togarinn sem
við áttum sjálfir til landsins, Þai
með var markað fyrsta skrefið í
nútíma stórútgerð hér á landi.
Þessar veiðar hafa átt hér
stormasama tíma írá byrjun. Þar
hafa skipzt á skin og skúrir.
Tilraunir með notkun þorska-
netja stóðu yfir í nokkur ár, en
á .árunum 1913 — 16 náðist ár-
angur með notkun þeirra hér.
Enn eru þau veiðarfærin, sem
mest og bezt hafa tryggt góða
Jóhann Pálsson.
afkomu útgerðar hér, þó að
sjálfsögðu megi finna stóra ga’da
á þeim. 1906 hófst einnig véla-
öldin í útgerð okkar, þetta var
hið mesta umbrotatímabil í út-
gerðarsögu okkar. Nýjar veiðiað
ferðir og ný skip útrýmdu hin-
um eldri
Við alls konar byrjunarörðug-
leika var að stríða á þessum
byltingarárum í sjávarútvegi
okkar, en með þrautseigju og
trú á batnandi íramtíð var erfið
leikunum smátt og smátt rutt úr
vegi, enda margfaldaðist afla-
magnið með hverju ári. Líða svo
árin, en sóknin á mið okkar vex
gífurlega. Hundruð erlendra
fiskiskipa lágu árið um kring á
miðum okkar og mokuðu upp
afla. Svo skefjalaus var rányrkj
an, á enskum togurum t.d., að
þorski og öðrum góðfiski var
rutt fyrir borð og aðeins hirt
það verðmesta úr aflanum, flax
fiskurinn. Landhelgisgæzlan var
öll í molum, enda pá í höndum
Dana, og veiðiþjófarnir stund-
uðu veiðarnar óáreittir uppi í
landsteinum, þar til við tókum
hana sjálfir í okkar hendur með
Vestmannaeyja-Þór 1924.
Árið 1936 var svo komið, að
verulega fór að bera á afla-
leysi er jókst áþreifanlega á
næstu árum. í byrjun síðari
heimsstyrjaldarinnar var aflixm
orðinn sáralítill hér, en fór vax-
andi öll stríðs árin, enda lögðust
veiðar útlendinga niður þessi ár
hér. Strax eftir styrjöldina end-
urtók sagan sig með aukinni
sókn á mið okkar og fór aflinn
aftur ört minkandi. 1953 voru
gerfiefnin orðin almenn í veiðar
færum. Við tilkomu þeirra jókst
aflinn verulega um tíma, sér-
staklega átti þetta við um þorsk
netin.
Mesta og um leið jákvæðasta
tilraun sem gerð hefur verið til
Iryggingar fiskveiðum okkar er
sú sem gerð .var árið 1958.
Það væri vissulega þjóðaró-
gæfa ef hin stóraukna fiskveiði-
lögsaga nægði ekki til að halda
iippi eðlilegum fiskveiðum okk-
ar vegna meðfæddrar rányrkju
tilhneigingar okkar og veiðitækn
innar, sem rutt heíur sér til
rúrns síðastliðinn áratug.
Englendingur, sem búinn er að
stunda veiðar í köntunum hér,
á sama svæði með sömu veið-
aríærum í áratugi segir aflann
nú 60% minni en hann var. Við
Vestmannaeyingar höfum þurr-
ausið gömlu þorskanetamiðin
okkar, sem áður voru full af
fiski. Norðmenn urðu að hætta
Lófótveiðum sínum núna á
miðjum úthaldstíma vegna al-
gjörs aflabrests, í NA Atlanshafi
og Barentshafi hefur fiskur
minkað um 50% á nokkrum ár-
um vegna ofveiði. Síðastliðin 2
ár hefur fiskur minkrð svo gífur
lega við Grænland, að Danir eru
búnir að endurskoða uppbygg-
ingaráætlun sína þar og í ráði
er að breyta henni vegna ástpnds
ins.
Togaraútgerð okkar hefur að
vísu verið rekin af góðim mið-
um er hún hafði áður en útfærsl
an fór fram, en þessi skip voru
heldur ekki byggð fyrir veiðar á
bátamiðum, heldur sem úthafs-
veiðiskip. Þessi skip hafa haldið
uppi viðtækri leit að nýjum liski
bönkum. og stundum beinlínis
verið styrkt til þess af þvi opin-
bera. Margir nýir og góðir fiski-
bankar hafa fundizt en það sama
hefur ætíð gerzt, þeir hafa verið
tippurðir á tiltölulega stuttum
tíma, en því miður virðist nú
komið á leiðarenda í þeim efn-
um. Nú hefur togaraútgerð verið
rekin hér á landi um nokkúr ár,
með veiðimagni sem er lángt
undir því er slík útgerð þarf að
hafa til eðlilegrar rekstnrsaf-
komu. Enginn þorir að segja að
þessa útgerð beri að leggja nið
ur.
Nú er þannig komið að til stór
vandræða horfir með sambúðina
milli þorskanetja og fisknóta-
veiðanna. Allir vilja sem von er
vera þar sem fiskurinn er þann
og þann daginn en miðin bókstaf
lega þola ekki veiðiálagið og
veiðarfærategundirnar gera ekki
með nokkru móti sam'lagað sig á
veiðisvæðunum.
Það er eðli bæði þorsks og
ýsu að hnappast í ætisgöngurnar
sérstaklega loðnuna. Einnig
hrygnir þorskurinn mikið í torf
um. Með þeirri tækni sem við
höfum nú orðið yfir að ráða, er
mikil hætta á að við ausum upp
öllu aðalmagninu á stuttum
tíma, nema því aðeins að um
mjög mikið magn sé að ræða.
Þetta hefur hvað eftir annað
gerzt í vetur.
Það hefur fundizt fiskur á tak
mörkuðum svæðum og verið góð
veiði dag og dag. En svo hefur
svæðið verið orðið þurrausið og
þá liðið mismunandi langur tími
þar til fiskur hefur fundizt aft-
ur. Þetta á sérstaklega við um
nótaveiði.
Sjómeiin telja líka fengna
vissu fyrir því, að fiskiskipin
bókstaflega fæli fiskinn burtu,
þar sem þau hnappast mest sam
an á miðunum. Nótaflotinn getur
oft orðið svo þéttur, að ómógu-
legt er að koma við réttum sigl-
ingarreglum, að því mér er sagt.
í sambandi við svæðishrygn-
inguna, er eitt atriði sem lítill
gaumur hefur verið gefinn. Búið
er að þyngja svo gífurlega neðri
tein nótarinnar til þess að hann
sökkvi með sem allra mestum
hraða til botnsins. í sambandi
við þetta atriði hefur orðið að
stækka öll nótaspil upþ í 10—13
tonn (voru 4—5 tonn), en við
þessi þyngsli grefur nótin sig of-
an í botninn svo orðið hefur að
setja tóg á teininn til varnar
þessu.
Þannig plægja næturnar upp
botninn. En svo á það sér ef til
vill stað, að á veiðisvæði ctagsins
í dag, var flotinn t.d. á hrygn-
ingarslóðum vetrargotssíldar-
innar, á morgun kannssi þar
sem þétt skán af ýsuhrognum
liggur á botninum, og þar næstu
daga væri flotinn svo á beztu
hrygningarblettum þorsksins, en
öll hggja þessi hrogn lángan
tíma á botninum eftir hrygning-
una, þorsksins t.d. í 3 vikur,
Þarna er stór hætta á ferðum
vegna nýs viðkvæms lífs í sjón-
um, en svona gengur þetta nú til.
Öll botnveiðarfæri sem dregin
eru til hafa þennan stóra galla,
en að sjálfsögðu eru þau misjafn-
lega hættuleg eftir því hvað þau
eru stórtæk á þessu sviði og hvar
þeim er beitt á miðunum. En
hættulegust eru þau á svæðum
sem hrygning hefur farið íram á,
eins og ég hef bent á.
Þrátt fyrir allar þessar stað-
reyndir sem benda til að varúð-
ar verði að gæta í veiðunum, þá
leyfa fiskifræðingar okkur sér að
fullyrða, að allt sé í lagi með
veiðarnar og við höfum ekkert
að óttast í þeim efnum.
Það er staðreynd, að stjórnar-
völdin taka meira mark á bókar-^
lærdómi og hagfræðilegri skýrslu
gerð hinna lærðu manna í þess-
um efnum, en hagnýtri reynslu
þeirra fjölda mörgu, sem af eigin
reynd hafa fylgzt með fiskveið-
um okkar í langan tíma og telja
að hætta vofi yfir þeim.
Euilyrðingar fiskifræðinganna
Á vetrarvertíðinni 1964 var
mjög aukið á fisknótaveiðarnar.
í stað þess að gera reynslu Norð-
manna að okkar og banna þessar
veiðar með öllu hér, þá sögðu
hinir bóklærðu fræðimenn okkar,
þegar öllum ofbauð hið geysilega
mikla aflamagn, er tekið var upp
í næturnar, að það væri allt í
lagi að drepa þennan fisk. Hann
væri orðinn svo gamall, að hann
ætti ekkert annað eftir, en að
deyja hvort sem væri og yrði því
að engu gagni meira.
Það var fylgzt með þessum
fiski er veiddist í nótina og reynd
ust 90% af honum hrognfiskur,
í allra bezta ásigkomulagi til
frjóvgunar og viðhalds stofnin-
um. Þorsknetin gáfu aftur á móti
50—60% hrognfisk á sama tíma-
bili.
Nótaveiðarnar gáfu um 40 þús-
und tonna afla. Þessi fiskur hefði
að mestum hluta fengið að Ijúka
eðlilegri hrygningu, þar sem það
er eðli hans að halda sig upp í
sjónum meðan hrygningin stend-
ur yfir, þetta 6—17 íaðiha frá
botninum eftir því hvað dýpið
er mikið, því dýpra, því lengra
frá botninum og því lengra er
kemur fram á hrygningartímann,
því staðbúndnari er hann upp í
sjónum. Því næst hann lítið í
þorskanetin, og ails ekki í botn-
vörpu.
Þegar búið var að gera töflur
og skýrslur yfir vertíðina kom
nokkuð óvænt í ljós. Sáralítið
magn af gömlum fiski var í afl-
anum, en langmestur hluti hans
var &—9 ára gamall fisltur. Var
þetta mjög í mótsögn við áður-
nefnda yfirlýsingu fræðimanna
okkar um, að allur nótafiskurinn
væri í andarslitrunum vegna elli.
Skömmu fyrir síðustu vetrar-
vertíð sögðu fiskifræðingarnir,
(Jón Jónsson) að tramhaldið af
8—9 ára fiskinum frá því í fyrra
myndi ekki gefa lakari vertíð í
vetur en varð í fyrravetur. Marg-
ir munu hafa orðið til að trúa
þessu og litið glaðir til vetrar-
vertíðarinnar. En skyldi ekki ein
hverja vanta æði mikið fiskmagn
til að hafa jafn mikið og 1964.
Þá gerðist það í vetur, að mest-
ur hluti aflans var ekki 9—10
ára fiskur eins og spóð var, held-
ur mjög smár og ungur fiskur,
sá jafn smæsti sem hér hefur
sézt í langa tið, sem og við höf-
um jafnan haft tiihneigingu til
að kenna við Grænlandsfiskinn.
Senniiega var þessi fiskur aðal-
lega 6, 7 og 8 ára gamall. Al-
gengt var að 150—160 fiskar
væru i tonni.
Allt rekst þetta ótuktarlega á
staðhæíingar þeirra fræðimanna
sem stúdera vetrarveiðarnar,
enda ekki í fyrsta skiptið sem
kenmngar þeirra stangast á við
reynsluna. Nú segja húmoristar
sjómannastéttarinnar, að mjög sé
orðið líkt á með fiskifræðingum
(að undan skildum Jakobi Jak-
obssyni) og veðurfræðingum. —
Það megi telja gott ef önnur hver
veðurspá hér sunnanlands reynist
rétt, en þó hafi veðurfræðingarn-
ir það fram yfir fiskifræðingana,
að þeir segi veðrið eins og það
er þegar það er skollið á.
Ennþá verð ég því miður að
standa upp í hárinu á fiskifræð-
ingunum og gera enn tilraun til
að snúá þéim frá villu sihs vegár.
Framih. a) bls. 15