Morgunblaðið - 01.09.1965, Qupperneq 10

Morgunblaðið - 01.09.1965, Qupperneq 10
10 MORCUNBLAÐIÐ r Miðvikudapur 1 sept. 1965 D' úr þokunni HÚN sat i stólrium sínum og las Passíusálmana. Þegar ég gekk inn 1 herbergið lagði hún bókina frá sér og nú var komið að mér: að kynnast þeim passíusálmum sem voru ortir úr lífi hennar og reynslu. Ég virti hana fyrir mér. Víst var hún með hrukkótt andlit, þessi gamla kona, veðrað og barið af vindgúlkum langrar ævi. Hún greip ósjálfrátt ann- arri hendi í prjónagarnið sem var í brúnum poka hjá stóln- um. Ég heilsaði. Svo gekk ég að borðinu, tók upp sálmakver séra Hallgríms og blaðaði í því. Það var ljósprentun af eiginhandarriti hans. Hún fylgdist af áhuga með forvitni minni. Eins og andlit hennar var ekki storknuð gríma, þannig voru einnig sálmar séra Hallgríms ekki dauður bókstafur. Ég lagði Passíu- sálmana á borðið, það var ekki síður upplýsandi að rýna í rithönd tímans í andliti gömlu konunnar. „Ósköp er hún falleg, skriftin hans séra Hallgríms", sagði hún, „og þó hafa hendurnar á honum lík- lega verið farnar að dofna þegar hann skrifaði þetta“. „Lestu oft í Passíusálmun- um?“ sagði ég og fékk mér sæti. „Ég lít oftast eitthvað í þá á hverjum degi,“ svaraði hún. Svo virti hún mig fyrir sér mieð augum sem voru ekki köld og hlutlaus eftir bardús hundrað ára. Hún á djúpa og vökula tilfinriingu þessi kona, hugsaði ég. „Það skemmir engan að glugga í Passíu- sálmana“ muldraði hún, eins og það sakaði ekki að minna á það. „Þú hefur kynnzt þeim ung“ sagði ég. „Já,“ svaraði hún. „Þeir voru sungnir og lesnir á hverju kvöldi á föst- unni, þegar ég var ung stúlka. Ósköp er nú langt síð- an. Að hugsa sér — hverjum hefði svo sem getað dottið það í hug? Mér væri nær að halda, að sumt væri nú með öðrum brag, ef sá siður hefði ekki lagzt niður að lesa Passíusálmana á heimilunum. XJnglingum er hollt að þekkja þá. Þeir eru stundum einir, unglingarnir nú á dögum. Kannski væru þeir ekki eins einmana, ef þeir þekktu Passíusálmana." Ég skoðaði myndir á komm óðunni og aðrar sem hengu á veggnum. Þar var stór teikn- ing af Magnúsi, föður henn- ar, og hjá henni var mynd af ungri, gerðarlegri stúlku á ís- lenzkum búningi. „Hver er þetta, Vigdís?" spurði ég. Gamla konan skáblíndi á myndina, það var kominn saknaðartónn í röddina þeg- ar hún svaraði. „Þetta er mynd af yngstu dóttur minni. Hún var tvítug þegar hún dó.“ Það var ekki laust við að föliun roða slægi á þessi gömlu augu, þau höfðu ekki sjóazt í veraldarvolkinu sjálf- um sér og heitri tilfinningu hjartans til óbóta. „Ég missti þrjár dætur aðr- ar og þrítugan son,“ bætti hún við og tíndi í huga sér marg- lit blóm gamalla minninga. „Hann dó frá konu og tveim- ur börnum, blessaður dreng- urinn. Hann var efnilegur eins og hin bömin. En um það er ekki spurt. Ég á enga mynd af honum. Hann sagðist ætla að láta taka af sér mynd ef hann yrði einhvern tíma ríkur, en það varð hann víst aldrei á veraldarvísu: það hefði líka dugað skammt að eiga af honum ljósmynd. Myndin sem geymist í hjart- anu er kannski ekki alltaf eins skýr, en hún er nálæg. Henni týnir maður ekki. Og þó hef ég haft augnabliksnautn af að líta á stúlkuna mína þarna á veggnum — ojá, ekki er laust við að ég gjói til hennar aug- um nokkrum sinnum á dag, helzt ósjálfrátt, Gleðitíð ég þrái þá þungum söknuð slegin, að ég frelsað fái að sjá fólkið hinum megin. Það er mörg vísan góð“, bætti hún við. „Ljóðin hafa oft hjálpað mér í sorgurr. og sút, einhvern veginn hefur mér alltaf fundizt styrkur að fallegum Ijóðum. Eða þykir þér ekki gaman að vísunum eftir hann Fnjóska, — var það ekki séra Einar á Borg? Það er eins og mig minni það. Sonur hans fórst af voðaskoti, ég held á rjúpnaveiðiun — þá kvað hann: Þó ég hafi elzt um ár ei vill skapið kyrra, ennþá ber_ég sömu sár sem að blæddu í fyrra. Svona leita ég til Ijóðanna, orna mér við afl þeirra og yl. Það ættu allir að gera, þau eru flestra meina bót. Blessuð veri Ijóðin," bætti hún við, gamla konan — og horfði á stúlkuna sína á veggnum. — ★ — „Ónei, þér er víst ekki of gott að tala við mig“, hafði hún sagt, þegar ég gerði henni grein fyrir erindi mínu að Snæfelli, en svo heitir heim- ili hennar á Stokkseyri. „Ég talaði við Maríu í Stykkis- hólmi, þegar hún varð 100 ára“, sagði ég. „Líklega er það nú engin uppgerð að tala við hundrað ára gamalt fólk, ætli það? María hefur svarað fyrir sig í fljótheitum, hún er skarpgreind kona? Er hún ekki eitthvað í ætt við Her- dísi og Ólínu, skáldkonur? Ekki man ég nú eftir neinum, sem v&rð svona gamall í mínu ungdæmi. En líklega hafa þau verið ósköp gömul, hann Þor- steinn og hún Guðbjörg í Holtsmúla. Þar var tvíbýli og áttum við heima á öðrum bænum, en þau Þorsteinn á hinum. Það pótti nú kannski engin uppgerð að tala við þau, blessaðar manneskjurn- ar.“ Hún horfði sínum hlýju augum út í herbergistómið, starði inn í ósýnilega fortíð sem fylgdi henni og lét hana aldrei í friði, sumt líklega séð eins og í móðukvikum hillingum, annað nálægt og raunverulegt eins og bæjar- hóllinn. „Þetta er eins og lið- inn draumur" sagði hún upp úr eins manns hljóði. „Góður draumur?" spurði ég. „Ekki veit ég það.“ Hún teygði sig eftir gleraugunum sem lágu á borðinu og setti þau upp, eins og til að geta betur grillt atburði þessa tvíbenta draums. „Ojæja,“ sagði hún og tók af sér gleraugun aft- ur, stakk þeim í vasann. Svo fór hún að fletta Passíusálm- unum. „Ég sætti mig vel við líf mitt,“ sagði hún eftir dá- litla þögn. „Ég er ósköp þakk- lát guði og mönnum. And- streymið varð mér einnig íil góðs, þegar frá leið. Mér hefur aldrei þótt ástæða til að æðrast. Ég hef þekkt þann sem hefur stutt við bakið á mér, þegar á bjátaði, og ég hef sagt við sjálfa mig, oft og einatt, að ráð mitt sé allt í hans hendi. Ég hef átt að fagna því láni, sem hverju láni er betra og dýrmætara: að geta ávallt komið til dyr- anna án þess að vera yfirbug- uð. Sorgin hefur slegið mig sínum sterka væng, en mér hefur alltaf auðnazt að standa upp aftur. „f rósemi og trausti skal þinn styrkur vera“.“ — ★ — Hún sagði mér nú draum sem hana dreymdi, þegar fyrsta barnið hennar lá á lík- börunum. Þá var hún 23 ára gömul, átti þessa einu dóttur barna. „Hún hét Arnheiður, og var tæpra 3ja missera þegar hún lézt í kíghóstafaraldri, sem fór um sveitina eins og eyðandi eldur. Stúlkan var lögð til eins og venja var. Ég var aðframkomin, lagði mig og sofnaði, en þó aðeins örstutta stund, því vinnukon- an sem var hjá mér og Magnea hét, trúði ekki að mér hefði sigið í brjóst á svo stuttum tíma. Þegar ég vaknaði, segi ég við Magneu: „Þetta er upp- haf, en ekki endir.“ Þá svarar hún: „Hvers vegna segir þú þetta, Vigdís?“ Ég segi henni að mig hafi dreymt draum. „Það getur ekki verið,“ segir hún, „á þessum tíma?“ En ég vissi betur. Mig dreymdi að hurðinni var hrundið upp og inn kom maður með ljá í hendi og var hann líkastur stærstu torfljáum eins og þeir gerðust í þá dag&- Ég þekkti vel manninn í draumn- um, hann hét Gestur og var Jónsson, frá Sviðgörðum í Gaulverjabæjarhreppi, sem var einhver næsti bær við okkur. Hann var gráhærður maður og gamall orðinn. Jæja, viltu nú vita. Nú lít ég upp í loftið á baðstofunni og sé þá að gólfstólpinn er alþak- inn gulstör, frá gólfi og upp í sperru. Gestur gengur að honum og heggur af honum alla störina með ljánum. Ekkert er eins opinbert og raunvérulegt í lífi mínu og minningin um gulstörina, þar sem hún hlykkjaðist niður á gólfið undan ljánum. Ég sat á rúminu mínu 1 draumnum og þótti sem and- spænis mér sæti maður sem ég þekkti ekki. Hann segir: „Það bítur mikið vel hjá svona gömlum manni“ — og bendir á Gest. Ég segi: „Ég get nú ómögulega þakkað hon um, þó það bíti hjá honum, því það er ekkert leiðinlegt þetta gras“. Það voru mín orð. Á gólfstólpanum voru fjór- ir fletir og hélt ég að draum- urinn væri fyrir því, að ég mundi missa fjögur börn um mína daga. En dauðinn vildi meira. Þau urðu fimm, það hefur guð á mig lagt — eh hann er löngu búinn að bæta mér það. Reynslan kennir okkur að skoða allt niður í kjöl og rasa ekki um ráð fram. Börnin eru að láni og maður verður að skila þeim aftur. Ég á tvo drengi á lífi, þeir eru tvíburar. Þá hef ég fengið að hafa hjá mér.“ „Hvað eru þeir gamlir?" spurði ég. „Á áttræðisaldri," svaraði gamla konan og brá fyrir brosglampa í öðru auga. Hún bætti við: „Tvö barnanna dóu úr spönsku veikinni eða af- leiðingum hennar. Það voru þau sem ég sagði þér frá áð- an. Og loks missti ég tvær telpur, báðar 3ja ára. Ójá, til hvers dreymir mann, ef það kemur ekki fram? Og jafnvel draumar geta brugð- izt, því skilningur okkar er ekki alltaf upp á marga fiska. Mér var hlíft við því að bera kvíðboga fyrir börnunum fimm. En draumurinn lagði á mig sífelldan ótta við dauða þeirra fjögurra. Ég var farin að vona að syninum yrði þyrmt og hann kæmist áfram í lífinu með guðs hjálp. En « „Heldurðu að til séu for- lög?“ greip ég fram í. Gamla konan hugsaði sig um. Ég fann að hún vildi ekkert segja sem hún gæti ekki staðið við og reynslan hafði kennt henni. „Hvað á ég að segja um það?“ spurði hún. „Ég veit það ekki. En það er gott að verða gamall og þroskast með guðs hjálp, losna við hégóm- ann og óraunhæft mat á líf- inu. Ég hlæ aldrei að litlum hlutum. Ég leita mér trausts og halds hjá guði. Bænin er mín gleði. Guð gefur okkur vit, það er ekki komið af sjálfu sér, ónei. Það er manni gefið eins- og annað. Ég held að við tökum fátt af sjálfum okkur — ég skoða það svo. Og eitt kennir manni reynsl- an, að dauðinn er ekki það versta í lífinu.“ „Hvað er það versta?“ spurði ég. „Að fara illa með það sem manni er lánað eða gefið. Ég er ekki að segja að ég hafi alltaf notað það vel, sem mér hefur verið trúað fyrir, kannski ekki alltaf eins vel og vera átti. En ég hef aldrei reynt að leyna því, að guð hefur lánað mér margt. Hann hef ég aldrei ásak.að.“ Hún brosir. „Og ég kvíði því ekki að berja á dyrnar hjá hon- um.“ „Hvað heldurðu að þar taki við?“ „O, blessaður drengurinn — auðvitað þessi sæla, sem allfr keppa að, en enginn get- ur kynnzt í þessu lífi.“ „Heldurðu þá, Vigdís, að það sé til himnaríki?“ „Já,“ svaraði hún, en þó hægt og athugandi og fyrirgaf mér með broshlýja augnaráði svo viðkvæma spurningu. „Ætli það sé ekki eitthvað sælla en hér“, bætti hún við. „Einhvern veginn finnst mér þú standa því nær heldur en ég“ skáut ég inn í. „Mér finnst eins og þú hafir verið þar með annan fótinn.“ „Ojæja, einhvern tíma von- ast ég eftir að komast þangað, þá máttu spyrja mig eins og þú vilt og ég skal svara þér, eins og ég hef ástæður tiL Nú fara þeir á gervihnöttum um allar jarðir. Kannski verð- ur ekki langt þangað til þeir kynnast sjálfu himnaríki, guð má vita. Annars hef ég aldrei gruflað út í hvernig þar er umhorfs — hvort þar er þessi sæla sem allir þrá eða þessi vansæla, sem margir kvíða fyrir. Mér þykir samt ekki trúlegt, að vansælan sitji þar í fyrirrúmi. Og víst er uiri það, að við fáum að reyna þetta allt saman einn góð^n veðurdag. Ég held það verði tekið á móti okkur. Einu sinni fékk ég kveðju frá föður mín- um, hann sagðist biðja að heilsa mér, ég skyldi vera róleg. Þessi kveðja hefur ver- ið mér ómetanlegur styrkur — og því skyldi hún ekki vera jafn áþreifanleg stað- reynd í lífinu og ef ég til dæmis bæði þig nú fyrir kveðju til vina og kunningja í bænum? Og ég hef verið ró- leg — eða spurðu Margréti, frænku mína, sem ég bý hjá hér í Snæfelli. Hún er dóttir Aðalheiðar, systurdóttur minn ar og fósturdóttur. Hún er mér mikið góð. En himnaríki, sagðirðu. Ætli það sé ekki eins og sæluhús á heiðinni. En ég læt nótt sem nemur. Ég fer frá góðum, en á svo mikið hinum megin. Og svo sagðist faðir minn mundu taka vel á móti mér. Á meðan hann lifði var óhætt að reiða sig á það sem hann sagði og ekki trúi ég að honum hafi farið aftur í þeim efnum. Ég efast ekki um að Þórunn. auminginn hafi sagt rétt og satt frá. Ójá, hún var sjúklingur f holdsveikraspítalanum og hét Þórunn Guðbrandsdóttir, mik- ill bessaður aumingi en vel hugsandi manneskja. Hún sagði, að sig hefði dreymt draum. Henni þótti hún vera komin yfrum og þar hitti hún föður minn. Þau þekkjast og heilsast og hún segir við hann: „Svona ertu klæddur** — því hann var í hvítum kyrtli. Þá segir hann: „Ég er nú svona klæddur, af því að ég var maður.“ Hann hafði tvær stúlkur við hvorahliðsér. Þórunn spyr, hver eigi þessar stúlkur. Þá segir hann: „Hún Vigga, dóttir mín, á þær.“ „Ekki á hún nema þrjár“, segir þá Þórunn, því hún vissi ekkert um fyrstu dótturina, sem ég misstL „Eins og hún Vigdís Magnúsdóttir 100 úra ■ dag Ljósmyndari Mbl. tók þessa mynd af Vigdisi fyrir nokkr- um dögum. .9

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.