Morgunblaðið - 01.09.1965, Blaðsíða 15

Miðvikudapur í sept. 1965
MORGUNBLAÐID
15
Fráleitt aö bendla kjarnann
viö kalskemmdirnar og
aöra ræktunargalla
- segir dr. Bjarni Helgason
í viðtali við IVIorgunblaðið
Dr. BJARNI HELGASON, jarð
fræðingur hefur í sumar unnið
að rannsókn á hinum miklu
kalskemmdum, er urðu á Norð-
austurlandi í vor. Mbl. fór þess
á leit við dr. Bjarna, að hann
aegði lesendum þess frá rann-
sóknum þessum og varð hann
góðfúslega við þeirri málaleit-
an.
Við spui'ðum dr. Bjarna fyrst,
hvað valdið hafi þessum miklu
kalskemmd'um og svaraði bann:
— í>að virðist vera samdóma
óilit manna, að hin mikla klaka
hella, er lagóist yfir landið sé
meginorsök þess. I>að snjóaði
yfir þíða jörðina, en síðan
Ibljóp snjórinn í klaka. Undir
klakanum verður alveg loft-
laust og grasið hreinlega kafn-
*r. Hefði snjórinn hins vegar
ekki frosið, hefði verið nóg loft
og þessi snjókoma ekkert sak-
aö jörðina. Einstaka menn tóku
eftir því, að þegar klaka tók
*ð leysa, lagði sams konar lykt
upp úr grasverðinum og leggur
upp úr súrheyL Þessi lykt
myndast við rotnun ýmissa lif-
rænna efna undir k>ftlitilum
eða loftlausum skilyrðum. Við
þessu eru engin ráð.
— Annaö atriðið, er skiptir
miklu máli er, hve illa vatn
rennur af túnum. Vatn getur
staðið lengi í túnum þannig, að
mýrarauðinn er alveg uppi á
yfirborði og veikir slíkt gras-
svörðinn ákaflega mikið.
— Eru tún il'la raest fram?
— Þa'ð er athyglisvert á þess
um svæðum, er verst urðu úti
í kalinu, hve gras er víða lif-
andi og hvanngrænt á skurð-
bökknm og eins í óræktuðu
graslendi. Við nánari athugun
kom einnig í Ijós, að rótar-
dýptin við skurðbakkana og í
óræktinni er mun meiri, e'ða
um 30 cm. en hins vegar ekki
nema 7 cm í túnum. Vanda-
málið er því, hvers vegna er
rótankerfið svo gott í órækt og
á skurðbökkunum, en ek'ki í
nýrækt?
— Láklegasta skýringin á
þessu er, að við skurðbakkana
er þurrari jarðvegur. Það er
því augljóst mád, að þa'ð þarf
einhverrar breytingar við við
framræsluna. Þessir stóru
skurðir eru ekki nóg. Þessi
framræsluaðferð, sem við not-
um er ófullnægjandi tii þess
að þunrka þessar mýrar nægi-
lega vel. Það þornar aldrei inni
í mi'ðjum túnspildunum. Við
tókum upp 5 cm djúpar torfur
og var þá al'lt þar undir svo
blautt, að það mátti kreista úr
því vatnið með hendinni. Ég
get sagt ykkur dæmi. Við
grófum niður í sjö ára gamla
nýrækt, sem * ar djúpplæg'ð og
þegar maður stakk niður á
7—8 cm dýpt, kom ma'ður nið-
ur á órotnað sauðatað, sem
borið var á túnið, þegar það
var unnið upphaiflega. Þetta
geta allt verið meðverkandi
orsakir.
— Hvaö með áburðarnotk-
unina?
— Áburðarnotkun á undan-
förnum árum hefur verið mjög
ábótavant. Bændur hafa notað
allt upp í 10—12 poka af
kjarna á hektara árlega, en
það er um það bil helmingi
meira en hagkvæmt er. Átta
pokar eru algjört hámairk.
— Hvað segið þér um þá
Dr. Bjarni Helgason.
skoðun, að kalið sé kjarnanum
að kenna?
— Það er mjög ailgeng skoð-
un, að kjarninn sé orsök kals-
ins, í honum sé ekkert kalk o.
s.frv.
Það er alveg rétt, að það
er ekkert kalk í kjairnanum, en
hins vegar er fráleitt að bendla
kjarnann við kalskemmdirnar
og aðra ræktu'nargalla. Þær
skemmdir, sem menn hafa vilj-
að kenna kjarnanum, eru ekki
honum að kenna, heldur mis-
notkun hans ef nökkuð er og
hiugsanlega þá annarri van-
kunnáttu við ræktunina.
— Það er því ekkert hæft í
þessum fullyrðingum um, að
kjarninn valdi kali?
— Því hefur verið haldið
talsvert fram og það meira að
segj a í dagblaði, að kjarninn
væri hættulegur í samibandi
við frostþol grasanna og gæti
þannig valdið ka'li. Var þar
vísað til tilraunar, er gerð var
að Hvann-eyri, þar sem borinn
var saman kjarni og kalksalt-
pétur. Ég hef sjálfur skoðað
þessa tilraun og það virðist al-
veg augljóst, og hefðu að vísu
flestir átt að vita það áður, að
það sprettur ekiki í það óendan-
lega undan köfnunarefnisá-
burði, þegar hann er notaður
í óeðlilegu magni. Tilraun þessi
sýnir í rauninni fullikomna
vaxtarkúrfu, þ.e.a.s. þá áburð-
arskammta er borgar sig að
bera á fjárhagslega séð og þá
áburðarskammta, sem örugig-
lega borgar sig ekki að nota.
Áburðarnotkunin nær ákveð-
inni' hámarksupps'keru, sem
unnt er að knýja fram, en
þegar komið er fram yfir þetta
hámark minnkar uppSkeran og
heldur áfram a'ð minn'ka jafn-
vel, þó að við berum meira og
nrieira á. Er þetta í rauninni
ekkert annað, en viðurkenning
á gildu ræktunarlögmáli um
áhrif áburðar á uppskeru. Sann
leikurinn er sá, að margir
bændur á Norð-austurlandi
fyrst og fremst hafa notað eins
mikið og mest er nota'ð í þess-
ari tilraun og gæti það, ef til
vill skýrt óánægju þeirra með
kjarnann og þá rýrnandi upþ-
skeru, er þeir hafa kvartað und-
an sem notað hafa kjarnan í
mjög ríkum mæli.
— Hvað um það, að jarð-
vegurinn sé of súr?
— Þa'ð hafa margir talað um
það og einnig um, að það vanti
kalk í jarðveginn. Þetta er
eflaust rétt í sumum tilfell'um,
en áreiðanlega aðeins í sum-
um. Ég tók jaiövegssýnishorn
á allmörgum stöðum og hef
mælt í þeim sýrustig. Ég mældi
fyrst sýrustigið á efstu 7 cm
og síðan á næstu 7 cm þar undir
á hverjum stað. Það var áber-
andi, hvað jarðvegur var yfir-
leitt súrari á efstu 7 cm held-
ur en á hinum neðri 7, enda
enginn vafi á að á sum-um þess
ara sta'ða er sýrustig það lágt,
að freistandi sé að álíta, að
ka-lknotkun yrði til bóta, þó að
það sé engan veginn víst. Til
þess að fá úr þessu skorið er
verið a'ð gera tilraunir á þrern-
ur bæjum á Héraði, en þar er-
um við að athuga áhrif kalks
og sjá, hvort það eykur þol
grasanna.
— Haldið þér, að það muni
bera jákvæðan árangur?
— Vi'ð höfum gert kalktil-
raunir annars staðsur á land-
inu og þá fyrst og fremst i
Borgarfirði og benda þær ekki
til verulegs gróða, a.m.k. efkkl
enn þá. Til fróðleiks má skjóta
því hér að, kalki er dreift txL
margra ára í senn og þó í
miklu meira mæli, eft á sér stað
með tilbúinn áburð þannig að,
sumssta’ðar höfum við dreift
allt að 12 tonnum rf kal'ki á
hektara, en án venjulegs árang-
urs.
— Svo að við víkjum aftur
að kalinu, þá er enginn vafi
á, að grastegundir skipta miklu
n\áli. Bæði á þetta við einstakar
grastegundir og svo afbrigði af
þeim. Því hefur verið haldi’ð
mjög fram, að okkar íslenzku
grös standi miklu betur af sér
vetur en hinar svokölluðu ný-
ræktir með erlendum gras-
tegundum. Við fenigum tölu-
vert af íslenzku grasfræi frá
Klemenzi á Sámsstöðum til að
hafa til samanburðar vi'ð er-
lendu grastegundirnar 1 til-
rauninni okkar fyrir austan.
Erlendu tegundirnar eru annars
vegar vallarfoxgras af norður-
norskum uppruna og kanadískt
háliðagras, en þetta eru lúk-
l©ga þær erlendu tegundir, sem
hér hafa reynzt meðal hins
bezta.
— Þá má geta þess í sam-
bandi við fræinnflutning til
landsins, að gerður hefur ver-
ið samanburður á þeim gras-
fræblöndum, sem hér voru á
marka’ðinum á s.l. ári. Við
þennan samanburð hefur kom-
ið í ljós, að ein af þessum gras
fræblöndum skar sig úr sem
alveg sérstaiklega léleg. Annars
staðar m-undi slíkt gefa tilefni
til strangari ákvæða um fræ-
verzlunina í landinu og þá sér-
staklega að því, er snertir þau
lágmiarksgæði, sem grasfræið
verður áð uppfylla. Misjafnt
grasfræ á undanförnum árum,
stundum með ákaflega miklu
aðfluttu illgresi innan um hef-
ur reynst mörgum bændum
erfi’ður þröskuldur í sambandi
við stækkun nýræktar og túna.
— Hvenær er endanlegra
niðurstaðna að vænta?
— í skemmstu máli er endan-
legs árangurs ekki að vænta af
þessum tilraunum okkar á Hér-
a'ði fyrr en eftir nokkur ár.
Fram eftir öllu sumri var mjög
þurrt á Héraðinu, svo að gras-
fræ, sem við sáðum við þessar
tilraunir er nú fyrst rétt að
byrja að spíra og koma upp í
l«ik ágústmámaðar, sagði dr.
Bjarni Helgason aö lokurn.
„Hér skilja hestarnir
Viðtal við kunnan danskan
leikstjóra, Gabriel Axel
HÉR Á landi er nú staddur
danskur leikstjóri, Gabriel Axel,
wm lengi hefur verið atkvæða-
mikill, hvað leikhúslist, kvik-
myndir og sjónvarp snertir í
Danmörku. Hann hefur m.a.
stjórnað tíu kvikmyndum, jafn
mörgum leikritum og um fjöru-
tíu sjónvarpsþáttum. Ein af kvik
myndum hans „Det tossede para
dis“ hefur verið sýnd hér á
landi og vakti hún mikla at-
hygli. Hér hefur hann ferðazt
nm að undanförnu til þess að
kynna sér staðhætti, sem hent-
ngir þættu fyrir kvikmynd, sem
hann hefur í hyggja að gera
síðar.
Gabriel Axel ólst upp í Frakk
landi, en fór til Danmörku rétt
fyrir upphaf síðari heimstyrjald-
arinnar. Hann gekk í leikskóla
Konunglega leikhússins í Kaup
mannahöfn og að stríðinu loknu
hélt hann til Parísar að nýju.
Þar starfaði hann sem leikari í
fimm ár, aðallega við leikhúsið
„Lois jouvite" en auk þess við
tvö önnur leikhús. Þar að auki
tókst hann á liendur ýmsar leik-
ferðir með frönskum leikurum
og hefur jafnan liaft mikil tengsl
við hinn franska leikhúsheim.
Hér á landi hefur Gabriel
Axel ferðazt hvorki meira né
minna en um 3.000 km að undan
förnu víðs vegar um landið á-
samt Benedikt Árnasyni leikara
og er tilgangur Gabriel einkum
sem að framan greinir, að kynna
sér staðhætti hér á landi, sem
gætu orðið heppilegt umhverfi
fyrir kvikmynd, sem hann er að
ráðgera að taka hér á landi síð-
ar. Komst Gabriel svo að orði
í viðtali við Morgunblaðið, að
þeir Benedikt hefðu ferðazt á
jeppa yfir himinhá fjöll, djúpa
dali, framhjá stórum fossum og
skriðjöklum, djúpum eldgígum
með eilífum snjó og fram hjá
sjóðandi uppsprettum, yfir frjó-
samar sveitir og gróðurlausar
eyðimerkur. Hann hefði séð,
hvernig vatnið skvettist upp úr
goshverum og hvernig kraumaði
dönsku“
í leirhverum. Hann hefði baðað
sig jafnt ofan jarðar sem undir
yfirborðinu. Hann hefði séð norð
urljósin leiftra um himininn,
villigæsirnar sveima um fjalla-
vötnin, séð rjúpur svo spakar,
að minnti á tamda alifugla og
hann hefði talað við hestana,
sem skildu fólk hér, enda þótt
maður talaði við þá á dönsku
eða frönsku. Þetta gæti aðeins
stafað af því, að fólkið hér hlyti
að vera gott fólk.
Gabriel sagðist ennfremur hafa
ekið í regni, sól og þoku, í gegn-
um rómantísk héruð og í gegnum
surrealstísk héruð, og í gegnum
önnur héruð, sem voru næstum
abstrakt, með gulum, rauðum,
grænum, bláum og óteljandi öðr-
um litum. Hér hefði hann haft
tækifæri til þess að búa í tjaldi,
sæluhúsum og á bóndabæjum. —
ísland væri furðulega gestrisið
land. Hér flíkaði fólk ekki gest-
risni sinni, heldur væri gestrisni
þess eðlileg og hógvær.
Stundum hefði verið erfitt að
finna veginn, en þá hefði ekki
verið unnt að segja, að hann hefði
spillt landslaginu. Stundum
hefðu þeir félagar orðið að aka
um 25 km. til þess að finna vatn
uppi á hálendinu, einu sinni
hefðu þeir snætt kavíar og drukk
ið vodka, en látið sér nægja
kex eitt næsta dag. Það hefði
sprungið dekk, án þess að þeir
hefðu haft fullnægjandi verk-
færi, en fyrsti bíllinn, sem átti
leið fram hjá þeim, hefði numið
staðar og bílstjórinn aðstoðað þá,
þrátt fyrir það að hann hefði
haft nauman tíma.
Mér finnst sem sumir staðir á
íslandi minni á Atlasfjöllin í Suð
ur-Marokkó, sagði Gabriel. Þar
eru vegalengdir milli fólks einn-
ig mjög langar og þar hjálpar
hver öðrum, ef eitthvað kemur
fyrir. Gestrisni fólks þar er mikil
og það má líkja henni við gest-
risni fólks hér, hún er hógvær
og í blóð borin.
Eitt er það, sem ég hef veitt
athygli hér sérstaklega, sagði
Gabriel ennfremur, og það er hið
jákvæða viðhorf allra. Ef rætt er
til dæmis við Guðlaug Rósin-
kranz þjóðleikhússtjóra og Bene
dikt Árnason leikara um vanda-
mál, þá svara þeir aldrei „Þetta
er ekki hægt að gera“, heldur
segja: „Við finnum eitthvert ráð
við þessu".
Eg álít ,að sérhver maður á
íslandi inni af hendi þriggja
manna starf, og ég vil aðeins
óska, að Íslendingar væru mörg-
um sinnum fleiri, því að hverju
myndu þeir ekki fá áorkað þá,
miðað við það, sem þeir hafa þeg
ar áorkað. Eg er því miður þeirr
ar skoðunar, að Danir hafi ekki
skilið mikið eftir sig hér á landi,
þegar litið er á það mikla starf,
sem íslendingar hafa unnið, eftir
að land þeirra varð sjálfstætt,
sagði Gabriel að lokum.