Morgunblaðið - 01.09.1965, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudapur 1 sept. 1965
Ég harma að ég skyldi ekki
geta fært ykkur handritin
Rætt v/ð Herman Kanter, einn kunnasta lifstykkja-
vörutramleibanda á Norðurlöndum
efni, eins og vitrir rnenn orða
það.
Það, sem gefur otokuir tilefni
til þessara hugleiðinga nú, er að
hér á landi er staddur Herrnan
Kanter eigandi hinna stóru
Kanters lífstyfckijavöruver'k-
smiðija í Sviþjöð og Danmörfcu.
Við áttum þess kost að ræða við
Kanter noikkra stund og aulk þess
fræðast um fyrirtæki hans og
samvimnu við ístenzika. iðnfyrir-
tœikið Dúk h.f., sem framteiðir
Kanters-vörur hér á landi, feng-
uim við ýmsar upplýsingar um
sögu lífstykfkjanna í heiminum.
Margar ástæður iiggja til þess
að saga lífstytkkisims er skemmti-
Hfs, klæðaiherbergi fortíðarinnar
og sveniherbergi nÚJtimans. i
' ‘þriðjia lagi vegna þess að þessari
sögu fylgja mörg gamansötmustu
fyrirbæri húmoristanna, auk þess
sem þessi saga snertir mynd-
listarsöguna beinlínis.
Járnlífstýkkið mun það elsta,
sem við þekkjum. Það hetfir
nánast verið pyntingartæki, sem
afbrýðissamir ^-ginmenn klæddu
konur sína í, er þeir fóru frá
þeim um lengri tíma. Hj arir voru
á ánnari hilið þess og læsinigar-
búnaður á hinni. Það náði allt
ofan frá brjóstum og niður fyrir
lífbein. Það hetfir engum fegurð-
arsmekk þjónað, þvert á móiti.
Lífstykkin hefja blómaskeið
sitt á dögum hins mikla íburðar
Herman Kanter (t.h.) og Bjarni
framleiðsluvöru milli sín.
stjiórn. Foreldrar hanis voru fá-
tækir, börnin mörg, heimsmálin
á reiki og Kanterfjöilskyldan
Gyðingar. Blsti bróðirinn kornst
tiil Ameríku, en næsti bróðir
komst aðeins til Sviþjóðar, þar
seim hann, menntunarsnauðiur en
Morgunstundin. Frönsk stálstunga frá 1830.
teg. í fyrsta lagi vegna þess að i með fröndku hirðinni. Lengi
hún fjallar nær eingöngu um framan af er 'þessi búnaður
konur. í öðru lagi vegna þess að mörgum konum hin mesta pynd-
S A G A lífstykkjanna er
minnsta kosti 5—600 ára
gömul og sumir telja jafnvel
miklu eldri, þótt erfitt sé að
rekja söguna aftur fyrir þann
tíma.
Lífstykki, magabelti,
mjaðmabelti, buxnabelti og
brjóstahöld eru orðtök nú-
tímamenningar í kvenklæðn-
aið hér á landi, að ónefndu
nafninu korselett, sem senni-
lega mun einna algengast og
dregið af latneska orðinu
corpus sem þýðir líkami.
Allir hafa tekið eftir því hive
mikil reisn er yfir konum, sem
bera íslenaka búninginn, hvort
sem er peysutföt eða upphlu'bur.
Þetta mun á síðari tímum ekki
hvað sízt að þaiklka þvi að í mörg-
uim þessum flíkum voru teinar
eða stífur, sem studdu við mjó-
hrygg og maga till að forða því
að fellingar kæmu á peysuna eða
bolinn. Þegar svo peysan hafði
verið stífkraakt eða bolurinn þétit
reimaður verkuðu þessar flíkur
svipað og lifstykki. Þetta mun
þó aðeins fyrirbrigði á þessari
öild, því eidri flíkur sýna þebta
eíkki. Einhiversstaðar nrnun frá
jþví sagt, að hvalsk.dði hafi verið
notuð í fyrrgreinda teina og
jafnvel till útflu'tnings, till þess þar
a_ð vera notuð í sama augnamiði.
Áður en stáliþyninur, fjaðrir,
pLast eða annað slíkt var tókið til
mobkunar í þessu skyni voru
fisíkíbein (hryggurinn sauimaður
í tau) notuð erlendis í lífstyfckin.
Kannske er erfiðara að rekja
Sögu nærklæða kvenfóilksins
sölkium þess að siá hlluti búnaðar
þess heiyrði undir feimnismái.
Það eru ekki langt síðan enginn
hefði þorað að nefna hér brjósta-
hölld. BarmiMæði hefði kannske
hllatið náð fyrir augliti virðuleilk-
ans. Vera kann því að virðuleg
háyfirdómarafrú og faktorstfrú
hafi reirt sig með iífsrtýkiki án
þess almennt væri um rætt.
Þetta væri fróðlegt rannsóknar-
hiún verður rakin gegnum dýrðar
ljóma samikvæmislífsins að
motokru og að hinu leytinu um
teynidandómstfýtlstu staði daglegs
ing, einikum etf þær voiu teknax
að safna holdum söikum hóglífis.
En allt lagði tovenfóilkið þetta
á sig til að ganga í augu kari-
mannanna, halda tilbeiðsiu þeirra
og hrifni. Margar herferðir voru
farnar gegn lífstyikkinu og þá
eintoum af læknium og líftfæra-
fræðingum. Konur reirðu sig í
lí'fstykfci, er þær voru ófrískar,
ailt fram undir barnstourð.
Geta má nærri hver tooililusta'það
hefir verið. í annan stað þrengdu
iþau svo mjög að mitti kvenna,
að þau skemimdu líffæri þeirra,
aulk þess sem þau héldu húðintii
loftlausri og sárri. En þrátt fyrir
alfliar herferðir tófcst ektoi að
sigra lífsitýkikið. Hégóminn, feg-
urðarsmékkurinn, ástleitnin eða
hvað við eigum að kalla það,
sigraði ávalt allar siðakenninigar.
Raunar voiu lífetytokin etoki
einu pyntingartælkin, sem konur
fyrri alda lögðu á sig til að þófcn-
asit siðum og tíztou. Krínolían
var eniginn þæ gin datflut ni n gur,
„tournure“ eða aftanaufcinn etoki
heldur.
En hvað var etotoi gert til
þjónkunar fegurðinni. Lífstykki
19. aldarinnar tóku á sig fonm
stundaglassins og því farmi hetfur
það haldið Mtið breyttu fram á
Iþenraan dag, mjóifct mitti, brúsandi
ibanmur og Mðaradi mjaðmir.
Ný efni og ný tætorai hafa í dag
gert þerana innsta búnað kon-
unnar að þægillegum fegurðar-
auka.
Niooilai Karater er fædidur í
Riga 1885, seim þá laut rússraestori
ötull og framsætoinn, hótf starf
sem söliumaður og tók iinnara
skamms að selja Mtfstyktojavöru,
sem átti etfitir að verða uradirstaða
lítfsatfkomu hans og aftoomenda.
Árið 1906 kom hann atf tilviljun
til Kaupmannahafraar, kynntist
þar toonu sinni Mary, og efitir það
var ‘ hann knýttur Danmörtou
órotfa böndum. Honuim gekk illa
að £á darisikan ríkisbo-rgararétt.
Honuim tókst þó að koma paþpír-
urn sínum í lag árið 1910 og þá
vair fyrirtækið stotfnsebt, en á
nafni toonu hans, og var það alilt
meðan hún lifði í raieira en 40 ár.
Henmiara Kaniter er orðin aðal
driffjöður fyrirtætoisins í lok síð-
asta stríðs. Bftir að Þjóðverjar
hertóku Danmörfcu tók Her-
man þátt í neðanjarðaihreyfing-
urani. Hann fékk aðvörun um að
örygigislögreglan væri á leið til
hans 29. ágúst 1943, en þá hafði
einn félaga hans verið pyrataður
tiíl sagna. Horaum tóikst að flýja
með foreldra síraa, korau og árs-
gamla dóttir yfir til Svíþjóðar.
Litlu munaði að það tækist eklki.
Þau voru á litluim árabát er þýzk
ur eftirfits'bátur faran þau með
leitarljósum. 1 sama mund og
Ijósgeislinn endurkastaðist frá
bátraum heyrðist ægilegur véla-
gnýr í lrafti og viðstöðu'laus stoot-
hríð hótfst. tTm þúsu.nd brezkar
herflugvólar svifu yfir á leið til
lofitárásar á Beriín, hiranar mestu
sem farin var. Þýziki eftiriitsbát-
uriran silölktoti Ijós sín og Mtia bát-
iran nafc frá honum. TiiLviljunin
hatfði bjargað lifi Karabers-tfjöll-
skyldiuraraar.
í Svíþjóð stofniuðu þau fyrir-
tætoi með hjáip góðra traanna. Þaö
Björnsson með samelgtnleg*
Ljósm. G. Gestsson.
framileididi fynst barraaföf og vair
lítið í sniðum, en hótf síðan fram-
ieiðslu lífetyklkjaivöru, sem hatfðl
i Daramiöntou verið toomin vel á
veg. Eftir stríðið fór Herrnaa
Karater síðan aftur til Danmerk-
ur og byggði fyrirtætoið þar upp
á ný og nú eru þau bæðin rekin
af mikiuim krafti og miyradarskapi.
Að lokum skulum við getfa
Herman Karater orðdð þar sem
bann segir frá samviranu sinral
við fslarad-
— Margir settu upp fyrirtælki
í Svíþjóð í striðinu, bæði Norð-
menra og Danir. Bkkert þeirra lif-
ir enn í dag nema Kanters-fyrir-
tæikið. Ég áilít að þetba sé fyrei
og freimst því að þakika að ég he<
verið svo heppinn að eigraast
jatfnan góða samstarfsmenra.
— Það getur eragiran staðið eina
í veröldinni, hvortoi einstatoUng-
ur, þjóð né tfyrirtæfci. Etf sam-
vinna allra væri eiras og milíU
mín og Bjarna Björnssonar i
Dúk, þá væri efckert stríð og erag-
inn ótfriður. Við hötfum unnið
saman í 9 ár. Á milli okfcar haf»
farið mörg sexitalraaviðsikipti
þeranan tíma. En það hefir aldrei
borið stougga né hrutoku á þessá
viðskipti. Um þau má segja, að
þau séu dflami dæmanraa um góða
samivinrau.
— Mér hefir ekki gefdzt kost-
ur að tooraia hingað til íslanda
fyrr. Ég harma það nú. En ég
hef heldur ekfci í viðskiptalegu
tilliti áfct neitt erindi hiragað. Allt
ihetfir gengið snurðulaust. En
Ihingað vildi ég hafa komið fyrr.
Það er mikið talað um norræraa
sanwinrau, norrærat bræðralag.
Oft er það orðin tóim. Ég hetf hina
vegar reynslu af norrænni saim-
vinrau og norrærau bræðralagi.
Það isarana samskipti min við
Svíþjóð og ísland. Þessa sam-
vinrau má stórum auka.
— Þegar neyðin er stærst þá
er bræðraþelið mest og nær-
tækast. Hvi Skyildi það ekki einra-
ig geta verið á friðartimum of
þagiar eragin neyð er á ferðinni.
Ég viil etolkd að íslenzkir vírair
mínir séu mér þakkliátir fyrir að
koma hingað og heimsælkja þetta
undurfagra lamd. Ég vdil aðeins að
þeir sóu stoitir yfir að 'hatfa hér
upp á að bj óða allLt sem ég get
óskað mér.
— Við Norðurlandabúar eig-
um sameigintegan hu gsuna rhátt,
sameiginlega fortíð. Við eigum,
að virana saman á miikiu breiðari
grund/velli, grundvelli utarariikis-
viðskipta, með sameigintegum
myrattfæiti, hirani norrænu krórau,
og tollabandalag, svo eitthyað
sé netfmt.
— Það er aðeims eitt sem ég
harma við toamiu mína hiragað.
Það er að ég skyldi ekiki geta fært
ytokur íslenzku haradritin. Og ég
hef aldrei verið sanntfærðari en
nú um að hór eiga þau heirna.
Eins og sjá má aí þessu sam-
taili, gdeiymdum við að tala uim
'korselett og brjótalhöld. Brerara-
aradi áhugi Karateris fyrir auto-
irani, norrænini sainnvlranu sá um
það.
rim